Asıl ismi Dame Antonia Susan Duffy Drabble olan A. S. Byatt 1936 doğumlu İngiliz bir müelliftir. Quaker mezhebine sahip bir ailede büyür. Bu da Byatt’la kız kardeşi Margaret Drabble’ın gelişiminde değerli bir tesire sebep olur. Lakin onları asıl çıkmaza sürükleyen şey annelerinin kızlarına hiç durmadan aşıladığı rekabetçiliktir. Gazeteci Mira Stout bunu şöyle açıklar: “(Annenin) Konut hanımı olmaktan duyduğu öfke, kızlarının üzerine dehşetli bir gölge düşürdü ve her birine yırtıcı bir hırs aşıladı…”
Bütün bunların Byatt’ın ‘Oyun’ romanıyla çok ilgisi var. Çünkü ‘Oyun’da hiç anlaşamayan iki kız kardeşin, Cassandra ile Julia’nın çatışmalarla dolu kıssasını okuruz, bunun gerçek hayattaki yansıması ise Byatt ve Drabble kardeşlerde görünür. Üstelik katbekat ziyadesiyle. Muharrir üzerine yaptığım araştırmalar beni bu tuhaf “kan davası”yla karşılaştırınca Byatt’la Drabble’ın ta çocukluklarından beri, annelerinin teşvikiyle çabucak her bahiste çekiştiklerini gördüm. Annelerine nazaran ikisi de başarılı olmak zorundalardır. Bu nefes almak kadar vazgeçilmez bir durumdur… Gün gelir her ikisi de başarılı olur. Fakat bu muvaffakiyet, ikisinin de edebi bir meslek hedeflemesiyle büsbütün durdurulmaz bir nefrete dönüşüverir. Yıllardır süren küskünlükleri bir yana, birbirlerinin kitaplarını okumaya bile tahammül edemez durumdadırlar. Hâlâ!
EDEBİYAT SAVAŞLARI
Byatt birinci romanı ‘The Shadow of the Sun’ı 1964’te yayınlar. Pek düzgün bir kitap değildir bu, fakat Byatt yazmayı başından beri başına koyduğu için asla durmaz. Drabble da yazmayı sever, lakin Byatt kadar tutkulu değildir. Buna karşın birinci kitabı A Summer Bird-Cage’i ondan önce, 1963’te yayınlar. İki kız kardeşin tansiyonunu anlatan bu romanıyla bir arada kısa müddette hem daha başarılı olur, hem de gelecek vadeden bir müellif haline gelir. Bu durum 90’lara kadar bu halde sürer. Byatt’sa ikinci romanı ‘Oyun’da (1967) adeta buna bir karşılık verir üzere, birbiriyle çatışan kız kardeşleri mevzu edinir. Hatta kitabını “Sana bir özür borçluyum” formunda imzalayarak Drabble’a gönderir. Drabble’sa bu adımı makûs niyetli olarak yaftalar ve aile üyelerini haksızca eleştirdiği için Byatt’ın üstünü büsbütün çizer.
Oyun, A.S. Byatt, Çev: İpek Babacan, 336 syf., Everest Yayınları, 2022. Zaman içinde çatışmaları artmaya başlar. Bunda “aynı kaynaktan” beslenmeleri büyük rol oynar. Örneğin ailelerinin çay saati ritüellerinden hareketle bir şey yazmaya başlayan Byatt, Drabble’ın bunu daha önce yazdığını öğrenince sondan meczuba döner. İkisi de meslekleri boyunca onlarca kitap müellif, onlarca mükafata layık görülürler, lakin 90’lı yıllarla bir arada Byatt Drabble’ı gölgede bırakmaya başlar. Hatta Byatt Booker listesine girdiğinde Drabble, mükafatı kardeşinin kazanacağı istikametinde 100 dolarlık bir bahse bile girer. Fakat bu âlâ niyetinden değildir. Byatt mükafatı kazandığında kendisi de bahsi kazanıp biraz teselli bulmak istediği içindir…
BİR MEYYİTİN BAŞINDA BULUŞMAK
‘Oyun’daki iki kız kardeşten biri olan Julia gelecek vadeden bir müelliftir. Kendini aşmanın, daha güzel şeyler yazmanın yollarını arar. Bunlardan biri de alışılmış ki tanınan olmaktır. Julia mesleği haricinde tertipli de bir aile hayatına sahiptir. Eşi ve kızıyla bir arada yaşar. Lakin tuhaf bir halde daima onaylanma gereksinimi duyar. Mevzunun ne olduğu değerli değildir. Düşündüğü, söylediği veyahut yaptığı şeylerin yanlışsız olup olmadığı konusunda daima tereddüt yaşar. Buna karşın dışadönük biridir. Oxford’da Ortaçağ uzmanı bir akademisyen olan ablası Cassandra ise Julia’nın tersine içine kapanık ve yalnız bir insandır. Mesleği çok uygun durumdadır, yükselmeye de devam edecektir, lakin bir vakit sonra bütün bunların onun yalnızlığıyla bağlantı olduğunu düşünmeye başlarız. Çünkü Cassandra çocukluğundan beri bu türlü biridir. Herkesle aralıklıdır. Daima odasına kapanır. Sıkıntısını tasasını, her şeyini de günlüğüne müellif. Onu da çekmecesine kilitlemeye itina gösterir. Başka bir değişle kendini odaya, hislerini da çekmeye saklar.
Yıllardır görüşmeyen Julia ve Cassandra bir gün babalarının mevt döşeğinde olduğu haberiyle baba konutuna dönerler. Yalnızca birbirlerinden değil, bu konuttan de -çocukluklarından mı demeli- uzak kalmışlardır. Bu yüzden birinci günler hayli güç geçer. Onları geçmişlerine tekrar adapte eden şey babalarının hastalığı olur. Lakin durum öyledir ki, beklemekten öteki yapacak bir şeyleri de yoktur. Yaklaşık iki hafta sonra babaları vefat edince de eşik aşılır. Herkes cenaze süreçleriyle ilgilenip iki kardeşe yapacak bir şey bırakmamaya itina gösterir. Onlar da salya sümük ağlamak yerine dertten birbirleriyle sohbet etmeye, hatta kart oynamaya başlarlar. Bu oyunsa onları çocukluklarında buldukları öteki bir oyuna götürür. Böylelikle geçmişte kalan hesaplar yavaş yavaş yine açılmaya başlar.
YAZMAK HER VAKİT TEHLİKELİDİR
İskambil kâğıtlarıyla oynanan bir savaş oyunudur bu. İki kardeş desteyi renklere nazaran dört orduya bölüp, siyahlarla kırmızıları karşı karşıya getirirler. Savaşı daha gerçekçi kılmak için de devasa bir dünya haritası çizerler. Sonra da krallıklarına dair çeşitli öyküler uydurarak işi büsbütün öteki bir boyuta taşırlar. Julia ve Cassandra yıllar sonra tekrar bu oyunun başına oturduklarında eski defterler yavaş yavaş ortaya çıkar ve fevkalade bir savaş yaşanmaya başlar. İlerleyen sayfalarda Julia’nın yeni kitabı ‘Şöhret Duygusu’nda yazdıklarıysa sıkıntıyı güzelce içinden çıkılmaz bir hale sokar. Çünkü Julia bu kitapta, tıpkı Byatt üzere geçmiş çocukluk günlerini anlatmıştır…
Byatt kalemi çok güçlü bir müelliftir. Bunu yalnızca aldığı onlarca mükafattan değil, kitaplarının otuzdan fazla lisana çevrilerek kıymetli sayıda okur bulmasından da anlayabiliriz. ‘Oyun’da da karakterler ortasındaki tansiyonu ustalıklı formda vererek okuma zevkini tamamıyla arttırır. Üstelik bu tansiyon matruşka üzeredir; içinden daima bir oburu çıkar ve aşikâr bir mühlet sonra problemler o denli çoğalır ki irtibat imkânsız hale gelir. Böylelikle iki kardeşin ortalarındaki çatışma da bütün aileye yayılıverir. Byatt bir röportajında, “Yazmak her vakit çok tehlikeli ve çok yıkıcıdır,” der. Kardeşi ve annesiyle yaşadığı sarsıntılı günlerin üstesinden yazarak gelen biri için hayli açıklayıcı bir cümledir bu.
‘Oyun’, Byatt’ın öbür kitapları ‘Küçük Kara Öyküler Kitabı’ ve ‘Bülbülün Gözündeki Cin’le birlikte Everest Yayınları etiketiyle raflardaki yerini aldı. Kitabın tercümanı İpek Babacan’dır. Bu ortada Drabble’ın da üç kitabının Türkçeye çevrildiğini söylemekte yarar var. Gerek kitaptaki kurmaca oyuna gerek iki kardeş ortasındaki gerçek oyuna ilgi gösterenlerin bunlara da bakmasında yarar var.