Roni Nasır Kaya
Nuray Şen’in şiir kitabı ‘Tarihin Delikanlı Çocuklarına Bir Yol Hikayesi’ Sitav Yayınları tarafından yayımlandı. Kitap, Şen’in ömrü boyunca tanıklık ettiği acıları, kayıpları ve arkadaşlığı anlatıyor.
Nuray Şen’le kitabı vesilesiyle geçmişi ve geleceği konuştuk.
Kitabınıza ve şiirlerinize geçmeden evvel kısaca kendinizden bahseder misiniz? Kitabınızın giriş kısmındaki yazıda tiyatrocu olmak istediğinizi belirtmiş lakin sonrasında öğretmen olarak hayata tutunmaya çalıştığınızı yazmışsınız, neden tiyatro?
68 Nesli’nden geliyorum ben. Dünya gençliğinin hayatı sarstığı, salladığı yıllardan. Öğrenci hareketlerinin toplumsal hareketlere hakikat aktığı, heyecanlı gözü pek çocukların hayatımızı onurlandırdığı vakitlerden geliyorum. Arkadaşlığın tadını, kokusunu vefasını ve sadakatini o yıllarda bildim. Oldum muhtemel hayallerinin peşinde koşan biriydim. Meraklıydım. Bana misal arkadaşlarımla birlikteydim. Çok okur, müzik söyler, şiirler yazardık ve hepimiz hayata öyküler bırakmak istiyorduk. Hayallerimin en belirgini tiyatro üzerineydi. Gözlerimi kapar kendimi bir tiyatro sahnesinde bulurdum. 1969 yılında öğretmen okulundayken âlâ bir takımla Sartre’ın ‘Mezarsız Ölüler’ isimli yapıtını sahneledik. Hepimiz güzeldik.
70 yılı başlarında tiyatro eğitimi almak için Berlin’e gittim. Hayatımı biraz yoluna koymuşken Türkiye 12 Mart 1971’de askerî darbe ile altüst oldu. Ben uzaktaydım. Tüm arkadaşlarım ağır azaplardan geçip cezaevlerine kapatılmıştı. İşte o vakit arkadaşlarıma bu zalimliği ben yapmışım üzere acı çektim. O ruh haliyle gidip yine siyasetin peşine takıldım. Oyunculuğa veda etmediğimi, yalnızca ertelediğimi düşünüyordum fakat bir daha fırsatım olmadı. Türkiye’ye döndükten sonra öğretmenliğe başladım. Çok da sevdim. Lakin tiyatro birinci hevesimdi. Hüznüm bu yüzden.
Nuray Şen “Acıların tanığıyım” halinde bir tabiriniz var. Sanırım bu çatışmalı ortamda eşinizi ve iki oğlunuzu kaybettiniz.
Erken büyüyen çocuklardık biz. Bizden sonra gelenler bizden de erken büyüdüler. Açlık sefalet bir yana şiddetin her tonunun koynunda büyüdüler. Telafisiz tesellisiz acıların tanığıydım lakin sonra mağduru oldum. 90’lı yılların zulüm ikliminde eşim Mehmet Şen’i öldürdüler. Sonra iki evladımı canımdan ciğerimden koparıp aldılar. Kör oldum, sağır oldum, lâl oldum. Başıma vura vura, ruhumu yırta yırta öğrettiler evlat acısını.
Sanığı oldum o çatışmalı süreçlerin. Evlatlarım yaşındaki sorgucuların azabından geçtim. Cezaevinde yattım, mahkeme kapıları uğrak yerim oldu. O denli çaresizdim ki, içimi dışımı parçalayan bu acılar karşısında güçlü olmaktan öbür dermanım yoktu. Çaresizliğe, ailemden geriye kalan tek çocuğuma sarıldım. Bu bir inat öyküsüydü artık. Ölümcül nefrete, kine, intikama sarılmadım. Zira bu hisler çok haklı hisler olsa da yalnızca daha çok mevti getirir beraberinde. Acıları katlar. Beni ayakta tutan bunlar. Şiirlerim içimden geçen her şeyin sözlere dökülebilen yanıdır. Gerisine söz yok. Hangi cümleler içeride hiç soğumadan yanıp duran ateşe dokunabilir ki?
“Hayatım yarımlardan ibaretti” diyorsunuz, neden?
Ortadoğu ve onun kalbi Mezopotamya coğrafyası tıpkı vakitte dünyanın merkezi. Tarih boyunca palazlanan her güç, bu topraklara sahip olma savaşı yürüttü. Tüm vakitlerimiz üstte fillerin tepiştiği, aşağıda mazlumların ezildiği soğuk ya da sıcak savaşlara tanıklık etti. Kürt sorunu ve Filistin- İsrail sorunu bir tahlile kavuşturulmadan da bitip tükenecek üzere görünmüyor. Bir lanetli baht üzere coğrafyamızın acısını taşıyoruz koynumuzda. Bir ailem vardı yarım kaldı, anneydim yarım kaldım, arkadaştım, öğretmendim, yoluna bir ömür tükettiğim ideallerim vardı, aşk vardı, hepsi yarım, hepsi hasarlı…
Daha evvelki albüm çalışmanızı saymazsak bu birinci kitabınız. Nasıl gelişti kitap süreci, nasıl karar verdiniz?
Tarihin Delikanlı Çocuklarına Bir Yol Öyküsü, Nuray Şen, 128 syf., Sitav Yayınevi, 2022. 70 yaşındayım. Hayata bir öykü bırakmak istedim. Elimde avucumda bu şiirler vardı. Kalbimin sözlerini paylaşmak istedim. Bir arkadaşımla sohbet ederken babasının bir cümlesini aktarmıştı: “İnsanın namusu hafızasıdır.” Tek tek insanların olduğu kadar toplumların namusu da hafızasıdır. Hafıza zayıflarsa yahut yalnızca günü yaşamaya kurgulanırsa problem başlar. Bu geçmişin acılarına takılıp kalma değil yarını sağlam temeller üzerinde inşa etmek için köklerine dayanmak manasındadır. Nilüfer değiliz ki köksüz kömeçsiz savrulalım hayatın üstünde. ‘Bir Yol Hikayesi’ ile toplumsal hafızaya, tarihin delikanlı çocuklarından bir katrecik hatıra eklemek istedim. Hepsi bizim çocuklarımızdı. Kıymetlimiz gözbebeğimiz canımızdan öte canımızdılar. Günahlarıyla, sevaplarıyla, aşklarıyla, inandıklarıyla hayal kırıklıklarıyla, doğruları yanlışlarıyla insandılar. Ve elbet ki çok cesurdular. İstedim ki unutulmasınlar. Hayallerimin elini tutup yola çıktığımdan bu yana uzun bir yol yürüdüm.
‘Bir Yol Hikayesi’ isimli şiirde daima geçmişi anma var. Geleceğe dair ne düşünüyorsunuz? Nietzsche’yi referans göstererek “Umut en büyük kötülüktür” diyorsunuz. Bizi yaşatan nedir?
“İnanç perdesi ne kadar kalınsa aklın güneşi o kadar geç doğar” demiş bir bilge kişi. Aslında yaşadığımız tam da bu türlü bir süreçti. Bir umudun peşine düşmek gerçekleşmesi için aklınla kalbinle emeğinle uğraş harcamak ve umudun üzere yaşamak hayata mana vermektir. Herkes için daha adil daha hoş daha özgür bir ömür istedik. Lakin perdemiz fazla kalındı. Umudu çevreleyen inanç analitik niyete bilimin aritmetiğine nazaran yol alamazsa şayet önemli problemler açığa çıkar. Vaktinde çözülmeyen sıkıntılar giderek bir tıkanmaya yol açar, ortam kirlenir, hayaller, hisler sakatlanır. Umut bir kötülük aracına dönüşür. Çözümsüzlük işkenceyi uzatır. Bu biraz da yolda bulduğunu yola çıktığın ile değiştirmeye benzeri bir hal işte. Aşılabilir mi? Elbette. Lakin kazanımlar ve demokratik normlar üzerinden siyaset üretecek güç gerektiriyor. Her iki tarafı da tahlile ikna edecek geniş bir muhalefet cephesi oluşturmaya gereksinim var. Mevcut Türkiye şartlarında epeyce sıkıntı görünse de hala işkenceyi uzatan umudun hayata akarak gerçekleşmesi de bu türlü mümkün olabilir. Gerçi bu türlü düşünsem de siyasetçilerin gündemi de önceliği de farklı. Hisleri hesap kitapları farklı. Bu yüzden ne desem ne söylesem Fuzuli’nin ‘Şikayetname’sinden öte bir mana taşımayacağını biliyorum.
Bir şiirinizde İsmail’in adak olduğuna vurgu yapıyorsunuz. Adak olmak coğrafyamızın çocukları için bir baht midir?
Adanma kıssası coğrafyamızın derin açısıyla temaslı kültürel bir şekillenme adeta. Mitolojiyle, tarihle, dinî inançlarla, toplumsal ömürle ilgisi var. Yönetme, yönetilmeyle bağlı. Kökleri çok derin. Adak olma, kendini adama, iradeyi yönetenine teslim etme o denli birkaç cümle ile açıklanacak bir şey değil. Ortadoğu beşerinin ruhsal şekillenmesinde izleri var. İsmail’in kıssası bunun için çok kıymetli. İbrahim peygamber tek mutlak güç olan ilaha evladını sunuyor. Bu olay, insan kurbanının dinen yasaklanmasının miladı olsa da kurbanlık kültürü müritlik olarak yaşamaya devam ediyor. Fanatik bir biçimde bağlandığı yönetenine ruhunu ve vücudunu bağışlama oluyor.
Hasan Sabbah öyküleri var. Alamut kapısına dayanan Selahattin Eyyubi’nin karşısında Hasan Sabbah’ın bir göz işaretiyle kendilerini uçurumdan atan fedailerinin kıssalarını çok dinledik, çok okuduk. Misal adanmışlıkları yaşadık. “Kanımızla canımızla seninleyiz ey başkan” sloganı tıpkı ruhsal bağlılık ve adanmışlığın sözü. Şayet bu türlü değilse insanın kendini ateşe vermesi nasıl açıklanabilir? Vücuduna bomba bağlayıp, bir insan nasıl kendini feda edebilir? İnanç perdesinin kalınlığında yatan bir gerçeklik bu. Mezopotamya topraklarına bahar gelene, özgür irade, analitik fikir normları gelişene kadar varlığını bir biçimde sürdürmeye devam edecek.
‘Bir Mektup Hikayesi’ isimli şiirinizde acı, öfke, isyan var. Ama tıpkı şiirde Urfa’nın reyhan kokan efsunlu yaz gecelerinden bahsediyor, çocukluk hayallerinizi anlatıyorsunuz. Şayet bütün bu olup bitenler bir düşten ibaret olsaydı, Nuray Şen o reyhan kokan gecelerde nasıl bir dünya hayali kurardı?
‘Bir Mektup Hikayesi’ büyük oğlumun, birinci çocuğum Doğu’nun gerçek kıssası. Tırnak içine aldığım her söz her cümle ona ilişkin, bana söyledikleri ve arkadaşlarının transferleri. Fırat’ın kıssasını de bu türlü yazdım. Nasıl yaşadılar o dağlarda, nasıl sevdiler, nasıl katlandılar, vedasız, ecelsiz nasıl gittiler bilinsin istedim. Yazarken bütün damarlarım kanadı. İçimdeki bütün bahar kolları kırıldı. Urfa cehennem sıcağını yaşar yazları. Meskenlerde değil, damlarda yatılır. Geceleri taht denilen yerden yüksek tahta bazalara serilir döşekler. Evvel dama hortum tutularak yıkanır serin olsun diye. Dam kenarına dizilmiş reyhanlar sulanır gece reyhan koksun diye. Çocuklarımla biz çok hayal kurduk o esrarlı gecelerde. Çok memnun olduk. Planlar yaptık geleceğe dair. Vefat yoktu o vakitler. Öykümüz hayatın doğal akışı üzerineydi.
Bir düş olsaydı, sonraki ızdırap yılları, o insanı insan olmaktan utandıran ağır zulüm, al yeşil çiçeklerin bile üstüne yapışıp kalan mevt kokusu, bir berbat düş bir sevimsiz masal olsaydı şayet, tüm hayallerim dönüp dolaşıp yeniden sevgiye akardı. Çocuklar üzerine olurdu tüm hayallerim. Çocuklar bayram şekerleri üzere rengarenk gülsünler isterdim. Erkenden büyümesinler, hayalleri olsun, aç kalmasınlar, vefat sevdiklerini almasın ellerinden, şu dünya onların olsun diye kurardım hayallerimi…
Bir diğer şiirinizde de şu dizelerle okuyucuya sesleniyorsunuz “İnsan insan olalı, birçok kıyımlar gördü, birçok kıtlıklar kaç savaşlar kaç acılar yaşadı, kaç katliamlar… Lakin, insan insan olalı, hiçbir şeye yanmadı, evlat acısıyla yandığı kadar!”.
Çocukken, kendime ilişkin alanlar yaratmıştım. Biraz uçuk kaçık şeylerdi fakat ağır hislerimi paylaştığım yerlerdi. İsmini ‘üzülme köşem’ koyduğum bir tasa köşem vardı mesela. Konutumuzun konuklar için ayrılmış odasında kenarda, büyük Maraş işi ceviz oyma bir masa dururdu. Örtüsü yerlere kadar uzanırdı. Ne vakit bir azardan, çatılmış bir kaştan, bir yasaktan incinsem masanın altına girerdim. Orada kendimi tedavi eder iyileştirirdim.
Belki de hayatın beni çok ezdiği vakitlerde kendi kendimi tedavi etme onarma gücümün kaynağı o mahrem köşelerimdi. Çocuklarım yanımdayken zorlansam da bilirdim ki altından kalkamayacağım kaygı yoktu. Hatta eşimi öldürdüklerinde bile bir yolunu bulup çıkabilmiştim o enkazın altından. Lakin işte vaktin da, sıkıntı köşelerinin de, inandığın her şeyin de gücünün yetmediği acılar var. İstisnasız hiçbir annenin yaşamasını istemediğim acılar. Bu trajedi evlatlarını nasıl kaybetmiş olursa olsun tüm annelerin öyküsü. Tarih boyunca bayanın doğurduğunu yeniden bayanın doğurduğunun öldürdüğü bir dilemma. Tahminen de Habil- Kabil söylencesi acımasız hükümran erkek hırsının öldürmeyi olağanlaştırma uğraşıdır. Ancak bir tesellisiz yaradır ki bu, tüm vakitlerimizde kanamaya devam etmekte.
‘O gece’ isimli şiirde de bir anne feryadıyla “Çığlığım içime akıyor” diyorsunuz.
Burada büyük üstat Neşet Ertaş’ı anmak isterim. “Kadın insandır, erkek insanoğlu” diyordu. Ne hoş söylüyordu. Ancak hayatta hala bir karşılığı yok. Siyaset erkanı ve savaş kurmaylarının her gereksinim duyduklarında “Analar ağlamasın”, “Annelerin gözünün yaşı dinsin” telaffuzları yalnızca bir palavrası söz ediyor. Bir taraftan çatışma cephesine sürecek yeni gençleri çocukları toplarken ve politikler onlara takviye verirken bu çeşit sloganlar bir demagoji olmuyor mu? Mevcut siyaset annelerin çığlığını duymaya hazır değil. Birçoklarının çatışma alanlarında bir tavuğu bile yok fakat cenazeler üstünden rant toplamaya, gitgide daha da kirlenen siyaseti sürdürmeye devam ediyorlar. Hani derler ya eldeki yara duvardaki delik… Bu yüzden annelerin çığlığı içlerine akıyor, ateş düştüğü yeri yakıyor. Onlar kendi sesleriyle kavruluyorlar.
Çatışmalardan beslenen sistemin demokrasiye kavuşması gerekiyor. Bu ülkeye demokrasi lazım. Elbette insan hayatını ve geleceğini ipotek altında tutan zihniyetlerin değişmesi istemekle gerçekleşecek bir şey değil. Bu sistemin mağduru herkes elini taşın altına koymalı. Ekonomik şiddet bir yana en mağdur kesim anneler ve gençler bence. Onlar bu işe el atmalı. Artık evlatlarını kurda kuşa yem ettirmemek için bir “Anneler Hareketi” niçin olmasın? Hiçbir anneyi ötekileştirmeden, hiçbir siyasi partiye, örgüte bulaşmadan ve bulaştırmadan yalnızca evlatları için ayağa kalksa anneler ve şöyle haykırsalar “Ayağımızın altından cenneti alın, çocuklarımıza dokunmayın!” Tahminen de buradan demokrasiye çıkan bir yol bulunur. En büyük faziletin insanı yaşatmak olduğuna inanırız.
‘Hayal’ isimli şiirinizde Diyarbakır’a, İstanbul’a hasreti lisana getiriyorsunuz. Geçmişin izlerini sürmek, izlerini sürüp her şeye dokunmak istediğinizi belirtmek istiyorsunuz. O gün geldiğinde hiçbir şeyin eskisi üzere olmadığını varsayarsak sizde nasıl bir hayal kırıklığına neden olur?
Peşine düştüğüm hayallerim yaralı. Peşine hiç düşemediğim hayallerim de hasarlı… Çok kusur yapan, hayatta çok keşkeleri olan biriyim. Yeni hayal kırıklıklarına razı olurum seve seve, kâfi ki ‘Hayal’ şiiri gerçek olsun.
Bütün şiirleriniz birbirinden farklı tat ve duyguya sahip. Bundan sonra muharrir kimliğinizi şiirle mi sürdüreceksiniz, yoksa diğer projeleriniz var mı?
Kitabım yeni çıktı. Anladığım kadarıyla çok az sayıda okuyucuya ulaşabildi. Olumlu yansılar aldım. Tahminen ilerde ömrüm yeterse olağan ikinci bir kitap olabilir. Aklımda anneannemin trajik öyküsü var yazmak istediğim. Ve bu türlü birkaç bayan kıssası daha…
Son olarak, bu kitapta arkadaşlarınıza karşı bir ahde vefayı da lisana getirmişsiniz…
Arkadaşlıkta da, aşkta da sadakate inanan biriyim. Seversem birini günahlarıyla sevaplarıyla severim. Doğrularıyla yanlışlarıyla. Zira insan bu türlü bir şey. 68 vaktinde mayalanmış bir sevdaydı benimki. Unutulmaz arkadaşlarım oldu. Görmesek te birbirimizi ellerini daima elimde hissettiğim arkadaşlarım. Hiçbir arkadaşımdan vazgeçmem. Gün olur benden vazgeçen olursa da ben sevmeye devam ederim.
Burhan Karadeniz vardı, Özgür Gündem çalışanıydı. Diyarbekir’de 90’lı yıllarda şimdi yirmili yaşlarında sokak ortasında vuruldu. Günlerce değil, aylarca ağır bakımda kaldı. Tedavisi Almanya’da devam etti. Sonunda hayata tekrar katılabildi bir tekerlekli sandalyeyle. Avrupa’da olduğum vakitler yanına giderdim. Yapayalnız bırakıldığına üzüldüğünü bilirdim, ben de üzülürdüm. Bir gün hiç hesapta yokken acı haberini aldım. Meskeninin bir odasında kimsesiz, vedasız gitmişti. Burhan’ın gözlerine yapışıp kalmış o derin hüznü unutabilir miyim? Kalbimin sırlarını önlerine bir sofra üzere serdiğim, arkadaşı olmaktan onur duyduğum kaç dostumu, bir evlat muhabbetiyle bağrıma bastığım manevi çocuklarımı yitirdim. Her biriyle bir kesimim düştü toprağa. Unutmadım. Ömrüm epeyce hafızamda ve kalbimde yaşamaya devam edecekler.