* Ömer E. Egeliği
Bilimsel literatürde “giriş” kitaplarına aşinayız. Ama Tolga Şirin‘in yeni kitabı, Anayasa’dan Çıkış (İmge Kitabevi Yay., 2022) bu ezberi aykırı yüz ediyor. Şimdiki anayasa hukuku problemlerine anlaşılır karşılıklarıyla tanıdığımız Sevimli, kitabına neden bu türlü bir isim koyduğunu, Mümtaz Soysal‘a ve Server Tanilli‘ye de gönderme yaparak şu sözlerle tabir ediyor:
Önce Mülkiye’nin ve sonra Türkiye’nin efsanevi anayasa hukukçularından Mümtaz Soysal, tüm dünyada “son büyük yangın”ın yaşandığı 1968 yılında, anayasa hukuku derslerinde okutmak için bir kitap kaleme almıştı. Kitabın ismi klasikti: Anayasaya Giriş.
Mümtaz Hoca’nın, 1961 Anayasası’nın getirdiği üniversite özerkliği ve kamuoyu rejimi esintisini gerisine alarak kaleme aldığı bu yapıtın içeriği ve hikayesi hiç de klasik değildi. Esasen bunu anlamak için çok beklemek gerekmemişti. Posta kutusuna tehdit mektupları yağan, hatta meskeni bombalanan Hoca, 12 Mart’ın alaca karanlığında fakültedeki odasında yaka paça gözaltına alınmış ve kitapta “komünizm propagandası” yaptığı gerekçesiyle yargılanmış ve cezaevine düşmüştü. Dava utanç verici olsa da aslında sürpriz değildi. Zira kitap nesnellikle kaleme alınmış olsa da sahiden de “tarafsız” değildi. Mümtaz Hoca da soyut bir tarafsızlık savında değildi. Tıpkı, kaleme aldığı Devlet ve Demokrasi: Anayasa Hukukuna Giriş ders kitabında komünizm propagandası yaptığı teziyle yargılanan Server Tanilli’nin savunmasında lisana getirdiği üzere, objektif olmak öbür, tarafsız olmak öteki şeylerdi: ‘Kitabımı yazarken içinde yaşadığımız çağa ve topluma, bir bilim adamı gözüyle, yani objektif olarak baktım. O denli olduğu için de tarafsız kalamadım, kalamazdım.’
Bu eserler, Türkiye’nin Aydınlanma hareketine katkı sunacağı savıyla ve umutla kaleme alınmıştı. Türkiye, 1961 Anayasası’nın açtığı görece özgürlükçü ortamda yeni çağdaş bir anayasal sisteme hakikat yol alabilirdi. O günden bugüne, biri topyekûn yeni bir Anayasa’nın (1982 Anayasası) konulması olmak üzere yüzlerce unsura tesir eden toplam yirmi beş anayasa değişikliği paketi kabul edildi. Buna koşut olarak çok sayıda Anayasaya Giriş bahisli kitap kaleme alındı yahut zati yazılmış olanlar güncellendi. Ne var ki Türkiye, bu kitapların yazılmasından yaklaşık yarım asır sonra, daha yaşanılabilir, adil ve özgür bir ülkeye dönüşmedi. Hatta ülkenin anayasal sistemi, ‘15 Temmuz Anayasası’ ile Cumhuriyet tarihinin (…) sıfır noktasına kadar geriledi. Anayasa’ya Giriş yapıtını dikkatle okuyan ve izleyen bir muharrir olarak, (…) bu çalışmayı -Hoca’ya gönderme içerecek biçimde- Anayasa’dan Çıkış olarak isimlendirmenin yanlışsız olacağını düşündüm.
Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde anayasa hukuku doçenti olan Hoş, kitabı “alan dışından okuyucu kitlesine de hitap etme” derdiyle yazdığını söylüyor ve maksadının, bir yandan süregelen anayasa tartışmalarını derinleştirerek bir yol haritası sağlamak hem de (yazarın kitapta ısrarla kullandığı ifadeyle) “ilericiler” için bir teklifler demeti sunmak olduğunu söylüyor.
Kitap yaklaşık 500 sayfaya yakın bir hacme sahip. Fakat daha kapak tercihiyle birlikte alışılagelmiş bir hukuk kitabı izlenimini yıkıyor. Bu özgünlük kitabın lisanına de yansımış. Alan dışındakileri yoracak bir hukuk lisanıyla kaleme alınmış değil. Teknik tabirlerin boğuculuğundan uzak, birinci sayfadan alıp götüren, su üzere bir akıcılığa sahip.
Kitap, beş başlıktan oluşuyor. Türkiye’de geniş manada Cumhuriyet’in çöktüğü tespitiyle başlayan birinci kısımda Demokrat Parti devrinden AK Parti periyoduna kadar uzanan meseleleri ve tartışmaları ortaya koyuyor ve 2017’den sonraki idarenin bir tıp “monokrasi” olduğunu ileri sürüyor.
Kitabın “Sözü Yetmeyenler” başlığı, bilhassa Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarında tespit eden yapısal sıkıntıları ortaya koyarak hemen hayata geçirilmeyi bekleyen anayasa değişikliklerinin bir listesini sunuyor. Mahkûmların oy hakkından, savcıların kurumsal bağımsızlığına kadar özgün problemlerin üzerinde durulan bu kısımda müellif, toplumsal haklar konusunda da bir müddettir göz arkası edilen sıkıntılara dikkat çekiyor.
“Sözü Yorumlanamayanlar” başlıklı üçüncü kısımda muharrir, laiklik, demokrasi, toplumsal devlet ve hukuk devleti prensipleriyle ilgili olarak uygulamadan kaynaklanan sıkıntıları masaya yatırıyor. Bu kısımda zarurî din dersleri, vicdani ret hakkı, memurların grev hakkı, planlama, ormanların korunması üzere pek çok yeni problem akıcı bir lisanla inceleniyor.
“Sözü Olmayanlar” başlıklı dördüncü kısım, Türkiye’de olmayan ancak dünyada tartışılan anayasal kurumlara özgülenmiş. Müellif, tabiatın yahut hayvanların hak öznesi olmasının mümkün olup olmadığını; su, besin ve yurttaşlık hakkı üzere toplumsal hakların hatta ihtilal hakkının Anayasa’ya sokulması gerektiğini; halkın kendi kanun tekliflerini sunabilmesi kurumunu yahut milletvekillerini geri çağırabilme hakkını da mukayeseli örneklerle savunuyor.
“Sözü Canlandıracaklar” başlıklı son kısım ise kitabın görece en teknik kısmı. Müellif, bu kısımda, birtakım tezler ileri sürüyor. Tatlı’nın bu kısımda Anayasa’nın değiştirilemez unsurları ortasında insan hakları temelli yaptığı ayrım ve Anayasa’da daha sıkıntı ve daha kolay değiştirilebilecek hususlar olması gerektiği tezi ilgi çekiyor. Muharrir bu kısımda, Anayasa Mahkemesinin yetkilerinin kısılması gerektiğini savunan söyleme karşı çıkıyor. Aksine mahkeme için yeni yetkiler öneriyor.
T24 okurlarının ve hukuk topluluğunun yazılarıyla yakından tanıdığı Tolga Tatlı’nın kitabı, şimdiki anayasa tartışmalarıyla ilgilenen çabucak herkesin kitaplığında bulunmayı hak ediyor.
|
Tolga Hoş kimdir? Tolga Hoş, İzmir’de doğdu. İstanbul Barosu’na kayıtlı avukat ve Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Kısmı’nda doçent olarak çalışmaktadır. Hukuk alanındaki lisans ve lisansüstü eğitimini Marmara Üniversitesi’nde tamamladı. Lisans eğitimi sonrasında Londra Birkbeck Üniversitesi’nde insan hakları hukuku eğitimi aldı; doktora ve doktora sonrası kademelerde Köln Üniversitesi Doğu Hukuku Enstitüsü’nde araştırmacı olarak vazife yaptı. TÜBİTAK Toplumsal Bilimler Programı ve Raoul Wallenberg Enstitüsü bursiyeridir. Aybay Vakfı (2010) makale müsabakası ödülünün sahibidir. 2006-2008 yılları ortasında İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi yürütme heyeti üyeliği yaptı. Ondan fazla kitap ve çok sayıda makalesi olan Tatlı, İngilizce ve Almanca bilmektedir. Geçmişte Radikal ve BirGün gazeteleri ile Şimdiki Hukuk mecmuasında aktüel yazılar yazan Sevecen, haftalık yazılarını 2020’den beri T24’te yayımlamaktadır. |
* Dr., Türk-Alman Üniversitesi