CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, 25 Temmuz’da motor hacmi 1600 cc ve altındaki arabalarda ÖTV’yi dörtte bir oranında indirme vaadinde bulunarak, araç almayı düşünenlere alımlarını bir müddet erteleme daveti yapmıştı.
Birkaç ay araç almayı ertelerseniz, Bay Kemal olarak sözümdür: İkinci el araba parasına, sıfır araba aldıracağım sizlere. pic.twitter.com/T57AUIxU5m
— Kemal Kılıçdaroğlu (@kilicdarogluk) July 25, 2022
26 Temmuz sabahı, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a, motorlu araçlardaki ÖTV ve matrahlarının alt ve üst sonunu üç katına kadar artırma yahut sıfıra indirebilme yetkisi veren karar, Resmi Gazete’de yayımlandı.
Bu gelişmeler, otomobil almayı düşünenlerde ÖTV indirimi beklentisine sebep oldu.
BBC Türkçe’nin konuştuğu birtakım dal temsilcileri, açıklamalardan sonra ikinci el araç satışlarında sakinlik hissedildiğini ve alıcıların ‘bekleme eğiliminde’ olduğunu belirtiyor.
Otomotiv işletmecisi Göksel Erkoyuncu, piyasanın birinci refleksini şöyle kıymetlendiriyor:
“Şu an herkes otomobil alma planını erteliyor, sanki ÖTV indirimi gelir mi diye bekliyor. Alıcılar bekleme moduna geçti. Lakin ‘ÖTV indirimi gelince otomobilimin fiyatı düşer’ diye düşünerek otomobilini satmak isteyenler de var. Yani alımı da satımı da etkiledi.”
Ticari tasalarla haberde isminin kapalı kalmasını isteyen İstanbul’daki bir oto galerici, “Satışlarımız kesildi, ÖTV indirimi beklentisi nedeniyle satış yapamıyoruz fakat bu beyhude bir bekleyiş, yalnızca 2. el otomobil piyasasına kaybettirecek” diyor.
Ankara’da aradığım bir diğer oto galeriden de emsal bir karşılık alıyorum. Satış elemanı, ÖTV indirimi beklentisinin birkaç günlük satışlarına olumsuz yansıdığını söylüyor:
“Ayrıca satışlarımızı durduran tek şey ÖTV beklentisi değil. Son bir yılda krediler yükseltildi, bankalar kredi vermekte zorluk çıkarmaya başladı.”
Bazı dal temsilcilerine nazaran ise alıcıların eğilimini şimdiden kestirebilmek güç.
Uzmanlar, ÖTV düzenlemesi tartışmasının halkı ne oranda ‘beklemeye ittiğini’ görebilmek için Ağustos sonu açıklanacak bölüm datalarını beklemek gerektiğini söylüyor.
Otomotiv dalını temsil eden birçok sivil kuruluş yetkilisi, ÖTV indirimi beklentisinin Cumhurbaşkanı Erdoğan ve CHP önderi Kılıçdaroğlu ortasında “siyasi polemik” niteliğinde olduğunu belirterek, haberde isimlerinin yer almasını istemedi.
ÖTV İNDİRİMİ SORUNU ÇÖZECEK Mİ?
Uzmanlar, Türkiye’de otomotiv kesiminin bu kadar yüksek vergilerle ayakta kalamayacağını ve dünya ile rekabet edemeyeceğini de savunuyor.
Ancak uzmanlara nazaran ÖTV indirimi ya da matrah güncellemesi üzere uygulamaların araç fiyatlarına nasıl tesir edeceğini değerlendirebilmek için, birinci evvel araç fiyatlarındaki artışın sebeplerini ortaya koymak gerekiyor.
Türkiye’de araç fiyatlarındaki yükselişin temel sebebi, 2020 yılından bu yana pandemiyle birlikte daralan arz olarak açıklanıyor.
Uzmanlar global çip krizi ya da döviz kuruna bağlı konteyner krizi üzere etmenler ortadan kalkmadıkça araç arzının beklenen düzeye ulaşmayacağını, arz sağlanamadıkça da hiçbir vergi indiriminin tesirli olamayacağını pahalandırıyor.
Türkiye’de araç almanın yalnızca kullanım için değil tıpkı vakitte yatırım aracına döndüğünü belirten dal temsilcileri, araç talebinin de yakın gelecekte azalmayacağını düşünüyor.
Haberde isminin bâtın kalmasını isteyen bir sivil kuruluş yetkilisi, Türkiye’de araç arzının talebi karşılamadığını söyleyerek, Türkiye’de ÖTV indiriminin mevcut kaidelerde “hayalperestlik” olduğunu savunuyor:
“Türkiye iktisadı bu türlü bir krizin içerisindeyken bir de ÖTV indirimi yapılma ihtimali yok. Tahminen matrahlar biraz üste çekilebilir, bu da yeni talep yaratır ve arz atmadıkça fiyatlar yükselmeye devam eder.”
“Yani, sıfır araç bulunmadıkça ÖTV indirimi bir şey değiştirmez ve tersine ikinci el araçların fiyatlarındaki artış da sürecektir.”
İkinci el araç satışı gerçekleştiren Erkoyuncu da “Düşünün ki bugün ÖTV’yi sıfır yaptılar. Piyasada otomobil yoksa ne manası var ki?” diye soruyor:
“Araba almak artık yatırım aracı oldu. Tıpkı altın üzere, döviz üzere olduğu için bu kadar çok talep görüyor. Araç yokluğu bittiği an bunların hepsi olağanlaşacak.”
Sivil kuruluş yetkilisi, araç arzını daralta çip krizinin dünyada geçerli bir sorun olduğunu ve çip üretiminin dünyada %10-12 oranında azaldığını kaydediyor:
“Firmalar, hudutla sayıdaki çipleri daha donanımlı ve kârlı modellerde, yani daha yüksek fiyatlı araçlarda kullanmayı tercih ediyor, bu da otomatikman araç arzını düşürüyor.”
‘YÜZDE 80’LİK ÖTV DİLİMİNİN ALTINDA KALAN MODEL SAYISI 10’UN ALTINDA’
Türkiye’de çıplak fiyatı 120 bin TL’ye kadar olan bir araca %45, 120-150 bin TL olana %50, 150-175 bin TL olana %60, 175-200 bin TL olana ise %70 ÖTV uygulanıyor.
Matrahı (vergisiz çıplak fiyatı) 200 bin TL üstündeki araçların ÖTV’si ise yüzde 80.
Artan araç fiyatları sebebiyle Türkiye’deki araçların büyük çoğunluğu %80’lik ÖTV dilimine giriyor.
Yüzde 80’lik ÖTV diliminin altındaki model sayısı 10’un altına düştüğü, öteki bir deyişle, 400 bin TL’nin altında hudutlu sayıda araç bulunduğu tabir ediliyor.
Erkoyuncu, araçların fiyatına nazaran daha yüksek ÖTV vergisi uygulamasının esasen yararlı olduğunu lakin artan fiyatlar sebebiyle bu uygulamanın fonksiyonsuz kaldığını söylüyor:
“Artık çıplak fiyatı 120 bin TL olan bir araç kalmadı. Şu an 513 bin liralık bir araç almanız için %80 ÖTV ödemeniz gerekiyor. Yani çıplak fiyat 284 bin TL iken, siz %80 ÖTV ile 513 bin TL ödüyorsunuz.”
‘TALEPTE AZALMA YOK, HALA TÜRKİYE GENELİNDE SIFIR STOK GİDİYORUZ’
Ankara’da daha çok dar ve orta gelirli tüketiciye hitap eden bir firmada sıfır araç satan bir müdürle konuşuyoruz.
Ticari korkularla şirketin ve isminin haberde bâtın kalmasını isteye yetkili, ÖTV indirimi beklentisi akabinde şimdi kendi satışlarında bir gerileme yaşanmadığını, hala Türkiye genelinde sıfır stok gittiklerini söylüyor:
“Ancak şu an piyasada rastgele bir sakinlik yok. Biz Türkiye’de yaşanan çip krizi vb. yurt dışı materyal kaynaklı meselelerden en az etkilenen firmayız ve bizdeki talepte şimdi bir zahmet yok”
Yetkiliye nazaran Türkiye’de halk otomobil satın almanın her geçen gün daha da güç olacağı fikriyle araç satın almaya yöneliyor ve bu da ekonomik krize karşın piyasada yüksek bir talep oluşturuyor:
“Halk otomobil fiyatlarının düştüğünü hiç görmedi. Fiyatlar en düzgün ihtimalle sabit kalır fakat düşmesini çok küçük bir ihtimal olarak görüyoruz.”
Nitekim alıcı olarak bilgi almak üzere aradığım çeşitli galerilerde, orta sınıf sıfır araçların çoklukla stoklarda bulunmadığını, hatta kimilerinin ne vakit stoka geleceğine dair rastgele bir tarih verilemediğini görüyorum.
Yetkili, ÖTV ya da matrah güncellemesi beklemediğini söylüyor:
“ÖTV indiriminin olması için piyasada sakin olması gerekiyor. Ki ÖTV indirimi piyasayı hareketlendirsin… Geçmişten günümüze yapılan tüm ÖTV indirimleri daima bu biçimde olmuştu.”
Ayrıca, otomobil fiyatlarındaki artışın yalnızca dövizdeki artıştan kaynaklanmadığını, otomobilin fiyatı arttıkça kademeli olarak daha yüksek bir vergi dilimine girdiğini ve bunun da fiyatları katladığını kıymetlendiriyor.
‘DÖVİZ SABİT KALDIKÇA, FIRSATÇILARIN SAYISI AZALDI’
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, otomotivde ÖTV’yi üç kat artırabilecek ya da sıfırlayabilecek.
Döviz kurunun bilhassa son iki aydır görece stabil olmasından kaynaklı olarak piyasada “fırsatçı” diye tabir edilen alıcıların azaldığı belirtiliyor.
Normal kullanım için almak isteyen ve dövizdeki hareketlilikten üzere al-sat yapmak isteyen alıcıların çarçabuk anlaşıldığını söyleyen bir yetkili, kur stabil kaldıkça bu taleple gelenlerin azaldığını söylüyor:
“Herhangi bir şirketi ya da araç kiralama vb. bir işi olmayan bir kişi 3-5 otomobil alma talebiyle geldiğinde, al-sat yaparak piyasa fiyatlarını manipüle edeceğini anlayabiliyoruz. Bu iktisatta kim yalnızca kendi kullanımı için 3-5 otomobil alabilir?”
“Satın aldıktan sonra çabucak ellerinden çıkarmak istedikleri için, kurun sabit gitmesi ise bu şahısların işine gelmez. O yüzden sayıları da azaldı.”
‘SEÇİME KADAR GEÇEN MÜHLET, OTOMOTİVCİLER AÇISINDAN ÇOK GÜÇ GEÇECEK’
Türkiye’de ÖTV sisteminin dünya standartlarına yaklaşır bir biçimde, motor gücüne nazaran değil emisyon hacmine nazaran vergilendirilmesi gerektiğini söyleyen yetkili, bunları yapmak için ortaya kapsamlı bir plan koyulması gerektiğini savunuyor.
Türkiye’de otomotiv kesiminin direkt 500 bin kişiyi etkilediğini söyleyen yetkili, Kılıçdaroğlu’nun açıklamasını “sorumsuz” buluyor:
“Açıklama çok yetersiz, planın ayrıntıları belirli değil. Bu haliyle üzerine konuşulacak bir yanı yok zira Türkiye’ni ÖTV indirimini karşılayacak bir kaynağı yok.
“Tek bir açıklamayla piyasayı durduracak hareketlerde bulunursanız, 500 bin kişiyi etkileyen dev bir dalın tamamı bundan etkileniyor.
“ÖTV indirimi beklentisi var ve bu sebeple piyasa yavaşlar. İktisat zati kötüyken, piyasayı durduracak bu açıklamalar tuzu biberi olur. Hasebiyle seçime kadar geçen mühlet, otomotivciler açısından çok güç geçecek”