Ben Bernanke, Douglas Diamond ve Philip Dybvig, “bankalar ve finansal krizler üzerine çalışmalarından” ötürü 2022 Nobel İktisat Ödülü’nü kazandı. Türkiye’de son bir yılda uygulanan ve her şeyi alt üst eden iktisat modelinin mimarları Recep Tayyip Erdoğan, Nureddin Nebati ve Şahap Kavcıoğlu ise görmezden gelindi…
Nobel İktisat Mükafatı 2022 sahibini bugün buldu. Ödül eski ABD Merkez Bankası (Fed) Lideri Ben Bernanke ile Douglas W. Diamond ve Philip H. Dybvig’e verildi. Üç iktisatçının ana çalışması, özellikle finansal krizler sırasında bankaların iktisattaki rolünü kavramaya ve bankaların iflasının krizleri nasıl büyütüp, tek başına sürdürdüğünü tahlil etmeye yönelikti.
Ancak ‘ekonomik kriz’ temalı çalışmalara verilen Nobel İktisat Ödülü’nün Türkiye’deki yeni iktisat modelini ıskalaması dikkat çekti.
EPİSTOMOLOJİK KOPUŞ
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın önderliğinde, Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin himayesinde ve Merkez Bankası Şahap Kavcıoğlu’nun kontrolünde geçtiğimiz yılın sonundan itibaren uygulanmaya başlanan yeni iktisat modeli tüm literatürü alt üst etti.
Nureddin Nebati’nin “Neoklasik iktisat kanısından epistemolojik bir kopuşu temsil eden heterodoks yaklaşım” olarak nitelendirdiği model bir yılda yalnızca literatürü değil Türkiye iktisadını de alt üst etti.
GEÇİNEMEYENLER VE BARINAMAYANLAR
Cumhurbaşkanı Erdoğan “faiz sebep enflasyon neticedir” derken ve faiz indirimleriyle bir arada enflasyonun da düşeceğini öne sürüyordu fakat sonuç tam karşıtı oldu. Enflasyon canavarı günden güne büyürken, hayat pahalılığı yüzünden geçinemeyenlerin sayısı arttı. Satılık ve kiralık konut fiyatları fırladı, barınma sorunu başladı.
Arabası olanlar akaryakıt fiyatlarıyla boğuşurken araç sahibi olmak isteyenler uçan fiyatların gerisinden baktı. Peş peşe gelen artırımlar sonrasında vatandaş çarşı pazarda taneyle alışveriş modeliyle tanıştı, içi boş baklavadan çeyrek karpuza kadar birçok yeni eser raflardaki yerini aldı.
Et ve süt üzere temel besin unsurlarına erişmekte zorlanan vatandaş sesini yükselttikçe Saray’dan da karşılık gecikmedi.
MODELİN GERÇEK İSMİ SABIR
Mayıs ayının başında bu durum için “Maalesef ülkemizde birtakım bölümlerde bir şükürsüzlük, tatminsizlik, karamsarlık hali aldı başını gidiyor. Halbuki evvel elimizdekilere şükür edeceğiz, sonra daha yeterlisi, daha hoşu için çalışacağız” diyen Erdoğan, bahar ayları ile birlikte vatandaşa sabırlı olma daveti yapmaya başladı.
Yaz ayları birlikte işlerin düzeleceğini söyleyen Erdoğan, “Türkiye bu yaz prestijiyle hem memleketler arası alanda gücünü ve prestijini artırmış hem de içeride hayat pahalılığıyla gayretinde uzaklık kat etmiş olarak yatırım, istihdam, üretim, ihracat ve cari fazla amaçlarına gerçek daha süratli adımlarla ilerlemeye başlayacaktır” beklentisini paylaştı.
Ancak bu beklenti de gerçekleşmedi ve Erdoğan son günlerde daha sık “sabır” demeye başladı.
NE DEDİYSE AKSİSİ YAŞANDI
ENFLASYON: Cumhurbaşkanı Erdoğan, 15 Ocak 2022’de “Gelişmiş ülkelerin 6 – 7 katına çıkan enflasyon ve artık ipin ucunu kaçırdıkları para genişlemeleri ile şaşkın biçimde sağa sola yalpaladığı bir devirde Türkiye kendi rayında inançla yoluna devam ediyor. Amerika’ya bak, enflasyon felaket. Avrupa’ya gelin aynı” dedi. Türkiye, G20 ülkeleri ve Avrupa ülkeleri ortasında en yüksek enflasyona sahip ülke oldu. Yüzde 83’ü aşan enflasyon ile Türkiye, dünya genelinde en yüksek enflasyon sahip 6. ülke pozisyonunda.
TL TARİHİN EN BEDELSİZ SEVİYESİNDE
DÖVİZ KURU: Erdoğan 18 Ocak 2022’da “Enflasyon, düşüşe girmiştir, girecektir. Bu bir kez kesin. Yavaş yavaş, kademeli bir biçimde, telâşlı olmadan kur da düşecek, faiz de birebir formda düşecek ve 2022 bizim en parlak yılımız olacak inşallah.” dedi. Enflasyon düşüşe değil, yükselişe geçti. TÜİK’in açıkladığı resmi enflasyon yüzde 80’e dayandı. Yıla 13 lira düzeyinden başlayan dolar kuru, 18 lirayı aştı. 2022’nin birinci 10 ayı vatandaş için parlak değil kapkara geçti. Hayat pahalılığı tüm toplumu esir aldı.
FAİZ: Cumhurbaşkanı Erdoğan, 29 Ocak 2022’de “Faizle gayretimi biliyorsunuz, faizi indireceğiz ve indiriyoruz. Bilin ki enflasyon da inecek, daha da düşecek. Döviz kuru istikrara kavuşur, enflasyon düşer, pahalılık ortadan kalkar. Bunların hepsi de gelip geçicidir” dedi. Merkez Bankası siyaset faizini yüzde 12’ye çekerken, iş dünyası bankalarda yüzde 35’lere varan oranlarda kredi faizleriyle nedeniyle isyanlarda. Güç ekonomik şartlarda borçla hayatını idame ettirmeye çalışan vatandaşlar ise muhtaçlık kredisi faizleri yüzde 35’i aşarak son 4 yılın doruğuna çıktı. Vatandaşın talebi azalırken, Erdoğan’ın faizle çabasının kimseye yararı olmadı.
REKOR ÜSTÜNE REKOR!
CARİ AÇIK: Erdoğan 6 Haziran 2022’de, “Yatırım, istihdam, üretim, ihracat ve cari fazla yoluyla büyüme temelli kendi Türkiye İktisat Programımızı uygulamaya başladık. Fiyat istikrarını aldığımız öteki önlemlerin yanı sıra işimize gelen düzeydeki bir döviz kuruyla cari fazla artırarak sağlamayı planlıyoruz.” dedi. Hükümetin yeni iktisat modelindeki en büyük tezi, TL’nin bedelinin düşük tutulmasının getireceği ‘rekabetçi kur’ avantajı ile cari fazla vermekti. Lakin tablo, emtia fiyatlarının yüksek seyretmesinin tesiriyle tam aksisi oldu. Cari açık günden güne büyüdü, cari açık rekor kırdı.
KREDİ NOTU: Erdoğan, 1 Ağustos 2022’de “Son devirde enflasyonun sembolü bedeller ödemeye devam ediyoruz. Fırsatlar, ödediğimiz bedellerden daha çok olduğunu bilerek devam edeceğiz. İktisat modelinden taviz vermeyeceğiz. Birileri iktisat siyasetimizin muvaffakiyetini gölgelemek istese de memleketler arası değerlendirmeler aksisini söylüyor.” dedi. Erdoğan bu kelamları söylemeden 15 gün evvel Türkiye’nin beş yıllık kredi iflas riskini ölçen (CDS) primleri 900’ü aşarak 2003’ten bu yana en yüksek düzeye ulaştı. Erdoğan’ın açıklamalarından 11 gün sonra ise memleketler arası kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s, Türkiye’nin kredi notunu B2’den B3’e düşürdüğünü, not görünümünü ise negatiften durağana çevirdiğini açıkladı.
EN ÇOK ONLAR KAZANDI
Yeni iktisat modelinden geniş kısımlar ziyanlı çıkarken, dar bir kesim ise kârlı çıktı. İşte kazananlar:
BANKALAR: Cumhurbaşkanı’nın faizler nedeniyle sık sık amaç aldığı bankalar, faiz operasyonundan en kârlı çıkanlar ortasında yer aldı. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) bilgilerine nazaran, bankacılık bölümünün ocak-ağustos periyodu net kârı yıllık yüzde 420 artarak 252,2 milyar TL oldu. Bankaların net faiz geliri de bu devirde yüzde 215 arttı.
KKM’DE PARASI OLANLAR: Döviz kurunu stabil hale getirmek ve yabancı para ünitelerine olan talebi azaltmak için hükümetin hayata geçirdiği Kur Morumalı Mevduat’ta (KKM) parası olanlar hem dolardaki yükselişten hem de mevduat faizinden faydalandı. Fakat, KKM’nin Hazine’ye maliyeti şuanda 75,6 milyar TL’yi bulmuş durumda. Bu miktar
sadece Hazine’den mudilere ödenen para. Merkez Bankası’nın dövizden KKM’ye geçenlere ne kadar ödediği tam olarak bilinmese de KKM’nin kamuya toplam maliyetinin bu ödemelerle birlikte 150 milyar TL’nin üzerinde olduğu kestirim ediliyor.
MÜTEAHHİTLER: Faiz operasyonuyla birlikte kur artışı, döviz cinsi yüksek gelir garantisi verilen yap işlet devret projelerinin müteahhitlerine yaradı. Hükümete yakın alakaları sayesinde ihaleleri toplayan az sayıdaki müteahhidin yararı, kur artışıyla birlikte artıyor. Kelam konusu müteahhitler, projeler için kullandıkları kredilerin de döviz cinsi olduğunu belirtseler de, yüksek gelir garantileri, kredi riskini aşıyor.
MÜLK SAHİPLERİ: İnşaat maliyetlerindeki artış, göçmen siyaseti ve yabancılara konut satışıyla birlikte çok düşük gerçek faizler, konut fiyatlarını şişiriyor. Merkez Bankası datalarına nazaran, Türkiye genelinde konut fiyatları temmuzda bir evvelki aya nazaran yüzde 8, bir evvelki yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 173,8, arttı. İstanbul’da konut fiyatları yüzde 200,1, Ankara’da yüzde 181, İzmir’de yüzde 162,2 artış gösterdi.