1957 yılında Paris’te doğan Elisabeth Strub Madzar, 1977 yılından beri Türkiye’de yaşıyor. 1989’dan beri klasik Türk el işlerinden biri olan “parçalı bohça” sanatıyla uğraşan Madzar, kurduğu “Hayat Ağacı” isimli kümesiyle pek çok çalışmaya imza atıyor, stantlar düzenliyor. “Ben kesimli bohça ile İstiklal Caddesi’nde bir mağazada tanıştım sanıyordum. Lakin hafızamı yokladığımda bu sanatla karşılaşmamın çok daha eskiye dayandığını fark ettim” diyor. Madzar, şimdi 6-7 yaşlarında iken babasının işi hasebiyle Türkiye’ye sıklıkla gelirlermiş. Bir gelişlerinde babası onları ailece Göreme’ye götürmüş. Orada yerli esnafın dükkânında birinci defa modüllü bohça ile müsabakasını şöyle anlatıyor: “Göreme’deki bir dükkânda, yerde Anadolu’daki temel haliyle kesimli bohçayı gördüm. Paçalı bohça balya balya sarılmış formda Amerikalı olduğunu düşündüğüm turistlere satılması için orada duruyordu. ‘Neden bu adamlar bunları satıyor’ diye düşünmüş, o denli üzülmüştüm ki. Düşünün 66 yaşındayım 60 yıl önce oluyor bu.”
Geçtiğimiz haftalarda Türk İslam Yapıtları Müzesi’nde açılan “İstanbul’da Tasavvufi Hayat” standında de birbirinden bedelli çalışmaları sergilenen Madzar ile modüllü bohça kültürünü ve bu kültürü yaşatmak için yaptığı çalışmaları konuştuk.
Paris doğumlu bir Fransızsınız fakat bugün sizinle İstanbul’da, Türk kültürünün unutulmaya yüz tutmuş bedellerinden biri olan “parçalı bohça”nın sanatkarlarından biri olarak konuşuyoruz. Öncelikle biraz bu seyahati konuşalım mı?
Dediğiniz üzere ben Fransa’da doğdum fakat 1977’de Samsun’a gelin geldim. Çocukluğumda babamın misyonu sebebiyle Türkiye’ye geliyorduk lakin benim temel Türkiye’ye gelip yerleşmem 1977 yılında oldu. Evlendikten sonra birkaç sene Samsun’da yaşadık sonra eşimin işi hasebiyle İstanbul’a geldik. Bir oğlum ve bir torunum var. Bu türlü bir hayat…
Parçalı bohça ile tanışmanız nasıl oldu?
Bu çalışma ile ben İstanbul’da tanıştım. Tekniğini öğrendim. Modüllü bohça, Anadolu’da yamalı bohça, “kırkpare”, “yüzpare”, “hanım dilendi beyefendi beğendi” üzere birçok isimle biliniyor. Ancak hepsinin aslında kökeni tıpkı. Ben daha çok kesimli bohça ismini kullandım afiş ve sergilerimde. Farklı isimler konsa da her biri bayanın dönüştürme, kumaşı daha farklı hallerde kullanma isteğinden doğar. Birinci olarak kalan kumaşları kıymetlendirmek ve tasarruf etmek için bayanlarımızın Anadolu’da yaptığı bir çalışma. Artık kullanılmayacak elbiseleri yahut modül kumaşları öteki bir hale dönüştürürler ki yine kullanılabilsin.
ANADOLU UÇSUZ BUCAKSIZ BİR KUYU
Parçalı bohça ile uğraşmaya başlamadan evvel sanata ilginiz var mıydı?
Sanat ve tarihe daima ilgim vardı. Çocukken fotoğraf yapardım lakin bir eğitim almamıştım. Kendimi özel yetiştirdim. Öncesinde dikiş dikmeyi bile bilmiyordum. Hâlâ da düğme bile dikmek istemem. Aslına bakarsanız ben daima arkeolog olmak isterdim, olamadım. Hem genç evlendim hem de babam bu hususta çok açık değildi, Fransızca hocası olmamı istiyordu. Arkeoloji o vakitler için bayanlara uygun bir meslek üzere gelmiyordu.
Sizinle yaklaşık olarak birebir devirlerde Türkiye’ye gelen Avrupalı bilhassa Alman arkeologlar var. Türkiye o vakitler Avrupalılar için keşfi cazip bir yer olmalı?
Tabii ki, Anadolu inanılmaz bir yer. Hem gizem var hem dayanılmaz bir tarih var. Üst üste iz bırakan medeniyetler var… Bu yüzden Anadolu, tarihe ve geçmişe meraklı olan beşerler için uçsuz bucaksız bir kuyu. Avrupalılar olarak bizleri de nitekim etkiliyor. Burada yaşamaya başlayınca Türkiye’nin pek çok yerini gezdim, gördüm. Köylerde de yaşadım. Oradaki insanların ömrüyle da ilgilendim. Buradaki beşerlerle derler ya “haşır neşir oldum”. Gençliğimde gerçekleştiremediğim arkeolog olma hayalimi bir biçimde giderdim.
Peki birinci başladığınızda da tekrar büsbütün arkeolog olmanın isteğiyle bu türlü antika kumaşlar üzerine mi çalıştınız?
Bende eski kumaş merakı daima vardı. En büyük ıstırabım gittiğim yerlerde bu çok eski kumaşların yıpranmış bir formda, bir taraflara dağıtılması ve atılmasıydı. Gördüğüm kumaşların bir kısmı o denli bedelli ne ender ki bir defa daha dokunamaz. Ancak hakikaten her tarafı yıpranmış olduğunda kullanılamayacak durumdalar. Onları dönüştürme, onların hayatlarını uzatmak üzere bir istek hissettim. Hem arkeoloji hem de sanata olan ilgimi öğrendiğin bu teknikle birlikte dokumaya karıştırarak kendime bu türlü bir yol çizdim.
Bu sanatı yıllar evvel dikiş mecmualarının art sayfalarında gördüğümü hatırlıyorum o vakit ismini “patchwork” olarak öğrenmiştim…
Doğrudur. Bugün yaşadığımız çağda kesimli bohça, “patchwork” ismiyle bize Amerika’dan gelen bir hobi olarak tanıtıldı. Mecmualarda tanımları vardı, daha çok satın alınan kumaşlarla yapılmaya başlandı. Bugün Amerika’ya gittiğiniz vakit bizim burada birtakım seccadelerde gördüğümüz bir motif vardır. Anadolu’da, Nevşehir tarafı da o çok görürsünüz o motifi. Bizde o motifin ismi yok anonimdir. Anadolu’da 100-150 sene önce bayanların yaptığı bir çalışmadır. Bugün o motifin Amerika’da ismi “sarayın merdivenleri”. Kumaşıyla gereciyle çok hoş kit olarak satılır. Ticari bir şeye dönüşmüştür. Ancak benim seçtiğim yol, bizim Anadolu’da kaybolmakta olan artık atılacak durumda olan kumaşları kurtarmak ve dönüşümünü sağlamak. Üzülerek söylüyorum ki bu kumaşların birden fazla da atıldı aslında yani bizim kurtardığımız ne ki… Fakat hiç olmasa yapıtlarda onları kullanarak bir kartela oluşturmak istiyoruz. Küçücük bir modül bile olsa bir daha o kumaşı bulmayacaksınız yahut o kumaşları hiçbir yerde göremeyeceksiniz. Hedefim o kumaşın hayatını, bir stantta devam ettirmek.
YENİ KUMAŞ KULLANMIYORUZ
Kullandığınız kumaşları nereden temin ediyorsunuz?
Çalışmalarımızın ana kumaşları zati eski kumaşlardan oluşuyor. Onlar da ya koleksiyonerlerden ya eskicilerden ya da etrafımızdaki bireylerin sandıklarından çıkıyor. Ender bulunan kumaşlar için bilhassa bende çok geniş bir birikim var. Zira yıllardan beri atılmasın diye daima toplamışım. Arkadaşlarım da birebir biçimde 20 yıldır bu işle uğraşıyorlar, onların da bir birikimi var. Bir de Ayvalık’ta yaşayan ve merhum olan bir İnci Hanım vardı. Benim nasıl çalıştığımı bildiği için kendisi için antika kesimler toplarken benim kullanabileceğim kumaşları da toplardı. Olağanda satılamayacak halde oldukları için kimsenin yüzüne bakmadığı o kumaşlardan benim neler yapabileceğimi bilirdi. Biz toplanan o kumaşları şöyle yapıyoruz: Kalan kumaşları alarak, bu bir kol olabilir, bir art olabilir, bir kaftanın önü olabilir ya da bir işlemenin köşesi olabilir. Onları tekrar bir onarımdan geçirerek bir tema çerçevesinde tasarladığımız çalışmaların içerisine yerleştiriyoruz. Ana kumaşlarımız dışında bir de tamamlayıcı kumaşlarımız var; muare, şantuk, kadife üzere. Onlar için arkadaşlarla kumaş pazarlarını gezeriz. Kumaşçılardan aldığımız çok enderdir. Çok yeni kumaş kullanmayız fakat çok güç bir ton tutturmamız gerektiğinde satın alırız.
Çalışmalarınızda kumaşları cinslerine nazaran mi ayırıyorsunuz?
Türlerine nazaran ayırmaya dikkat etmekle birlikte tarihlerine daha çok dikkat ediyoruz. Ne vakit üretildiği kumaşın dikişe dayanıklılığı için kıymetli. Bizim bulduğumuz kumaşlar diyelim 100-150 yıllık. Lakin daha ileriye gidemiyoruz. Yoksa müzelerde çok hoş kumaşlar var, çok bedelliler. Fakat bu tarihten geriye gittiğimizde kumaşın dikiş tutmadığını görüyoruz. 150 yıldan eski bir kumaşı dikmeye kalkarsanız eridiğini görürsünüz. Onun için biz genelde 100-150 yıllık kumaşları ya da evvelce etek, elbise, kaftan ya da şalvar olarak kullanılmış kesimleri kıymetlendiriyoruz. Kullandığımız kumaşlar olabildiğince birbirine yakın tarihli. Birinci başladığımız vakitlerde tüm antika kumaşlar kıymetlensin diye hepsini kullanmaya çalıştık. Lakin vakitle deneyimimiz arttı. Her kumaşın dayanmadığını gördük. Örneğin, siz bugün 20-30 yıllık bir kumaşla çalışıyorsunuz. Fakat bu çalışma bittiğinde gelecek yıllara o kumaşın nasıl kaldığı da değerli. Biz artık deneyimimiz sayesinde o yapıtın gidişatını, nasıl dönüştüğünü de görebiliyoruz. Renklerin nasıl solduğunu, kimi yerlerin kendi kendine yıprandığını görebiliyoruz.
ANTİKA KUMAŞLARDAN HEYKEL YAPIYORUM
Peki, dikiş tutmayan lakin pahalı kumaşları da saklamanın, değerlendirmenin bir yolu yok mu?
Bir vakit sonra yıpranacak, sökülecek kumaşları dikmiyoruz zira kesimli bohça işi büsbütün el dikişi ile uzun bir müddette yapılıyor. Çok emek veriyoruz. Birkaç sene sonra kumaşın akması yahut kendi kendine yırtılması bizim için çok üzücü oluyor. Ancak bu kumaşları pahalandırmak ismine benim kendi deneyimlerime dayanarak geliştirdiğim bir biçim var. Bu teknik ile kumaş bir parmak kadar bile olsa onu değerlendirebiliyorum. Kolaj tekniği ile heykeller yahut panolar yaparak kalan kumaşları değerlendiriyorum. Dikiş tutmayacak kadar hassas olan kumaşları tutkal ile sabitleştiriyorum. Yani dikiş olmadan o kumaş sahiden çok hoş bir görsel olarak elinizde kalıyor. Tutkallandığı için artık modülün yıpranması yahut yırtılması da mümkün değil olağan. Birtakım heykellerim 10 seneyi geçmesine karşın birinci günkü üzere duruyor.
Koleksiyonları oluştururken başınızda bir tema var, bu temayı motiflerle mi oluşturuyorsunuz? Nasıl kurguluyorsunuz?
Genellikle ben kumaşları önde tuttuğum için elimdeki kumaşı kıymetlendirmek için çalışıyorum. Yani aslında dizaynın bir teması var evet lakin onu çalışırken de gaye elimizdeki kumaşları değerlendirebilmek. Bana yol gösteren kumaştır. “Bu kumaşı burada nasıl değerlendiririm?” sorusuyla tasarımı hazırlıyorum. Zira o az kumaşlardan metrelerce yok. Tüm motifler evvel kağıda çiziliyor. Hangi kumaşı kullanacağımızı da çiziyoruz. Ben kendi çalışmalarımda kendi biriktirdiğim kumaşları kullanıyorum. Birlikte çalıştığımız arkadaşlarım da kendi kumaşlarını getirirler. Ne yapmak istediklerini söylerler. Ben o vakit çalıştığımız temaya nazaran onları yönlendiririm. Anadolu ve İslam sanatları ile ilgili pek çok temayı çalıştık. Tasarımı yaptıktan sonra şayet arkadaşım kendine bir şey yapacaksa o vakit onun getirdiği kumaşlarını ona nazaran renklendiriyorum o yaparken de işini takip ediyorum.
Çalışmalarınızda kumaşları değerlendirmenin yanında bir eser ortaya koyuyorsunuz. Hatta bir birçoklarında semboller ve iletiler var…
Elime geçen bu kimi vakit eski, kimi vakit pahalı kumaşlarla dizaynlar yaparken onların Anadolu’nun içinden gelen bir kültürü yansıtmasını istiyorum. Bu kültür Osmanlı olabilir, Selçuklu olabilir, Hitit olabilir… Bütün o periyotların sanatından faydalanarak, esinlenerek onlara bir tasarım hazırlıyorum ve bu kumaşları o dizaynların içine yerleştiriyorum. Bu halde hem hayatları uzuyor, hem de çok hoş bir hizmet ediyorlar. Örneğin, Selçuklu’yu çok severim ve sanatını sahiden çağdaş bulurum. Osmanlı, değişik bir bedel. Bu bedelleri incelemek çok büyük bir lütuf. Onun için çalışmalarımda, temalarımda her türlü yerden etkilenirim. Zira nerede sanat yahut geçmişten kalan iz varsa benim için konuşuyor ve bize ne olduğumuzu hatırlatıyor. Bunu 1989 yılından beri bu biçimde yapıyorum.
HER YAPITIMIZ BİR KUMAŞ KARTELASI
Türkiye’de üretilen neredeyse tüm kumaş tipleri bu vesile ile elinizden geçmiş oluyor. Böylelikle gemiş bir kumaş arşivinizde oluşuyor. Az bulunan kumaşlar sizin için daha bedelli oluyor değil mi?
Tabii değerli zira bir daha o kumaş bulunamayacak. Bu çalışmalarla bizim hedefimiz aslında o kumaşların hayatını uzatmak. Zira onlar esasen bir yok olma sürecine girmişler. Çalışmalarımla yer aldığım Dokuma Atlası da bu manada değerli bir çalışmaydı. Bizim de her yapıtımız aslında bir kumaş kartelası.
Bizim eskiye dair bildiğimiz Osmanlı’da üretilen kumaşlar olduğu üzere Orta Doğu’dan gelen kumaşlar da var. Hatta daha sonraki yıllarda Avrupa’dan ithal kumaşlar daha bedelli bulunuyor. Bu kumaş seyahatlerini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Zaman vakit etkilenmeler olmuştur lakin dünyanın en âlâ kumaşlarını Osmanlı üretmiştir. 16. ve 17. yüzyıl bu işin zirve noktasıdır. Yani dünyada en hoş, en bedelli ki bence daha kıymetlisi yapılmamıştır. En bedelli kumaşlar ortasında saray tezgahlarında padişahlar için dokunan kemalar vardır örneğin. Osmanlı’da fevkalade bir kumaş üretimi var. Sürece de birebir biçimde. Organze üzerine altın sim işlemesi bir tek Türkler’de var. Ve Avrupa’da fevkalade revaçta o periyot. Bu kumaşlarda kendi içinde kemalar, seraserler bu türlü birkaç tane daha kıymetli kumaş tipi var. Tıpkı halde III. Selim Dönemi’nde Selimiye’de dokunan çizgili kumaşlar çok kıymetlidir. Çatmalar, simli kadifeler bunlar yalnızca Osmanlı’da dokunmuş şeyler Avrupa’da yok. Buradan Avrupa’ya gönderilmiştir. 16. ve 17. yüzyıldan sonra kumaş üretimi de düşüşe geçiyor zira gitgide her şey kıymetleniyor. Bildiğim kadarıyla Topkapı Sarayı’ndaki nakkaşların kaç gram altın kullanacağına, ipin hangi kalınlıkta olacağına karar veren kanunlar var. 18. yüzyıla gelindiğinde ise daha çok ithal etmeye başlıyorlar.
Bugün, “Avrupa’daki Türk kumaşlarını ben nerede bulacağım?” diye soracak olursanız. Size Avrupa’nın büyük kilise müzelerine gitmenizi tavsiye ederim. Rusya’da da var. Bu müzelerde sergilenen papaz kıyafetleri, başrahip kıyafetleri Osmanlı’dan sipariş edilen kumaşlarla hazırlanmıştır. Osmanlı kumaşlarını doğal öbür yerlerde bulmak mümkün. Örneğin, bizim Fransa’da çok evvelce beridir en büyük ipek dokumacıların olduğu yerlerden biri. Lakin orada da tekrar Osmanlı’dan gelen kumaşlar var.
HER STANDIM BİR HİKAYE
Yaptığınız işler daha çok nasıl bedellendiriliyor? Bunların bir satışı var mı?
Ben yaptığım çalışmaları satmıyorum. Zira bu çalışmaları bir maksat doğrultusunda yapıyorum. Gayem yurt dışında ve yurt içinde Anadolu’daki bütün kültürel kıymetleri çalışmalarımla yansıtabilmek. Yurt dışına gittiğimiz vakit hem bir el sanatı gösteriyoruz hem de aslında Türkiye’nin bir imgesini sunuyoruz. Bu bir kültür alışverişi oluyor. Standa gelenler ortasında sohbet ediliyor, hususlar açılıyor. Bu diyaloglar emelimize çok hoş hizmet ediyor. Benim maksadım da bu esasen beşerler birbirini tanımaları, hürmet duymaları, birbirlerinin kültürlerini anlamaları. Bu benim kendime edindiğim bir misyon. Bu misyondan ötürü ben kendi yapıtlarımı satışa koyamam. Bir de benim yapıtlarım bir öykünün kesimleridir. Bir yapıtı altı ayda yedi ayda yaptığınızı düşünün mesela ben o yapıtı satsam, bu yapıttan sonra ben öykümü nasıl yazacağım? Zira benim her standım bir öyküyü anlatır. Kıssa olduğu için de bana eser lazım.
Bizim stant emelimiz satışla ilgili değil. Bizim stant emelimiz bir kültürü tanıtmak ve beşerler ortasında çok hoş bir ilgi kurmak. Benimle birlikte çalışan, bana çok inanan benimle birlikte bu işe gönül koyan pek çok arkadaşım var. Onlar da kendileri için bu işleri yapıyorlar. Aileden sandıkta kalan yahut ellerine geçen eski kumaşları benimle birlikte değerlendiriyorlar. Anneannenin seccadesi, babaannenin başörtüsü yahut diğer birinden kalmış bir yatak örtüsü… Bunların yıpranmış halini görüp alışılmış çok üzülüyorlar. Bana getirdikleri vakit ben onları tasarım içine yerleştiriyorum ve bu babaanneden toruna kadar hizmet ediyor. Şöyle ki babaannenin bir seccadesi gelini tarafından çalışılıyor ve torunun çeyizine konuyor. Böylelikle o babaannenin daha sonra bulunamayacak kıymetli bir eşyası sandıktan çıkıp yaşamasını sağlıyoruz. Babaanneden toruna bir aracı, köprü oluyor. “Elden ele yadigar” dediğimiz bir olayı yaşatıyoruz. Yoksa o sandığın içinde kalmış, çürümüş bir işlemenin kimsenin gözünde bir bedeli olmuyor. Biz onu değerlendirdiğimiz vakit bir tablo, bir örtü bir pano olabiliyor.
BEN KUMAŞLARI YAŞATMANIN DERDİNDEYİM
Artık çok kişi meskeninde dantel, örtü üzere aksesuarlar tercih etmiyor. Meğer sizin ürettiklerinizin bir farkı var, pek çok biçime ahenk sağlayabileceğini söyleyebilir miyiz?
Bizim yapıtların bir özelliği, hoşluğu var. Meskeniniz çağdaş de olsa, klasik de olsa nasıl bir stil içine koyarsanız uyar. Zira işin içinde o denli bir gönül personelliği, araştırma ve yansıma var ki kesinlikle her meskene uyuyor. Konutunuza gelen konuğun gözü tablolarda, panolarda oluyor.
Şu an çoğumuz artık sentetik kıyafetler giyiyoruz, lateks aksesuarlar kullanıyoruz. Bundan sonra siz kumaşın gidişatına nasıl görüyorsunuz?
Çok acıklı. Dünya genelinde bir değişime girdiğimizi düşünüyorum. Biz eskiler, bu değişime biraz karşı duruyoruz. “Bizim günlerimiz hoş geçti fakat çocuklar ne olacak?” üzere bir niyetimiz var. Gelecek için korkuyoruz. Suların kirlenmesi, havanın değişimi maalesef bizim davranışlarımızın sonucu. Artık dönemeyeceğimiz bir yola girdik. Giysi de farklılaştı. Dokumacılık bölümü sentetikten vazgeçmeyecek üzere gözüküyor. Ben şu an bu kumaşları yaşatmanın kaygısındayım ancak tahminen torunlarımın bu türlü bir korkusu olmayacak. Onlar da yaşadıkları şartlara uyumlanacak diye düşünüyorum. Gelecekte ne olacağını varsayım etmemiz artık eskisi kadar kolay değil. Zira insanların da değiştiğini düşünüyorum.
DEĞERLİ KUMAŞLARINI BANA EMANET EDİYORLAR
Sohbetin başında köylerde de yaşadığınızı söylediniz. Köylerde yaşayanlar vakit zaman kent hayatına olan ihtimam ile meskenlerini de kentteki üzere dekore ediyor. O eski klâsik işlemeler, örtüler eskisi üzere kullanılmıyor. Bu sizi üzüyor mu?
Elbette… Ben eski olan her şeye paha veririm. Mesela vaktinde çok bakır toplardım, şu an atölyede de görebileceğiniz üzere. Beşerler melamin tabak için o çok pahalı bakırlarını satarlardı. O kadar üzülürdüm ki. Bu bahsettiğim kırk sene önce. Bugün çağdaş eşyalar ile kültürümüzde olan çok şeyi geride bıraktık. Benim 10 sene önce hem İngilizce hem Fransızca olarak yayınladığım bir kitabım var. Özellikle Anadolu’daki kullanımını anlattım. Kesimli bohçalar hem bir irtibat aracı hem bir gözetici olarak kullanılıyor. Örneğin bir birinci evladını kaybetmiş bir anne ikinci çocuğu için uğurlu gördüğü yedi aileden yedi kumaş kesimi alıp onunla çocuğunu koruyacağını düşündüğü bir zıbın yapıyor. Kesimli yamanın böylesine antropolojik, toplumsal yapısı yapısı var. Doğal bu dediğiniz üzere gitgide bu özellikler yok oluyor. Aktarılmıyor ve beşerler unutuyor.
Unuttukları bu kıymeti sizin sergilerinizde gördüklerinde nasıl reaksiyon veriyorlar?
Genelde hanımlar gelip standımızı geziyor. Sonraki gün bir gazete kağıdına sarıp bana “Siz bunun pahasını bilirsiniz” diyerek eski bir kumaş getirdikleri çok oluyor. Stantta vakit zaman seccadeleri, bohçaları da sergiliyorum. Bunlardan etkilenen birtakım hanımlar kendi meskenlerinde babaannelerinden kalan seccadeleri getirip bana emanet ediyorlar. “Bizim çocuklar değer bilmez en azından sizin elinizde değerlensin” diyorlar. Bu formda bana çok pahalı emanetler verildi. Ben de bazen bu yapıtları sergiliyorum. Çalışmanın yanına da yapan hanımın fotoğrafını ve künyesini koyuyorum. Benim standımı gezenler, “Bizim konutumuzda de bu türlü bir şey var, sergileniyor. Demek ki bu değerliymiş” diyor. Bu şuuru uyandırabilirsek ne keyifli bize.
OSMANLI’DA ERKEKLER DE EL İŞİ YAPARDI
Bildiğim kadarıyla bu el işinde bir de yorganlama tekniği kullanılıyor?
Aslına bakarsanız kesimli bohçada biz yorganlamayı Amerikalılar kadar çok kullanmıyoruz. Mesela Anadolu’daki seccadelere bakın yalnızca astarlanmış ve astarı kaymasın diye birkaç yerinden tutturulmuştur. Fakat elyaflanarak yorganlama bizim kesimli bohça geleneğinde pek yaygın değildir. Zira biz modüllü bohçayı sadece örtünmek için kullanmayız. Oluşturulan kumaşları seccade, bohça yahut giyside kullanırız. Amerika’dan gelen patchwork’te bizdeki saten yorganların mantığında daha çok yorganlama kullanılır.
Pek çok sanat ve zanaatta usta-çırak bağı olur. Sizin için de bir öğretici-öğrenci bağlantısı oldu mu?
Biz bu çalışmada etap basamak gideriz. Evvel kolay motifleri evvel sonra daha karmaşık motifleri çalışırız. Mesela arabesk dediğimiz Osmanlı motifleri var, iç içe geçen yıldızlar, onların ortasından geçen çubuklar var. Bir kez bunu oturtabilmek çok kolay bir iş değil. Bu türlü evrelerden geçtikten ve ustalaştıktan sonra işin içine zorluk katıyoruz. Başlarda kesimli bohçalar üzerine aplikelerle sınır yazıları tutturuyorduk. Fakat deneyim ilerledikçe çizgisi da kesimli bohçanın bir modülü olarak kumaşların ortasına yerleştirmeye başladık. Osmanlı’da da aplike vardır. İsmi “kıvırmalı oturtma”dır. Osmanlı periyodunda erkeklerin yaptığı bir çalışmadır. Bilhassa sultanların çadırlarında keçelerden derilerden motifler yapılırdı.