Laboratuvar ortamında üretilen et, bir vakitler bilim kurgu sinemalarının konusu olsa da, bu yıl Amerika’da kimi restoranların menülerinde yer alabilir.
Laboratuvarda et üreten şirketlerin yöneticileri, dev çelik kazanlarda üretilen etin birkaç ay içinde restoran menülerinde yer almaya başlayabileceği konusunda optimist.
Bu şirketlerden biri, kısa müddet evvel, ABD Besin ve İlaç Dairesi’nin (FDA) onayını aldı. Kimi şirketler, itimat gösterisi olarak Arjantinli Francis Mallmann ve İspanyol Jose Andres üzere ünlü şeflerle muahede yaparak lüks restoranlarda eserlerinin kullanılmaya başlanacağının sinyalini verdi.
Türkiye’ye yapay et gelir mi, gelirse yiyen olur mu, yangınlaşır mı bilinmez ancak ABD’de değişik bir tartışma yürüyor: Yapay et helal mi?
Tartışmayı Washington Post gazetesi haberleştirdi. Yahudilikte dini sertifikalar için müracaat kurumu olan İsrail Hahambaşılığı, laboratuvarda yetiştirilen bifteğin “parve” olduğunu ilan etti. Parve kategorisinde bulunan yiyecekler hem etlilerle hem de sütlülerle birlikte tüketilebilir. Bunun için bunların bulunduğu yiyeceklerin ambalajında Parve olduğunu belirten bir ibare kesinlikle bulunur.
Yahudilikte, kurallara nazaran et ile süt eserlerinin birebir anda tüketilmesi yasak. Et yiyen bir kişinin bunun üzerine süt yahut süt eseri içeren bir yiyecek yiyebilmesi için 3-6 saat kadar bir mühlet geçmesi gerekiyor.
New York’taki Ortodoks Birliği Kosher Kısmı lideri Haham Menachem Genack ise bu açıklamayı şaşkınlıkla karşıladı. Washington Post’a konuşan Genack, kurumunun farklı bir görüşe sahip olabileceğini söyledi.
Şu an prestijiyle Singapur, bu eserlerin yasal olarak tüketicilere satıldığı tek ülke. Fakat ABD Besin ve İlaç Yönetimi, geçen yılın sonlarında, Kaliforniyalı bir şirketten yetiştirilen tavuğun yemenin inançlı olduğu sonucuna vardı ve bu karar, laboratuvarda yetiştirilen etlerin önümüzdeki aylarda Amerika Birleşik Devletleri’nde yaygınlaşması manasına geliyor.
Peki Türkiye?
Bu tartışma, ABD pazarına girmek üzere olan yapay etin Türkiye’de nasıl karşılanacağını akıllara getirdi.
Türkiye’deki tartışmalar 19 Mayıs Üniversitesi (OMÜ) tarafından 15-16 Haziran tarihlerinde düzenlenen Organik Tarım Çalıştayı açılış toplantısı ile başladı. Toplantıda konuşma yapan Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) Başkanlık Müşaviri Dr. Muhlis Akar yapay et ve GDO’lu besinlerin dini açıdan durumunu açıkladı.
Dr. Muhlis Akar, yapay ete 3 sebepten helal ve tayyib (temiz ve yararlı) besin denemeyeceğini söyleyip bu nedenleri unsur madde açıkladı:
“Mesela yapay et tartışmaları oldu. Birinci evvel Başkanlığımıza, Din İşleri Yüksek Konseyimize bu çok soruldu. Yapay et biliyorsunuz son vakitlerde tartışılan bir mevzu. Biz bu mevzuyu değerlendirdik. Üç sebepten ötürü bunun şu an için dini açıdan sorunlu olduğunu söyledik. Bir, canlı bir hayvandan alınan yani helal bir kaynaktan bir sığırdan yahut eti yenen bir hayvandan alınsa bile, ondan alınan bir modül Efendimiz. A.S.’ın hadisine nazaran ‘canlı bir hayvandan alınan bir modül meytedir, leş hükmündedir’. Haramdır. Alınamaz. Bu taraftan sorunlu. Helal değil.”
“İkinci olarak laboratuvarda besi yeri çok değerli. Siz helal kesim yaptınız, sonra da kök hücre aldınız diyelim. Besi yeri ortamı, onun besleneceği kaynağın da helal olması gerekiyor. Orada da sorun var.”
“Üçüncüsü diyelim ki helal kesim yapıldı. Kök hücre alındı. Besi yeri ortamı da uygun ve helal bir kaynakla beslediniz. Yapay et diye garip bir şey ortaya çıkardınız. Pekala bu helal ve tayyib besin olur mu, tekrar olmaz. Neden derseniz, zira fıtrata muhalif bir eser ortaya koyuyorsunuz. Allahü Teala’nın koyduğu tertibe karşıt bir şey yapıyorsunuz. Bunun kısa, orta ve uzun vadede insan sıhhati üzerinde nasıl bir tesir yapacağını bilemiyorsunuz.”
Diyanet: resmi fetvamız yok!
Konunun toplumsal medyada yayılması üzerine Diyanet İşleri Başkanlığı, Din İşleri Yüksek Konseyinin yapay etin caiz olduğuna yönelik hiçbir fetvası olmadığını açıkladı. İşte Diyanet’in açıklaması:
Sosyal medya mecralarında Din İşleri Yüksek Heyetimizin yapay ete cevaz verdiğine dair paylaşılan içerikler büsbütün asılsızdır. Heyetimizin yapay etin helal olduğuna dair bir fetvası yoktur.
‘Din değil bilim işi’
Hürriyet’e konuşan Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Hayri Kırbaşoğlu ise, Dr. Muhlis Akar’ın açıklamasını abartılı buluyor: “Meyte ‘Dini emir-kurallara nazaran kesilmeyen ya da ölmüş, çürümüş hayvan leşidir.’ Dolayısıyla Dr. Akar’ın bu açıklaması abartılıdır zira bu et çürümüş değil canlıdır. Kaldı ki İslam’ın bu hususta ne Kuran ne de sünnette direkt söylediği bir kelamı yoktur zira bu çok yeni bir husus, yeni bir olaydır. O nedenle ‘Helal mi? Haram mı?’ tartışmasından fazla burada tek bir kriter vardır o da: ‘Sağlıklı mı? Değil mi?’ Güvenilir bilim insanları, ‘Laboratuvar ortamında üretilen yapay et insan sıhhatine ziyanlı değildir’ derse tüketmekte sakınca olmadığını düşünüyorum. Kuran’da ve sünnette açıkça belirtilmeyen bahislerde karar merci ilahiyat hocaları değil tıp dünyası ve biliminsanlarıdır. Başka açıklamalar şahsi ‘yorumdur.’ Mesela, ülkemizde ‘helal’ kesim yapılıyor ancak helal kesitten evvel hayvanların beslendiği GDO’lu besinler helal mi? O vakit o da düşünülsün.”