Petrol ihracatçısı ülkelerin oluşturduğu OPEC+ kümesinin arzda kesintiye gitme kararı, ABD’nin gazabını örgütün de facto başkanı Suudi Arabistan’a yöneltti. Washington, savaşta Rusya’nın elini güçlendirdiği gerekçesiyle Riyad’a yönelik sert tenkitlerde bulundu. ABD’nin yakın vakte kadar Orta Doğu’daki en kıymetli müttefikini yalnızca bu sebeple maksat haline getirdiğini söylemek elbette mümkün değil. Başta Riyad idaresi olmak üzere Körfez ülkelerinin son periyotta Çin ile artan bağları, Beyaz Saray’ı rahatsız eden bir başka husus başlığı. Riyad-Washington sınırındaki güç uyuşmazlığının, eski Lider Donald Trump periyodundan beri devam eden bir bahis olarak iki ülke ortasındaki ilgileri etkileyebileceği ve diğer alanlara da yansıyabileceği ihtimali son gelişmelerle güç kazandı. Kelam konusu kriz, Biden’ın idare devrini de aşarak kronik boyut kazanma potansiyeli taşıyor.
62 YIL EVVEL KURULDU
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), 14 Eylül 1960’ta Suudi Arabistan, İran, Irak, Kuveyt ve Venezuela tarafından kuruldu. Petrol piyasasında fiyatları denetim etmek ve memleketler arası petrol şirketlerine karşı blok oluşturmak hedefiyle kurulan yapıya, 1962-1975 periyodunda Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) üzere Körfez ülkeleri ile Endonezya, Libya, Nijerya, Cezayir ve Ekvador üzere değerli petrol üreticisi ülkeler katıldı. Böylelikle OPEC’in 1970’lerde global petrol piyasasındaki hissesi yüzde 70’e ulaştı ve örgüt piyasadaki arzı, münasebetiyle da fiyatları büyük ölçüde denetimi altına aldı. OPEC şu an Suudi Arabistan, BAE, İran, Irak, Kuveyt, Libya, Nijerya, Cezayir, Angola, Gabon, Endonezya, Venezuela ve Ekvator Ginesi olmak üzere 13 üye ülkeden oluşuyor.
PETROLÜN YÜZDE 40’INI ÜRETİYORLAR
OPEC bir kartel değil, bağımsız petrol üreten ülkeler ortasında iş birliğini geliştirmeyi amaçlayan bir kuruluş. Bununla birlikte petrol fiyatlarını ve üretim ölçülerini belirlemesi açısından kartel özelliği de taşıyor. Lakin uygulamada örgütün aldığı kararlara uyulmasını fiilen sağlayacak bir sistem bulunmuyor. OPEC+ kümesi ise petrol fiyatlarının düşük olduğu 2016 yılında OPEC’in öbür 10 petrol üreticisi ülkeyle güçlerini birleştirmesiyle ortaya çıktı. Bu yeni üyeler ortasında günde 10 milyon varilin üzerinde üretim yapan Rusya başı çekiyor. Tekrar günde 10 milyon varilden fazla üretim yapan Suudi Arabistan da OPEC içindeki en büyük petrol üreticisi pozisyonunda. Kelam konusu 23 ülke, dünyadaki toplam ham petrol arzının yaklaşık yüzde 40’ını sağlıyor.
SİLAH OLARAK KULLANDI
OPEC’e üye Arap ülkeleri, petrolü birinci kere 6 Ekim 1973’te başlayan Arap-İsrail Savaşı sırasında silah olarak kullandı. Mısır’ın İsrail’e yaptığı atılımla fitili ateşlenen Arap-İsrail Savaşı, Tel Aviv’in 1967’de patlak veren ‘6 Gün Savaşı’nda işgal ettiği topraklardan çekilmeyi kabul etmemesi üzerine başladı. Savaş hazırlıkları kapsamında periyodun Suudi Arabistan Hükümdarı Faysal bin Abdulaziz ile Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat, yaklaşmakta olan silahlı çabada petrolü silah olarak kullanma kararı aldı. Savaşta Washington’ın Araplara karşı İsrail’e yardım etmesi üzerine OPEC, 15 Ekim 1973’te, her ay petrol üretiminin yüzde 5 azaltılmasını öngören ambargoyu duyurdu. ABD ile başlayan yasak, Hollanda başta olmak üzere Batı Avrupa ülkeleri ve Japonya’ya kadar genişletildi. Üretimdeki kesinti, ambargonun başladığı ekimden aralık ayına gelindiğinde yüzde 25’e ulaştı.
Ambargonun etkileri
Çeşme akarken küpünü doldurma derdinde
İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Filiz Katman, dünyanın yenilenebilir güce hakikat kaydığını ve OPEC’in arzı kısma kararının ardında bu türlü bir gerçeklik olduğunu belirtti. Petrol üreticisi ülkelerin hâlâ talep varken bundan olabildiğince fazla gelir elde etmeye çalıştığını kaydeden Katman, “Tabiri caizse çeşme akarken küpünü doldurmaya çalışan bir Rusya ve Körfez var. Bu gidişle yenilenebilir gücün rekabet edebilirliği artacak. Hidrokarbon kaynaklar büyük darbe alacak” dedi.
21’inci yüzyılın Asya Pasifik çağı olduğunu söyleyen Dr. Katman, “Enerji talebi, nüfus artış suratı, eğitimde gelişme, genç nüfus oranı ve ekonomik kalkınma üzere parametrelere baktığımız vakit karşımıza bir Çin, iki Hindistan çıkıyor. O denli olunca da bu ülkelerin kimlerle iş birliği yaptığı ehemmiyet kazanıyor. Batı’da ise salgın sonrası daima gerileme var. Doğal olarak Körfez ülkeleri iş birliği konusunda yeni alternatiflere yöneliyor. ABD’nin bu kadar hırçın olmasının altında yatan sebep de bu aslında” tabirlerini kullandı. Katman, Amerika’da bulunan kaya gazı ve kaya petrolüyle birlikte Washington’ın artık Orta Doğu’nun güç kaynaklarına gereksinim duymadığını, bölgeden çekilirken de alanı rakipleri Rusya ile Çin’e kaptırdığını lisana getirdi.
ABD Körfez’de tesirini yitiriyor
Rusya’ya takviye vermekle suçladı
1973 petrol krizinden 49 yıl sonra, 5 Ekim 2022’de OPEC+ ülkelerinin petrol arzını günlük 2 milyon varil azaltacağını duyurması, ABD ile Orta Doğu’daki en değerli müttefiki Suudi Arabistan’ı tekrar karşı karşıya getirdi. Riyad idaresini Rusya-Ukrayna Savaşı’nda Moskova’nın yanında yer almakla suçlayan Washington’dan peş peşe sert açıklamalar geldi. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Kurulu Stratejik Bağlantı Yöneticisi John Kirby, “OPEC+ kümesinin aldığı karar, Rusya başkanı Putin’in savaşına askeri ve manevi takviye mahiyetinde” dedi. Kirby, ABD Lideri Joe Biden’ın, Suud ile bağları yine gözden geçirdiğini kaydetti. Biden da kelam konusu kararın Riyad için sonuçları olacağını lisana getirdi. ABD Senatosu Dış Alakalar Komitesi Lideri Bob Menendez, Suud’la silah satışı dahil tüm münasebetlerin askıya alınması daveti yaptı.
‘Tek kaygısı seçim’ iddiası