Nuray Önoğlu
İsrailli öykücü Omer Friedlander’ın birinci kitabı Kutsal Topraklarda Hava Satan Adam, Nisan 2022’de okurla buluştu. Çevirisini yaptığım kitabın müellifiyle, yazma serüveninden hikayelerinin lisanına, aile tarihinden Türkiye edebiyatına kadar uzanan pek çok mevzuyu konuştuk.
Öncelikle şunu sorayım size: Ömer, Arapça Omar isminin Türkçeleşmiş hali. Bu nedenle Türkçe konuşan beşerler muhtemelen atalarınız ortasında Arap var mı diye merak edeceklerdir. İsminizin kökeni nedir ve atalarınız ortasında Araplar var mı? Ben de birebir şeyleri düşünmüş ve biraz araştırma yapınca bu varsayımın gerçek olmadığını anlamıştım.
Adım Omer Eski Ahit’ten geliyor, manası da epey sıkıcı ve hiç etkileyici değil. Omer bir tahıl ölçü ünitesi. Buğday ölçmekte kullanılan bir ünite. İkiz erkek kardeşim Elam’ın ismi Kitab-ı Mukaddes’teki bir şairden geliyor. Büyürken, anneme babama bir buğday ölçü ünitesinin, bir şairin ismi kadar heyecan verici olmadığından yakınırdım daima. Benim ve kardeşimin isimlerimiz İbranice ע (ayin) harfiyle başlar ki “ayin” tıpkı vakitte “göz” demektir. Dediklerine nazaran bu isimleri seçmişler zira anne babamız ikimizi gözleri üzere görürmüş. Mısır kökenli anneannem, bizi bazen “ayuni” diye çağırırdı (Arapçada gözlerim manasına gelir).
Bize yazma serüveninizden ve muharrir olarak mesleğinizden kelam eder misiniz? Bir muharrir olmaya ne vakit ve nasıl karar verdiniz? Birinci kurgu yapıtınız ne vakit ve nerede yayınlandı?
Ciddi önemli yazmaya başlamadan evvel, aklım görsel sanatlardaydı. Ortaokuldayken Tel Aviv Müzesi’ne masraf ve fotoğraf defterime eskizler çizerdim. Yeşil Walkman’imde Chopin’in Noktürnler’ini çalardım tekrar tekrar. Meskende, Caravaggio’nun fotoğraflarını içeren kocaman bir sanat kitabım vardı ve bu kitaptan perspektif, kompozisyon, ışık ve gölgeye dair çok şey öğrendim. Bu derslerin birden fazla daha sonra yazdıklarıma ışık tuttu. Yanlışsız detaylara odaklanmak, bir sahneyi betimlemek, hareket halindeki vücutlar, bir görüntüyü tanım etmek. Sanırım fotoğraf yapmak bana görmeyi, gözlemlemeyi ve dikkatini odaklamayı öğretti.
İlk hikayem 2015 yılında, İngiltere’de bir edebiyat mecmuasında yayımlandı. Ancak bu kitaptaki hikayeleri lakin 2018 yılında yazmaya başladım. Bu yıllar boyunca, öykü anlatıcılığının çeşitli biçimlerini deneyimledim. O vakitler hâlâ ne hakkında yazmak istediğimi, asıl pozisyonu bulabilmiş değildim. İsrail hakkında fakat ondan uzaklaşınca yazabilmeye başladım ve bu aralığın gerekli olduğuna inanıyorum.
‘OKURA KARMAŞIKLIĞI, MEÇHULLÜĞÜ, NÜANSLARI GÖSTERMEYE ÇALIŞIRIM’
Öykülerinizde savaş aksisi bir öz var. Bağıran, slogancı bir savaş zıtlığı değil kelamını ettiğim, hikayelere içkin bir şey. Bunu şuurlu bir halde yaptığını söyleyebilir miyiz?
Evet, ben de hikayelerimi savaş aksisi hikayeler olarak görüyorum, Denetim Noktası veya Sehrazat ve 97.2 FM Radyo İstasyonu üzere birtakım hikayelerde başkalarını kıyasla daha açıktır bu. Yazarken öyküye ve karaktere odaklanırım. Fikir yazılarında ekseriyetle muhakkak bir bakış açısı mevcuttur, bu tıp yazılar didaktiktir. Kurgu daha çok bir kaleydoskop üzeredir, görüntünün çoklu, parçalanmış bir imajını elde etmeye imkan tanır. Hikayelerimi yazarken okuru rastgele bir pozisyonu benimsemeye ikna etmek için çabalamam, ama karmaşıklığı, meçhullüğü, nüansları göstermeye çalışırım. Karakterin bakış açısına sadık kalmaya, onu eksiksiz ve kusursuz yansıtmaya çaba ederim.
Bize ailenizin tarihinden ve içinde yetiştiğiniz toplumsal ortamdan biraz kelam eder misiniz?
Sanırım ailem çok tipik bir aile değil. Annem ve babam akademisyen, biri felsefeci, öteki müzikolog; ayrıyeten birlikte küçük opera yapımları yaparlar. Ravel, Puccini, Satie. Babam seti kurar annem ise direktördür. Bütün bu yapımlardan artakalanlarla dolu bir meskende büyüdüm: İtalyan bir vantrilok içeren bir Gianni Schicchi yapımından kalan ahşap bebekler, Ravel’in İspanyol Saati’nden kalma yüksek bir kağıt saatler kolajı, Socrate yapımından kalma çiçek baskılı mum tabletler.
Yerlerin Arapça isimlerinin İbranice isimlerle değiştirildiği sorununu bir hikayenizde okumuştum. Bu Türkiye’de de yaygın bir uygulama. Yerlerin Ermenice, Rumca, Kürtçe isimleri Türkçe yeni isimlerle değiştirilmiştir. Bu sıkıntıyı biraz açar mısınız?
Bu kitabı yazarken, değiştirilen isimler, tekrar yapılan haritalar ve tarihi anlatıların tekrar yazımlarıyla çok ilgileniyordum. Filistin yer isimlerinin İbranice olanlarla değiştirilmesi pek yaygın bir uygulama idi. Negev’deki zirveler, vadiler ve yollara İbranice isimler bulmaları için bilim insanlarından oluşan bir komite kurulmuştu. David Ben Gurion, günlüğünde şöyle yazmış: “Bu yerlere İbranice isimler vermeliyiz – varsa kadim isimlerini, yoksa yenilerini!” Kum Koleksiyoncusu’nda şahsî ve politik olanın birbirine geçişi, hafızanın ve tarihin katmanları hakkında yazdım. Bu hikayenin değerli bir modülü ama karakterlerimin, Amoz Oz’un deyişiyle, yalnızca “yürüyen ünlem işaretleri” olmalarını istemedim. Kum Koleksiyoncusu sırf politik bir hikaye değil birebir vakitte bir aşk hikayesi.
‘KENDİMİ HİÇBİR VAKİT İSRAİL’E İLİŞKİN HİSSETMEDİM’
Artık ABD’de yaşıyor ve İngilizce yazıyorsunuz. Neden İngilizce yazmayı tercih ettiniz. İngilizce ve İbranice yazarken farklı hissediyor musunuz? Bir diğer lisanda yazmanın avantajları var mı?
İngilizce yazma kararımın, şuurlu ya da değil, benim İsrail’de hem cemiyetin bir mensubu hem de ters, yabancı hissediyor olmamla ilgisi var. Kudüs’te doğmuş, Tel Aviv’de büyümüş olmama karşın, kendimi hiçbir vakit gerçekten İsrail’e ilişkin hissetmedim. Lakin kimi vakit kendimi bir yabancı üzere duyumsamama rağmen, orası hâlâ benim memleketim ve insanların gülme, arkadaşlık kurma, arbede etme biçimlerine en aşina olduğum yer. İngilizce yazmak daha derinlemesine ve ironik yazabilmek, bir yeri bütün tuhaflığı ve özgünlüğüyle, pek çok çelişkileri ve karmaşıklığıyla görebilmek için gereken aşikâr uzaklığa imkan sağlıyor.
Türkiyeli müellifleri ve Türkiye edebiyatını biliyor musunuz? Biliyorsanız, en beğendikleriniz kimler, neler?
Orhan Pamuk’un yapıtlarının büyük bir hayranıyım. Masumiyet Müzesi en sevdiğim kitaplar ortasında. Objelerin, hafıza ve tarih kapsülleri haline gelme biçimlerini büyüleyici buldum. Pamuk’un yaza biçimindeki masalcı niteliği seviyorum, klasik mitlere göndermeler yapan Kırmızı Saçlı Kadın’da olduğu üzere.