Getty ImagesPolitika yapıcıların ekonomik varsayımları neden kıymetlidir? Zira iktisat siyasetlerinin tesirleri fakat birkaç yıl içerisinde gözlemlenebilir. Buna karşılık yatırım kararı, harcama kararı, tasarruf kararı alan bireyleri evvelden yönlendirebilmeniz gerekir. Bu nedenle attığınız siyaset adımlarıyla varmak istediğiniz gayeleri evvelden söyleyerek iktisatta ileriye dönük kararların daha tesirli alınmasına katkı verirsiniz.
Doğru kestirim ve yönlendirmenin kıymetini bir örnek üzerinden anlatalım. Diyelim ki İstanbul’u geziyorsunuz. Tarihi yarımadayı dolaştıktan sonra metroya yönelip Yenikapı istasyonuna geldiniz. İstasyonda rastgele bir trene atlamazsınız. Evvel haritadan gitmek istediğiniz istikamete giden trenin sınırını belirleyip o çizgideki trene binersiniz.
Metro haritası bir nevi “orta vadeli plandır”. Bindiğiniz trenin ileri bir vadede (diyelim yarım saat sonra) nereye varacağına dair size bir bilgi verir.
Hafta sonu hükümet tarafından açıklanan Orta Vadeli Plan (OVP) de benzeri bir fonksiyona sahip. İktisadın kesimi olan bireylere uzun vadede bindikleri trenin hangi istikamete gittiğine dair bilgi vermek gayesi güdüyor.
Metro örneğinden devam edersek, diyelim ki seyahatten bir müddet sonra bir anons yapılıyor ve trenin güzergahının değiştiği haber veriliyor.
Siz Taksim’e gitme planı yapıp yeşil M2 çizgisine binseniz de kendinizi kırmızı sınırdaki Şirinevler’de buluyorsunuz.
Ve yeniden diyelim ki bu çeşit anonslar istisnai bir durum olmaktan çıkıp genel uygulamaya dönüşüyor.
O noktada artık metro haritasının ve sınırların ileriye yönelik planlama ve bilgilendirme işlevleri kalmaz.
Kafa karıştırmanın ötesinde, istediğiniz yere gidemediğinizi fark ettiğinizde artık farklı ulaşım alternatifleri aramaya başlarsınız.
Nasıl ki metro haritasında belirtilen güzergah seyahatin ortasında değişirse metro haritasının bir işlevi kalmazsa OVP’de verilen kestirimler de biz yol aldıkça değişiyorsa bu tıp bilgilendirmelerin bir bilgi pahası olmaz.
Şekilde 2021 yılı için evvelki OVP’lerde yer alan enflasyon ve büyüme varsayımlarının vakit içinde ne biçimde revize edildiğini ve gerçekleşen kıymetleri görüyoruz.
Bu formlar bize ne anlatıyor?
1) Uzun vadelere ilişkin varsayımlar fonksiyonel değil
2019 ve 2020 OVP’leri itibariyle 2021 yılı için verilen büyüme ve enflasyon sayıları sırasıyla yüzde 5 ve yüzde 6 olarak sabit tutulmuş. Birkaç sene sonrasına dair iddialar yapılırken “potansiyel büyüme sayısına yakın bir büyüme” ve “enflasyon gayesine yakın bir enflasyon” sayısı koymanın ötesine bir planlama yapılmadığını söyleyebiliriz. Pekala bu maksatlara yaklaşmak için bir efor gösteriliyor mu? İşte temel sorun orada başlıyor.
2) Vade kısaldıkça maksat süratle değişiyor
2021 yılına yaklaştıkça bu seneye ilişkin gayelerin revize edildiğini, büyüme iddiasının potansiyel büyüme oranından, enflasyon iddiasının enflasyon maksadından süratle uzaklaşmaya başladığını gözlemiyoruz.
Daha da vahimi, 2021 yılının son çeyreğinde gelen OVP varsayımlarında bile bırakalım uzun vadeyi, dörtte üçü tamamlanmış olan seneye ilişkin varsayımda bile önemli bir yanılma hissesi olduğunu gözlüyoruz.
Öyle ki, 2021 Eylül ayında yayınlanan OVP (2022-2024 dönemi) o sene için yüzde 9 büyüme öngörürken gerçekleşen büyüme yüzde 11.4, enflasyon varsayımı yüzde 16.2 iken gerçekleşen enflasyon yüzde 36 olmuş.
Bir gaye koymak, o amaca ulaşmak için efor sarf edildiği vakit manalı oluyor. Şayet Yenikapı’da bindiğiniz Taksim treni kendisine çizilmiş olan yeşil sınırı takip etmezse Taksim’e varamıyor.
Enflasyon, büyüme ve öteki makroekonomik göstergelere dair birtakım gayeler koyduktan sonra o gayelere ulaşmak için gerekli siyasetleri uygulamazsanız farklı yerlere savrulabiliyorsunuz.
3) İçsel tutarsızlıklar maksattan sapmayı kaçınılmaz kılıyor
Hedeften sapılmasının değerli bir sebebi kendi içinde dengeli gayelerin konulmamasından kaynaklanıyor. Birebir tren hem Taksim’e hem de İyiler’e gidemiyor. Bir tercih yapmanız gerekiyor.
OVP’de yıllardır büyüme ve enflasyon amaçlarının birbiri ile dengeli olmadığını görüyoruz. Bir taraftan düşük faiz siyaseti ile büyümeyi yüksek tutup öbür yandan da enflasyonu düşürebilmek mümkün değil.
Son OVP sayılarında 2021’deki yüzde 11,4’lük büyümeyi takiben 2022-2025 devrinde potansiyele daha yakın bir büyüme gayesine geçildiğini görüyoruz (yüzde 5-5.5 civarı).
Potansiyel büyüme oranı, bir iktisadın uzun vadeli üretim kapasitesini tam olarak değerlendirdiği vakit elde ettiği büyüme oranıdır.
Uzun vadeli, sürdürülebilir büyüme oranı olarak da bilinir. Potansiyelin üzerinde bir büyüme enflasyonist baskıyı artırır.
Yapılan araştırmalar, Türkiye iktisadında 2015 sonrası periyotta verimlilik artışı kaydedilememesi, yatırım iştahının oynak bir seyir izlenmesi nedeniyle potansiyel büyüme oranının yüzde 5’lerden 3’ler düzeyine düştüğüne işaret ediyor.
İşte bu noktada bir tutarsızlık ve bunun sonucunda da 2025 yılına yaklaştıkça kaçınılmaz olan bir revizyonun sinyallerini şimdiden görebiliyoruz.
Getty Images İktisat idaresi 2022 sonrası için yeni bir dönüşüm öngörüyor olabilir mi? Tren bir defa daha güzergah değiştirecek üzere görünüyor. Zira hem potansiyele yakın (ve hatta potansiyelin üzerinde) büyüyüp hem de enflasyon düşürebilmek kolay değil.
2022 sonu itibariyle muhtemelen yüzde 90’lara hakikat revize edilecek enflasyonu üç sene içinde yüzde 11’e düşüreceksek büyüme nasıl yüzde 5’lerde kalacak?
2001 sonrası periyotta merkez bankası bağımsızlığı, sıkı para siyaseti, sıkı maliye siyaseti, liyakatli takımlar, ve yapısal ıslahatların yarattığı itimatla “yüksek büyüme ve dezenflasyon” geldi.
Bu devirde uygulanan sıkı para siyaseti enflasyon beklentilerini aşağı çekerken yaratılan öngörü ve itimat ile canlanan yatırımlar potansiyel büyümeyi artırdı.
Bu formda hem yüksek büyüme hem de dezenflasyon mümkün oldu. 2022 sonrası bu türlü bir dönüşüm öngörülüyor olabilir mi?