39. Milletlerarası İstanbul Kitap Fuarı’nın bu yıl onur muharriri Nazlı Eray. Bugün 70’in üzerinde çocuk ve yetişkin kitabına imza atan Eray, İstanbul’da doğmuş. Çocukluk ve birinci gençliği İstanbul’da geçen müellif şimdi ortaokul talebesiyken yazdığı Mösyö Hristo hikayesiyle yazı dünyasına adımını atmış. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde okurken okulu bırakıp Ankara’ya yerleşen Eray yaşadığı bir sıhhat sıkıntısından sonra yine yazıya tutunmuş. Birinci kitabını ise o devir Bilgi Yayınları editörlerinden olan Attila İlhan basmış. Uzun yıllar Ankara’da yaşayan fakat İstanbul ile de bağını hiç koparmayan muharrir son üç yıldır ise Bodrum’da hayatını sürdürüyor. Bugün kitapları dünya lisanlarına çevrilen ve ülkemizde büyülü gerçeklik akımının öncüsü kabul edilen Eray’la üç günlük telefon arkadaşlığının sonunda bu röportajı yaptık.
– Ortaokul son sınıf talebesiyken Mösyö Hristo isimli hikayenizi yazıyorsunuz. Çok erken yaşta okurla buluşuyorsunuz aslında. Sizi o yaşta yazmaya iten şey neydi? O kadar erken yaşta yazdıklarınızın beğenilmesi mi sizi yazmaya sevk etti? Ne dersiniz?
Mösyö Hristo’yu yazdığım vakit ben 16 yaşında ortaokul son sınıf öğrencisiydim. Şişhane yokuşunda Saadet Apartmanı diye bir apartmanda oturuyorduk. O yıllar sessiz sakin bir İstanbul vardı. Şişhane yokuşundan aşağıya inerken karşıda Bankalar Caddesi, biraz ileride kule vardır, o mahalleleri bilirsin.
– Evet biliyorum…
Pera’da oturan, yarı karanlık bir odada birtakım hayalleri, düşleri olan bir çocuktum. 60’lı yıllar… Meskenlerde ne televizyon ne telefon var. Biz mahallede kapıya çıkıp seksek oynardık. Dünya hem çok hoş hem çok güç. Hem çok geniş hem de bir ceviz kabuğunun içinde yürüyorsun üzere bir his içindesin.
– Birinci hikayenizi bu türlü bir dünyanın içinde mi yazıyorsunuz?
Evet, bir defterin ortasından sayfa koparıp Mösyö Hristo diye bir başlık attım kâğıdın başına. Şişhane yokuşundaki Saadet Apartmanı’nın kapıcısı olan Hristo bir yaz günü Kuledibi’ne bir güvercin olarak uçup konuyor. 12 saat Pera’nın üstünde hayatının muhasebesini yapıyor. Sanki şu apartmanda kapıcılık yapsaydım daha mı yeterli olurdu, şunu şöyle mi yapsaydım, daha mı özgür olsaydım üzere bir muhasebe. Bütün Pera’nın üstünde dolaşıyor ve sonra yavaş yavaş hava kararıyor, okullar dağılıyor. Bir gazinoda Perihan Sözen’i müzik söylüyor, onları biraz dinliyor, özgürlüğün tadını çıkarıyor. Tam çıkaramıyor da bu özgürlüğün tadını. Sonsuz özgür bir kuş olmuş. Her şey yapabilir. Ondan sonra tekrar kaldırımın kenarına konuyor ve Hristo olarak kapıcı dairesine iniyor ve “Çok yorgunum” diyor karısı Marina’ya. Yatağına yatıyor ve uyuyor. Hikaye bu kadar.
– Sonra bu hikayeyi nasıl yayınladınız?
Ben bunu yazdım, sonra katladım kağıdı, bir zarfa koydum ve okuduğum okula yanlışsız koşarak gittim. Edebiyat Kulübü’nün bulunduğu odanın kapısının altından attım ve sonra koşarak Beyoğlu’ndan geçip konuta geldim, odama girdim, yatağımın üstüne oturdum. Sonra bana bir niyet geldi: “Ya bana mecnun derlerse”… Adam uçar mı? O vakit hiçbir şey yok. Ne Harry Potter var, ne Yüzüklerin Efendisi var, ne başka fantastik kitaplar var, ne de büyülü gerçekçilik falan. Hiçbir şey yok. Yalnızca birtakım ressamlar, direktörler var. Bunlar yeni bir akım, gerçeküstücülüğün peşindeler. Ben ise daha bunu da hiç duymamışım, haberim bile yok. Nereden duyacağım. Ortaokul öğrencisiyim daha. Silik, bitik, geride bir öğrenciyim. Fakat keşfedilmeyi bekliyorum. Okunsun Mösyö Hristo okunsun istiyorum. O kıssayla bana tekrar bir özgüven geldi. Beni hayata kazandıran bir özgüven.
– Size o hikayenin dönüşü nasıl oldu, hatırlıyor musunuz o günü de?
Okulda haftada bir toplanan bir kulüp. Toz içinde olan bir oda ve düşünsene bir odacı orayı süpürse Mösyö Hristo’da çöpe sarfiyat. Tek kopyaydı zira. Lakin o vakit bilmiyorum, bunları da düşünmemişim. Ama telefon çaldı. Bekliyormuşum güya. Okuldan hoca çağırıyor beni, öğretmenim. Açmışlar zarfı, okumuşlar, çabucak okula gel dedi. Ben ok üzere orta sokaklardan, pasajlardan koşarak merdivenleri çıktım, tünelden geçtim. Koşaraktan okula gittim.
Durdum Edebiyat Kulübü’nün kapısında, iki tarafta sıra olmuş öğrenciler. Toplamışlar onları. Bir iki hoca var değerli. Herkes beni tebrik ediyor, elimi sıkıyorlar. Mösyö Hristo kim diyorlar, öyküyü soruyorlar. O nasıl bir his biliyor musun? Onların ortasından ben bu türlü bir geçtim ya bir hayal aleminde üzereyim. Ondan sonra beni bir maroken koltuğa oturttular. Çabucak derneğe üye yapıldım. Herkes merak içinde Mösyö Hristo’yu bana soruyor. Hayranlık, beğeni, merak had safhada. İşte ben birinci sefer o akşam üstü o maroken koltukta otururken bir muharrir olduğumu tam derinliklerinden hissettim. Benim müelliflik serüvenim bu türlü başladı diyebilirim.
– Pekala Nazlı Hanım daha sonra yazmayı bırakıyorsunuz. Neden? İstanbul’dan Ankara’ya taşınıyorsunuz, evleniyorsunuz, çocuklarınız oluyor… Fakat yaşadığınız bir hastalıktan sonra da tekrar yazmaya başlıyorsunuz. Yazmanın acıları sarmak üzere güçlü bir yanı olduğuna inanır mısınız?
İnanırım fakat o vakit bilmiyordum alışılmış. Halbuki yazmak büyük bir terapi. Bir uçuş, bir seyahat, bu dünyadan çıkış. Öbür bir dünyaya giriş. Düşünsene, bu dünyanın günlük akışından çıkıyorsun ve bir şey düşünmüyorsun. Ne enflasyonu düşünüyorsun, ne döviz kurunu düşünüyorsun o anda. Yani şu anda bizi bir sürü sarıp sarmalayan günlük şeyler, ıstıraplar, ayağının altının ağrıması, saçının rengi düzgün olmuş olmamış üzere saçma sapan şeyler, oyalıyor. Halbuki bir romanı yazarken bir mağara adamı üzere hissederim kendimi. Birinci sefer bütün kuralları ben koyuyorum orada. Birinci kez yazılanı yazabilirim, istediğim üzere yazabilirim, kendimi kabul ettirmişim, büyük bir okur kitlem var, büyülü gerçekçilik akımının öncüsüyüm Türkiye’de. Sonsuz bir memnunluk ve özgürlük duygusu duyarım.
RİMBAUD ÜZERE OLMAK İSTEDİM
– İnsan niçin muharrir?
Ölüme karşı durmak için müellif. Vefata karşı koymak ve bir izdüşümü bırakmak isterim ben de. Beni okuyanların beynindeki izdüşümünü adeta frekanslarla alırım. Bana okurlarım gelir ben onu dalga dalga hissederim ve o işte beni yaşatır. O beni büyütür ve o beni düzgün şeyler yazmaya iter. Bu çok değerlidir. Sonra o Mösyö Hristo dayanılmaz patladı, Galatasaray Lisesi’nden bana hayranlar geliyor, herkes bana yeni Sait Faik’sin diyor, ben ise daha Sait Faik’i bilmiyorum. Yani hiçbir hayat deneyimim yok. Fransız şair Arthur Rimbaud 17-18 yaşında yazmayı bitirmişti. Fransız Edebiyatını sarstı, alabora etti ondan sonra bıraktı kalemi gitti, Habeşiştan’da silah ticareti yaptı. Bu türlü bir serseri olarak öldü. Muazzam bir deha. Ben de onun üzere olmak istedim.
– Popülerliğe arkanızı dönüp yeni bir hayata geçiyorsunuz. Nasıl aldınız bu kararı?
Evet kalemi bıraktım. Bir gece treniyle, bu da çok ani bir karardır o vakit 18 yaşındayım, büsbütün hayatımı değiştirdim. Farklı bir kentte sıfırdan hayata başladım. Bir devlet dairesinde çalışmaya başladım. İşte benim ikinci okulum o devlet dairesi oldu. O devlet dairesinde ben insanların bir kristal tablaya ne kadar değer verdiğini öğrendim. Belgeler, müdürler… Bir insanın bir insanı ezmesini… çok değişik şeyler… Mesela sabır nedir onu öğrendim. Zira ne bileyim birinin sabah sekiz buçuktan akşam beşe kadar vaktin geçmediği bir yerde olmasının manasını düşündüm. Zira geçmeyen bir vakit var. O vakitler çok düşündüm: Vakit nedir? Vakit giden bir şey mi? Vakit üstünüze gelen bir şey mi? Vakit akan bir şelale mi? vakit sakin bir çöl sabahı mı? Nedir vakit? Belirli değil. Vaktin en değerlisi en hoşu, hemen ellerinin ortasından gidiyor. Fakat vaktin en zoru hastane yataklarındaki vakit ya da demir parmaklıklar gerisindeki vakittir. Birisi akarken başkası bir türlü bitmiyor. Saat birebir, takvim tıpkı halbuki. Bunları düşünüyordum. Artık yazamadığım bir vakit o vakitler olağan buna da üzülüyorum. O sıra bir bağırsak düğümlenmesi geçirdim. Bu vahim bir şey ve beş tane ameliyat oldum üst üste. Ve iki buçuk yıl tam kesintisiz eski Gülhane Hastanesi’nde tek kişilik bir odada yattım. Çocuklarımı bile görmedim o müddet zarfında. Daima yine su içmeyi öğrendim, öğrettiler. Yine yürümeyi öğrendim. Yani genç olmasaydım kurtulamazdım. O günkü imkanlarda yaşamam bir mucize. İşte ben o hastaneden çıktıktan sonra güçlendim. Değişik oldum ve tekrar hayatımı değiştirdim. Farklı bir hayat. Bütün bunların artık çok yürek isteyen şeyler olduğunu anlıyorum.
– Ne değiştirdi o hastalık hayatınızın akışında?
Bu seferki bir muharririn hayatıydı. Zira yazmaya başladım tekrar. Artık Arthur Rimbaud değildim. O küçük 16 yaşındaki çocuktum. Nazlı Eray’dım. “Ah Bayım Ah” iki gecede toparlandı, yayınevi çabucak bastı.
– Birinci kitabınızdan sonra hayatınızda da değerli değişikler oluyor. Yurt dışında müelliflik okuluna gidiyorsunuz?
Bir yıl Amerika’da kaldım ve hiç bilmediğim şeyler öğrendim orada. 1960’lı yılların Türkiye’sini düşünün. Meskene telefon bağlatmak için aylar, yıllarca bekliyoruz. Mesela orada gelip sordular “Odana hangi renk telefon istersin? Pembe mi, yeşil mi, mor mu? Ben pembe istedim. Yani Amerika’nın bizden 100 yıl ilerde olduğunu gördüm. O ortada bu programda Gabriel García Márquez ile beraberdik.
– Nasıldı birinci izleniminiz?
O da Kolombiyalı bir köylü. Memleketten kaçmış, Amerika onu himayesine almış. Çat çat sabaha kadar yazıyor, kimseyi uyutmuyor. Halbuki “Yüzyıllık Yalnızlık”ı yazıyormuş. Adam dört sene sonra Nobel’i alınca hepimizin ağzı açık kaldı. Beni tekrar çağırdılar oraya. Yaratıcı müelliflik dersleri verdim ve Pasifik üzerinden döndüm bu kez. Pasifik üzerinden dönünce bütün Uzak Doğu ülkelerini gördüm. Öteki dünyalar, diğer dinler, öteki beşerler, öteki imanlar, öbür tapınaklar… Ne bileyim ben, gökdelenler, farklı yiyecekler… Ondan sonra çabucak Pasifik Günleri’ni yazdım. Pasifik Günleri benim birinci dikte romanımdır. Ahmet Mümtaz’a dikte ettirdim. Hatta o periyot beşerler meraklı nasıl dikte ettiriyorum diye toplandılar, nasıl yaptı, nasıl yazdı diye. Demek dikte roman bu dediler sonunda. Balzac yapabiliyormuş dünya edebiyatında bunu. Ben de dikte etmeyi severim. Pasifik Günleri’nin hikayesi de budur.
ATİLLA İLHAN BANA BENİ TANITTI
– Ben biraz başa döneceğim. Birinci kitabınızın basılma kıssası yayıncılık dünyasında da ezber bozuyor aslında. Zira siz koltuğunuz altında yayınevlerini dolaşmıyorsunuz da yayınevinden sizi arıyorlar. Bilgi Yayınları’nda o devirde editörlük yapan Atilla İlhan arıyor değil mi?
Atilla İlhan tabi… Atilla İlhan beni bana tanıttı. Bana bir mektup yazdı evvel. Öykülerinizi okuyorum ve beni çok etkiliyor dedi. O hastanede yazdığım öyküleri okumuş. Atilla İlhan daha evvel hiç kimseye bu türlü bir mektup yazmamış. “Gel kardeşim bunları kitaplaştıralım” dedi.
– Birebir Atilla İlhan’ın editör olarak da başarılı biri olduğunu gösteriyor…
Koltuğumun altına belgemi alıp pırr! Tıpkı Mösyö Hristo’ya masraf üzere kendimi yayınevinde buldum. Ondan sonra kitabı çabucak bir haftada bastılar. Ondan sonra Pasifik Günleri ve öbürleri… Böylelikle tekrar öbür bir hayat. Memuriyetten kurtuluş, hastaneden kurtuluş. Ancak başta da dediğim üzere oraların hepsi benim için birer okuldur.
– Pekala, Nazlı Hanım şunu sormak istiyorum. Bayan muharrir olarak yazmanın avantaj ve dezavantaj olduğunu düşünüyor musunuz?
Hayır, hiçbir şey yok. Ben hissetmedim.
– Bayanların uygun okur olması sizce neden?
Daha çok vakitleri var, daha çok emek veriyorlar. Bir erkeğin tığ işi yaptığını gördün mü? Bayanlar daha âlâ yapıyorlar. Onun üzere bir şey. Erkeklerin diğer uğraşları var. Bayanlar daha kitabın içine düşer. Daha karakterleri sever daha kendiyle bağdaştırır, daha sabırlıdır. Daha çok vakti vardır, daha çok pencere kenarı vardır. Daha çok sardunyası ve kederi vardır. Bu türlü bir şey bayan okur olmak.
– Pekala edebiyat dışında başka sanatlarla bağınız nasıldır?
Biliyorsun, fotoğraf yapıyorum.
– Mesela yazarken müzik dinler misiniz? Fotoğraf ve edebiyat birbirini nasıl besliyor sizde?
Bir kez yazarken hiç okumam. Müzik dinlerim de dinlemem de. Lakin kalabalıkların içinde müellifim mesela. Hiçbir vakit bir yazı masam olmadı. Defterlere müellifim. Çok süslü, çok hoş çok şık defterlere. Bunlar altın yaldız kaplı, gümüş, dore, pembe, pullu… Zira bunlar benim romanlarımın konutları. Onları özellikle seçiyorum. 75-76 defterim var.
– Yazma ritüeliniz var mı?
Hiçbir ritüelim yok. Özgürlük. Benim en çok önemsediğim şey özgürlük. O vakit geliyor. Birinci cümlenin gelişi kıymetlidir benim için. Birinci cümleden sonra gerisi geliyor. Artık yeni bir şey yazıyorum onun ismi geldi birinci sefer “Hayatımın Müsveddesi”. Bir de ben yazarken hiç oto sansür kullanmıyorum. Bütün hislerimi yerlere serpe serpe saça saça koşarak yazıyorum. Onun içindir benim okurlarımın kendilerini benimle özdeşleştirmeleri. Onun için çocuklar kendilerini benimle özdeşleştiriyor. Çocuk kitaplarını seviyorum. Zira ben bir çocuğum. Onun için gençler, onun için orta yaşlılar, onun için yaşlılar okuyor beni. Zira ben hepsiyim. İçimde hepsi var.
– Pekala, hem çocuklara hem yetişkinlere yazan biri olarak sormak isterim: Bunlar ortasında yazarken nasıl bir fark var?
Hiçbir fark yok aslında lakin tabi öteki şeyler var. Ben bir çocuk kitabını da yazarken tıpkı bir büyük kitabını müellif üzere hazırlanırım. Çok zevklidir. Harikulade bir şey çocukluğuna iniyorsun. Tekrar yine yaşıyorsun. Tekrar o mahalleyi yaşıyorsun, tekrar anneni babanı yaşıyorsun, bütün beşerler canlı, babaannen, anneannen canlı. Halan canlı, amcan canlı. Yani istediğini yapabilirsin.
– Çocuk kitabı yazan muharrirler tıpkı vakitte çocuklukları keyifli geçen insanlardır…
E natürel keyifli bir çocukluk geçirdim. Yaramaz, haşarı, oyunbaz, keyifli. İstediğini yapan bir çocuk.
– Pekala Onur muharriri olmak nasıl bir his?
Kitap fuarlarını çok severim. Hele bu yıl onur konuğuyum ve kitap fuarının onur konuğu olmak benim için çok büyük bir onur. Bana büyük bir coşku bir sevinç verdi.
– Pandemiden ötürü iki yıl beklediniz fuarı. Pandemi devri sizin için nasıl geçti?
Korkunç bir devir. Kafka romanı üzere bir şeydi. Kapıyı açıyorsun dışarıda mevt. Nedir, ne oluyor bilmiyorsun? Ve birden teğe de bitti. Bu da garip. Birden başladı. Birden bitti.