İran’da 16 Eylül’de ahlak polisi tarafından tutuklandıktan sonra hayatını yitiren Mahsa Amini protestolarının kalkışmaya dönüşmesi İran’a geri adım attırdı. İki aydan fazla süren karışıklığın akabinde dün İran rejimi “Ahlak Polisi”nin kaldırıldığını duyurdu. Karardan sonra Meclis Başkanlık Divanı Sözcüsü Seyyid Nizamoudin Musavi’nin , “İsyanlarla yüzleşmenin en yeterli yolu, insanların gerçek taleplerine kulak vermektir” demesi kalkışmanın gücünü gösteriyor. Bir mollaya inanmadığı lafları lakin güçlü bir direniş, güçlü bir itiraz söyletir.
Önce Suudi Arabistan lağvetti
Bu karar, İran‘ı son derece katı din kurallarıyla yönetilen ülkeler ortasında geri adım atan ikinci ülke yaptı. İran’dan evvel, baskıcı, Suudi Arabistan idaresi de – kuşkusuz İran’dakinden farklı münasebetlerle – bayanların kıyafet başta olmak üzere öbür davranış kurallarını denetlemek maksadıyla kurduğu Ahlak Polisi ünitesini 2016’da lağvetmişti. Yalnızca modernitenin baskın oluşu değil, mantıksız bir dayatma olduğu için de bu cins uygulamaları sürdürmeleri kolay değil bu ülkelerin. Suudi Arabistan 2030 Vizyonu için yabancı yatırımcıya muhtaçlık duyuyor. Bayan hakları konusunda sicili berbat bir ülkeye yatırım yapacak yatırımcı bulmak eskisi kadar kolay değil. Ambargolar altında inleyen İran’ın da ülkenin bayanlarına davranışı onu halkının yarısını oluşturan bayanların dayanağından yoksun bıraktı. “Dış düşman”a karşı “bir” olmayı zorlaştıran bir durum bu. Fakat buna karşın İran fakat bayanlar başta olmak üzere halkın birçoklarının “demokrasi” talepleri ile baş edemeyince bu türlü bir adım atmak zorunda kaldı.
Oysa çok değil bir kaç yıl evvel İran’da 195 milletvekili periyodun ölçülü (!) Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’yi başörtüsünü teşvik edecek tedbirler almaya çağırmış, başörtü yasasının uygulanmamasının ağır sonuçları olacağı konusunda uyarmıştı.
Sadece din değil
İran rejiminin başörtüsü takıntısı yalnızca dini münasebetlerden kaynaklanmıyor. Batıcı eski Şah rejiminin makus olan her şeyine karşı duruşun bir simgesi aslında. Bayanların başı açık gezmesi Pehlevi periyodunun canlandırılmak istenmesi olarak görülüyor. Şah rejimi 1930’lu yıllara bayanların başını zorla açtırmıştı zira. Ayrıyeten başörtüsü rejim açısından batıcı eğilimlere karşı bir “siper”. İkincisi “iç düzeni” korumaktan bayanı baskılamayı anlayan molla başı bayanlar üzerindeki denetimi başörtüsü ile koruyacağını sandı uzun müddet. Meğer dikkatli bakanlar İran’da direnişin farklı biçimlerde, ekseriyetle “sivil itaatsizlik” olarak var olduğunu görür. İran İslam Cumhuriyeti’nin birinci devrindeki birçok sembolün de yavaş yavaş ortadan kalktığını da.
Şunu örnek kabul edin; 1983 yılından bu yana İran rejimi bayanların başörtüsü takmasını, bol kıyafetler giymesini resmen zarurî hale getirdi. Buna uymayanlara kırbaçtan mahpusa kadar değişen cezalar verdi. Yasa kabul edilmeden evvel bile başörtüsü dışında birkaç tel saça bile müsamaha gösterilmezdi. Reformist cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin 1990’larla 2000’lerin başındaki vazife mühleti boyunca pek çok bayan bu sonu zorladı, saçlarını kısmen açtı, hem başörtüsü hem de Batı üslubu kıyafetler giydi. Yani iki aydan fazla süren kalkışmadan evvel de bu biçimde süren bir direniş vardı.
Muhafazakar bayanlara asit
Tabii ki istekli olarak başörtüsü takanlar var. Lakin onlara bile tahammül edilmediğini anımsatalım. Beş yıl evvel İsfahan kentinde birtakım muhafazakar bayanlara asitli akınlar yapılmıştı. Nedeni neydi bilmek ister misiniz? “Tesettürleri kurala uygun değildi.” Yani bu aklını bayanla bozmuş dengesizlerin elinden kurtulmak mümkün değil. bugün başörtüsünden kurtulmak isteyen bayan da, katı olmamak koşuluyla başörtüsü takan bayan da işte bu karanlık rejime karşı birlikte direniyor.
Ne de hoş metotlarla yapıyorlardı bunu. Şimdi bayanlar bu kadar ayağa kalkmamışlardı, bir kaç yıl evvel üçü başörtüsüz altı genç İranlı, Pharrell Williams‘ın dünya çapında hit olmuş müziği “Happy” eşliğinde dans ettikleri bir görüntü yayınladı. Başörtüsünü çıkarmış başı açık bayanların “selfie”lerinin yer aldığı “My Stealthy Freedom” isimli bir Facebook sayfası da yüz binlerce takipçi ile “beğeni” topladı. Küme üyeleri anında “kamu iffetine ziyan vermekten” tutuklandı. Yırtıcı rejim, altı kişiyi İran devlet televizyonunda itirafa zorladı. Gençler bir yıla kadar mahpusa, 91 kırbaç cezasına mahkum edildiler. Cezaları üç yıl mühletle ertelendi. Lakin rejim, kümenin 700 bine yakın beğeni alan “My Stealthy Freedom” sayfasındaki bayanlara bir şey yapamadı natürel.
“Ahlak Polisi” ünitesinin kapatılması şu açıdan da kıymetli. Oldukça tesirli bir molla olan Büyük Ayetullah Naser Makarem Şirazi’nin “Düzgün bir başörtüsünün” olmamasını “toplum için bir tehdit” olarak nitelendirip, toplumu “tehlikeli bir yoldan” kurtarmak için parlamentoyu “doğru yasaları” çıkarmaya çağırdığı bir ortamda aldı bu kararı rejim. Yani mollanın “önerisi”ni hayata geçirecek gücü yok artık rejimin.
Daha da çok geri adım atacak. Bayanlar, çalışanlar yani “hayat” kazanacak.
Bu daha başlangıç.
***
Yazıyı Sesli Köşe’den dinleyebilirsiniz.