Olağanüstü Hal (OHAL) Ne Demek? 3 Ay OHAL Kararı Alınınca Ne Olur?

Herkesin OHAL olarak bildiği fevkalâde hal; inanılmaz bir idare nizamının gerektiği doğal afet, salgın hastalık, ekonomik buhran, kamu nizamının tehlikeye girdiği şiddet olayları üzere durumlarda başvurulan önlem uygulamasıdır. 

Uluslararası hukuk gözünde değerlendirildiğinde OHAL esnasında kimi hak ve özgürlükler kısıtlanabilir. Kanunlarla belirlenmiş, temel özgürlükleri barındıran ‘sınırlanamayan haklar’ kapsam dışı kalır.

OHAL hakkında yapılan bir öbür tarif da: ‘Anayasa ile kurulan hür demokrasi nizamını ya da temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ilişkin önemli belirtilerin ortaya çıkması ya da şiddet olayları münasebetiyle kamu sisteminin önemli formda bozulması halleri.’

www.mevzuat.gov.tr

Olağanüstü Hal Kanunu Birinci Kısım Husus 3’e nazaran; 

Cumhurbaşkanı: (1)a) Olağan afet, tehlikeli salgın hastalıklar yahut ağır ekonomik buhran hallerinden birinin yahut birden fazlasının görülmesi durumunda, 2/7/2018 tarihli ve 700 sayılı KHK’nin 84 üncü unsuruyla, bu fıkrada yer alan “Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu” ibaresi “Cumhurbaşkanı” değiştirilmiştir.b) Anayasa ile kurulan hür demokrasi tertibini yahut temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ilişkin önemli belirtilerin ortaya çıkması yahut şiddet olayları sebebiyle kamu nizamının önemli biçimde bozulması hallerinde, Ulusal Güvenlik Heyetinin görüşünü de aldıktan sonra;Yurdun bir yahut birden fazla bölgesinde yahut bütününde altı ayı geçmemek üzere harikulâde hal ilan edebilir.Olağanüstü hal kararı Resmi Gazete’de yayımlanır ve çabucak Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağrılır. Meclis, harikulâde hal mühletini değiştirebilir. Cumhurbaşkanının istemi üzerine, her seferinde dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir yahut harika hali kaldırabilir. (1)Cumhurbaşkanı, inanılmaz halin bu unsurun birinci fıkrasının (b) bendi yeterince ilanından sonra; süreyi uzatmaya, kapsamını değiştirmeye yahut harika hali kaldırmaya ait konularda da karar almadan evvel Ulusal Güvenlik Konseyinin görüşünü alır. (1)

Olağanüstü hal kararının hangi sebeplerle alındığı, bölgesi ve müddeti, Türkiye radyo ve televizyonuyla ve Cumhurbaşkanınca gerekli görülen hallerde başka araçlarla ilan edilir. (1)

Yazılı kanunlarda yer alan bilgilere nazaran; ülkenin bir ya da birden çok bölgesinde yahut bütününde altı ayı geçmemek üzere OHAL ilan edilebilmektedir.

OHAL kararı Resmi Gazete’de yayımlanır ve tüm yurt genelinde bilgi paylaşımı yapılır. TBMM’nin onayından sonra OHAL resmi faaliyete geçer. OHAL durumunda birtakım hak ve özgürlüklerde kısıtlama yapılabilir.

• a) Sokağa çıkmayı sınırlamak yahut yasaklamak,

• b) Aşikâr yerlerde yahut muhakkak saatlerde bireylerin dolaşmalarını ve toplanmalarını, araçların seyirlerini yasaklamak,

• c) Bireylerin; üstünü, araçlarını, eşyalarını aratmak ve bulunacak hata eşyası ve kanıt niteliğinde olanlarına el koymak,

• d) Harikulâde hal ilan edilen bölge sakinleri ile bu bölgeye hariçten girecek şahıslar için kimlik belirleyici doküman taşıma mecburiyeti koymak,

• e) Gazete, mecmua, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını, bunlardan harika hal bölgesi dışında basılmış yahut çoğaltılmış olanların bölgeye sokulmasını ve

• dağıtılmasını yasaklamak yahut müsaadeye bağlamak; basılması ve neşri yasaklanan kitap, mecmua, gazete, broşür, afiş ve gibisi matbuayı toplatmak,

• f) Kelam, yazı, resmi, sinema, plak, ses ve imaj bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak yahut yasaklamak,

• g) Hassasiyet taşıyan kamuya yahut bireylere ilişkin kuruluşlara ve bankalara, kendi iç güvenliklerini sağlamak için özel müdafaa önlemleri aldırmak yahut bunların artırılmasını istemek,

• h) Her nevi sahne oyunlarını ve gösterilen sinemaları denetlemek, gerektiğinde durdurmak yahut yasaklamak, i) Ruhsatlı da olsa her nevi silah ve mermilerin taşınmasını yahut naklini yasaklamak, j) Her türlü cephaneler, bombalar, tahrip unsurları, patlayıcı unsurlar, radyoaktif hususlar yahut yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar yahut başka her türlü zehirler ve boğucu gazlar yahut gibisi hususların bulundurulmasını, hazırlanmasını, yapılmasını yahut naklini müsaadeye bağlamak yahut yasaklamak ve bunlar ile bunların hazırlanmasına yahut yapılmasına yarayan eşya, alet yahut araçların teslimini istemek yahut toplatmak,

• k) Kamu tertibi yahut kamu inancını bozabileceği kanısını uyandıran kişi ve toplulukların bölgeye girişini yasaklamak, bölge dışına çıkarmak yahut bölge içerisinde muhakkak yerlere girmesini yahut yerleşmesini yasaklamak,

• l) Bölge dahilinde güvenliklerinin sağlanması gerekli görülen tesis yahut teşekküllerin bulunduğu alanlara giriş ve çıkışı düzenlemek, kayıtlamak yahut yasaklamak,

• m) Kapalı ve açık yerlerde yapılacak toplantı ve şov yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, müsaadeye bağlamak yahut toplantı ve şov yürüyüşlerinin yapılacağı yer ve vakti tayin, tespit ve tahsis etmek, müsaadeye bağladığı her türlü toplantıyı izletmek, nezaret altında tutmak yahut gerekiyorsa dağıtmak,

• n) Emekçinin isteği, ahlak ve düzgün niyet kurallarına uymayan haller, sıhhat sebepleri, olağan emeklilik ve belli mühletinin bitişi nedeniyle hizmet aktinin sona ermesi yahut feshi dışında kalan hallerde personel çıkartmalarını patronun de durumunu dikkate alarak üç aylık bir süreyi aşmamak kaydıyla müsaadeye bağlamak yahut ertelemek,

• o) Dernek faaliyetlerini; her dernek hakkında farklı karar almak ve üç ayı geçmemek kaydıyla durdurmak.

6175 sayılı Harikulâde Hal Kanunu İkinci Kısım Birinci Kısım’da yer alan unsurlara nazaran:Afet hasebiyle ilan edilen afet bölgesi OHAL durumunda kanun uyarınca; natürel afet belgesi ilan edilen OHAL’de gereken harcamalar öncelikli olarak kamu kaynaklarından ve yardımlardan karşılanacaktır. 

Acil ve hayati gereksinim gereçlerini karşılamak için kamu kaynaklarının yetersiz kaldığı durumlarda bölgedeki kredi kuruluşlarının imkanlarından faydalanılacaktır. 

Bölgede bulunan kamu kurum ve kuruluşları ile hukuksal ve gerçek şahıslar, kendilerinden istenmesi doğrultusunda; arazi, arsa, bina, tesis, araç, gereç, yiyecek, giyecek, tıbbi gereç ve ilaç ile geri kalan öbür hususları vermek durumundadır. 

Afet sonrası ilan edilen OHAL bölgesinde bulunan 18-60 yaş ortası tüm vatandaşlar, OHAL münasebetiyle kendilerine verilecek misyonlarda sorumluluk almakla, işleri yapmakla yükümlüdür.

• Fransa 2015 Paris atakları sonrasında inanılmaz hâl ilân etti.

• ABD 11 Eylül atakları sonrasında hala geçerli olan harika hâli ilân etti.

• 12 Haziran 2016’da 2016 Orlando gece kulübü saldırısı sonucunda Florida eyaleti Orange County’de inanılmaz hâl ilân etti.

• Wood Buffalo belediyesi Fort McMurray Yangını sonucunda Alberta, Kanada’da inanılmaz hâl ilân etti.

• Filipinler tropik fırtına felaketi sonucunda harikulâde hâl ilân etti.

• Myanmar mezheplerle ilgili şiddet sonucunda Meiktila’da inanılmaz hâl ilân etti.

• Kırım, Ukrayna’daki güç badiresi nedeniyle inanılmaz hâl ilân etti.

• Kaliforniya valisi Jerry Brown 6 Ocak 2016’da gerçekleşen gaz sızıntısı nedeniyle harikulâde hâl ilân etti.

• ABD’de Kuzey Karolina, Tennessee, Maryland, Pensilvanya, Georgia, Virginia, Batı Virginia ve New Jersey üzere eyaletler kar fırtınası nedeniyle fevkalâde hâl ilân ettiler.

• 2016’da Venezuela’da protestolar nedeniyle inanılmaz hâl ilân etti. Nicolas Maduro protestoların gerisinde ABD’nin olduğunu söyledi.

• 2016 Türkiye askerî darbe teşebbüsü sonrasında Türkiye genelinde 3 ay müddetle inanılmaz hâl ilân edildi.

OHAL’in kamu sisteminin sağlanmasının kâfi olmadığı durumlarda yahut savaş – yakın savaş tehlikesi halinde MGK tavsiyesi ve Cumhurbaşkanı başkanlığında misyon yapan Bakanlar Konseyi’nin kararıyla sıkıyönetim ilan edilir. Sıkıyönetim en fazla altı ayı kapsayan bir devir için ilan edilir ancak dörder ay mühletlerle uzatılması mümkündür. Sıkıyönetim Bakanlar Şurası onayı ile birlikte Resmi Gazete üzerinden yayımlanır akabinde TBMM onayına sunulur. OHAL ve sıkıyönetim ortasındaki en bariz fark, inanılmaz hal durumunda yetkinin mülki erkanda, sıkıyönetim durumunda ise askerde olmasıdır. 

Sıkıyönetimde, Anayasa tarafından vatandaşlara tanınan hak ve özgürlüklerin tamamı ya da bir kısmı askıya alınabilir. Vatandaşlar için para, mal, çalışma yükümlülükleri getirilebilir. Birtakım hatalar için yargılamalar ‘özel mahkemelere’ taşınır.

Gazete, mecmua, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını, bunlardan fevkalâde hal bölgesi dışında basılmış yahut çoğaltılmış olanların bölgeye sokulmasını ve dağıtılmasını yasaklamak yahut müsaadeye bağlamak; basılması ve neşri yasaklanan kitap, mecmua, gazete, broşür, afiş ve gibisi matbuayı toplatmak.

(Ek alt bent: 9/4/1990 – KHK – 413/1 md.; Mülga: 9/5/1990 – KHK – 424/12 md.)

f) Kelam, yazı, resmi, sinema, plak, ses ve manzara bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak yahut yasaklamak,

mümkündür.