Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Katar’ın başşehri Doha’da düzenlenen Dünya Kupası açılış merasiminde yıllardır “katil” dediği Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es Sisi ile verdiği fotoğrafla dünya gündemine oturdu. Erdoğan’ın bir orta Cemal Kaşıkçı cinayetiyle suçladığı Suudi Arabistan, 15 Temmuz darbe teşebbüsünün “finansörü” olduğunu belirttiği Birleşik Arap Emirlikleri ve İsrail’in akabinde Mısır’a yönelik olağanlaşma sürecinde yaktığı yeşil ışık, Suriye ile neler yaşanabileceği tartışmalarını da ülke gündeminde birinci sıralara taşıdı.
Erdoğan’ın Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile görüşmeye yönelik Şanghay İşbirliği Örgütü Doruğu öncesi ve Sisi görüşmesi sonrası verdiği sinyalleri, Suriyeli gazeteci Sarkis Kasarciyan ve Moskova Üniversitesi’nden Doç. Dr. İkbal Dürre ile konuştuk.
Kasarciyan ve Dürre, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Suriyeli mevkidaşı Esad ile yapacağı muhtemel görüşme, Şam’ın Sisi fotoğrafına yansısı ve Rusya’nın Suriye üzerindeki “Ankara ile olağanlaşma baskılarına” yönelik sorularımızı yanıtladı.
‘Sürpriz tesiri yaratmadı’
Erdoğan ve Sisi’nin verdiği karenin Şam kulislerine nasıl yansıdığını sorduğumuz Suriyeli gazeteci Kasarciyan fotoğrafın, “sürpriz tesiri yaratmadığını” hatta “gecikmiş bir adım” olarak nitelendirildiğini tabir ederek, “Erdoğan’ın Sisi ile görüşmesi Şam’da sürpriz olarak nitelendirilmedi. Tersine çok gecikmiş bir adım olarak görüldü. BAE, Suudi Arabistan ve İsrail’e yönelik olağanlaşma adımları sonrasında bunun daha çok bir protokol olduğu yorumları da var. Öte yandan Şam’da, Mısır’ın Türkiye’den beklediklerini alamadığını bunun için de olağanlaşma vaktinin şimdi gelmediği de konuşuluyor. Suriye hükümeti tarafında ise alışılmış ki bir reaksiyon ya da görüş yok. Olağanda Suriye hükümeti ya da siyaseti bu mevzuyu hiç değilse ‘bizi ilgilendirmiyor’ olarak ele alırdı ancak genel durumda sessizlik hakim” dedi.
‘Suriye olumlu bakmıyor’
Türkiye’nin olağanlaşma konusunda gönderdiği sinyallere rağmen Suriye’nin şimdi olumlu bakmadığı yorumunu yapan Kasarciyan, “Türkiye, Suriye’ye yönelik olağanlaşma adımı atmaya hazır fakat Suriye bu hususa olumlu bakmıyor. Suriye’nin olağanlaşma için ortaya koyduğu kimi kurallar var ve Türkiye ise bu kuralları yerine getirmeye hazır değil” diye konuştu.
Suriye’nin kaidelerinin sağlanmadığı takdirde, olağanlaşma adımı atmayacağını tabir eden Kasarciyan bu sebeple Türkiye’de Şam ile olağanlaşma sürecinin seçimlerden sonraya kalacağına dair Şam’da seslerin yükselmeye başladığını da belirtti.
Suriye’nin masasında 4 şart
Kasarciyan, “Esad o kartı Erdoğan’a durduk yere vermeyecektir” diyerek olağanlaşma için Suriye’nin gündeminde olan koşulları şöyle sıraladı: “Suriye olağanlaşma için 4 kural koyuyor masaya bunlar da; Türkiye’nin Suriye’den çekilmesi, silahlı kümelere takviyesinin durdurulması, su konusunu siyasi baskı kartı olarak kullanmaması ve ikili bağların karşılıklı hürmet ve milletlerarası hukuk çerçevesinde sürdürülmesi. Bu koşullardan su konusu ertelenebilir, Türkiye’nin çekilmesi de tahminen biraz yol haritası konulmasına bağlı olabilir. Silahlı kümelere Türkiye’nin dayanağının durdurulmaması halinde ise bu olağanlaşmanın gerçekleşmeyeceğini görüyoruz. Türkiye de aslında kural olarak ‘ılımlı muhalefet’ dediği silahlı kümelerle hükümetin bir ortaya gelerek siyasi bir süreç yürütmelerini bir koşul olarak koyuyor bu da Şam’ın katiyetle kabul etmeyeceği bir şey. Bu yüzden Esad, Erdoğan’la bir karede ya da bakanlar düzeyinde bir imaj verilmesini kabul etmeyecektir. O fırsatı vermeyecektir Erdoğan’a.”
‘Rusya istedi diye Esad bunu yapmaz’
Rusya’nın Ankara ile olağanlaşma konusunda Şam’a baskı yapması halinde neler yaşanabileceğini sorduğumuz Kasarciyan, “Esad’ın Rusya’nın kuklası” olduğu tarafındaki tahlillerin “çok yanlış” olduğu belirterek Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın “Rusya istedi diye olağanlaşma yoluna gitmeyeceğini” kaydetti.
Kasarciyan şöyle konuştu: “Rusya esasen baskı yapıyor. Bu ortada Türkiye’de ‘Esad Rusya’nın ve İran’ın kuklası’ üzere sözleri barındıran tahliller yer alıyor ve hiç katılmıyorum. Olağan ki Rusya baskı yapıyor ve bunu yapmaya da devam edecek. Rusya’nın en çok istediği şey bilhassa Ukrayna savaşı sonrasında Şam ve Ankara ortasında bir uzlaşma. Zira Türkiye ile zıt düştüğü tek yer Suriye ve bu sorunu da çözmek istiyor. Lakin Rusya istedi diye Esad bunu yapmaz. Esad kendi siyasetini bundan sonra da yürütecektir.”
‘Rusya Erdoğan’ın da elini güçlendirecek’
Moskova Üniversitesi’nden Doç. Dr. İkbal Dürre ise Rusya’daki Şam-Ankara gündemini yorumlarken, “Rusya’nın Erdoğan’ın elini güçlendirmek istediğini” söz ederek şöyle konuştu: “Moskova ve Şam ortasında Esad-Erdoğan buluşması konusunda yaklaşım farkı var. Zira Rusya, Şam ve Ankara ortasında bir olağanlaşma sürecini kayıtsız kuralsız istiyor. Rusya kendi elini rahatlatacak ve Erdoğan’ın elini güçlendirecek. Moskova’nın olağanlaşmayı istemesinin nedeni bu lakin bu hususta Esad ile tıpkı yerde durmuyorlar. Esad, seçim sürecinde Erdoğan’ın elini güçlendirecek bir araç olmak istemiyor. Bu sebeple de seçimlere kadar olağanlaşma konusunda bir niyeti yok.”
‘Esad, Rusya’yı kayıtsız koşulsuz dinlemez’
Türkiye’nin Suriye ve Kuzey Irak’a yönelik operasyonlarında ölen Suriye askerlerinin Moskova ve Şam ortasında bir tansiyon yarattığını söz eden Dürre, “Şam, operasyonlardan ve asker kaybetmesi karşısında Rusya’nın sessiz kalmasından rahatsız. Esad aslında Erdoğan ile görüşmek için çok tez etmiyor. Ben bu görüşmenin kısa vadede Türkiye’nin istediği koşullarda gerçekleşeceği konusunda, Esad’ın Moskova’yı kayıtsız kuralsız dinleyeceğini düşünmüyorum. Suriye’de Rusya’nın tesiri azaldı. Suriye, ABD ve Rusya’nın askeri olarak yapan bir formda muhatap olabildikleri tek yer. Onun dışında ilgiler genelde berbat durumda, orada bu istikrarın Rusya açısından devamı değerli. Bu dengeyi kaybedecek bir adım da atmak istemiyor. Hasebiyle Rusya Suriye’de kaide dikte edebilecek bir pozisyonda değil” dedi.