Nâzım H. Polat, Tanzimat sonrası Türk edebiyatı alanında akademik çalışmalarını ağırlaştırsa da o, kültüre dair her cinsten merakını canlı tutan bir isimdir. Türklerde çiçek ve ziraat kültürü ya da yakın periyot Türk siyasî hayatı üzere farklı başlıklarda eserler ortaya koymuştur. Bu çalışmalarla kendine mahsus bir havza yaratabilmiş, alanının eksiklerinin müddetli yayınlar başta olmak üzere bakir sorun ve şahıslara yönelmekle tamamlanabileceğini göstermiştir. Bu uğurda birçok biyografik olan eserler kaleme almış, Ömer Seyfettin, Tevfik Fikret üzere isimlerin bütün yapıtlarını bir ortaya getirmiştir. Polat’ı, akademik yolcuğunda başkalaştıran vadeli yayınlara verdiği değerdir. Bu, harcıâlem bir cümle olarak edebiyat tarihi çalışan herkesin lisana getirdiği bir değerin ötesindedir. Şahsen kendi çalışmalarında, koleksiyonların randımanı pek çok yeni bilgi ortaya çıkardığı üzere danışman sıfatıyla talebe yetiştirirken hazırlattığı tezlerde de topluluğa rehberlik etmiştir. Polat’ın 1970’lerin ortasında Atatürk Üniversitesi’nde başlayan Türkoloji yolcuğu bu yılın şubat ayında yaş haddinden emekli olması vesilesiyle yeni bir merhaleye geçmiştir. Vefakâr talebeleri Tayfun Haykır, Dinçer Apaydın ve Merve Akbaş’ın editörlüğünde hazırlanan Prof. Dr. Nâzım H. Polat’a Armağan kitabı bir hocanın yaklaşık elli yıllık ilmine, hizmetine şahit olmak bakımından özel bir ilgiyi hak ediyor.
ORHAN OKAY’IN HALEFİ
Armağan kitaplara dair dikkatim üniversite yıllarımda, Dergâh Yayınları’nın M. Orhan Okay ismine hazırladığı yapıtla başlamıştı. İlme duyulan hürmet, kadirşinaslıkla buluşunca bencileyin elinde bir tek hevesi olanlara bu cinsten kitaplar heyecan veriyordu. İsmine armağan hazırlanacak ilim sahibinin eşiği bende Orhan Okay’la başlar. Hâl bu türlü olunca son yıllarda yaşayıp yaşamadığını dahi bilmediğimiz, konutuna kitap girdiğinden kuşku ettiğimiz bireyler için armağanlar hazırlandığını duymak derin bir şaşkınlık yaratıyor. Orhan Okay’ı bu yazıda hatırlamamın bir öteki sebebi daha var. Nâzım H. Polat, Orhan Hoca’nın haleflerindendir. Doktorasını Okay nezaretinde tamamlamıştır. Kendisine hem akademik disiplinle hem de manen bağlıdır. Armağan kitap terbiyemin Okay’la başlaması ve birinci sefer bir armağan kitaba yaptığım katkıya Polat Hoca’nın emekliliğinin vesile olması benim için değerlidir.
Prof. Dr. Nâzım H. Polat’a Armağan kitabında yer alan “Mensiyât Fermanlarını Kararsız Kılan Biyografiler Nâzım H. Polat’ın Biyograficiliği Üzerine” başlıklı yazımdan özellikle bahsetmek istiyorum. Bu yazı, Polat’ın biyografik yapıtlarını akademik bir nazarla anlamlandırma uğraşı taşıyordu. Armağan kitap içerisinde hocanın çalışmalarına bu derece yönelen tek yazının bu olması ve Polat’ın hak etmediğim bir teveccühle yazdıklarıma iltifatta bulunması benim için gurur vesilesidir. Orada, on beş sayfada, biyografi yazmaya niyet edenlere Polat’ın kitap ve makale hacmindeki yapıtları üzerinden bir harita çıkarmıştım.
BİYOGRAFİCİLİKTE TEMEL DİKKATLER
Nâzım H. Polat’ın akademik çalışmalarını, edebiyat tarihinde meçhul ya da muğlak kalmış problemlerin halli ile daha evvel hakkında biyografik tıpta eser verilmemiş sanatkarlar oluşturur. Ona bu seyahatte periyodik yayınlar ve problemin cereyan ettiği, şahsın yaşadığı periyotta kaleme alınan birincil kaynaklar eşlik eder. Bunların yanında arşiv dokümanları, şahıs ve aile koleksiyonları, şahsen yapılan derlemeler de devreye girer. Polat, biyografi yazarlığında kuşku hissini bir an bile terk etmez. Bu sebeple olsa gerek ikincil kaynaklara nadiren başvurur. Türk edebiyatında ortaya konulan argüman ve fikirlerin yeni çalışmalarla tekzip edilmesi, edilebilir olması, materyaline titizlenen Polat üzere akademisyenlerin kuşku temelli sorular üretmelerini gerekli kılar. Şahıs ve sorunların pozisyonlandırılması da başka bir değerdedir. Polat, her neye yönelmişse öncelikle onun hangi muhit ve tarihte yeşerdiğini tespit eder. Birinci biyografi çalışması Şahabeddin Süleyman’da Servet-i Fünûn mecmuası kapandıktan sonra İstanbul’daki fikir ve edebiyat faaliyetlerinin İzmir ve Selanik’e dağıldığı vurgusu bunu gösterir. Tarih düşürme geleneğini, edebiyat tarihçiliğinin olmazsa olmazı tarih tespitlerinde detaylı bir biçimde kullanması, sanatkarın kendi yapıtının biyografik materyale dönüşmesi tartışmasını bir yana bırakarak her mısra ve cümleyi maddî bir gerçeklik olarak görmesi, hayat ve yapıtı bir ortada değerlendirmesi de Polat’ın biyograficiliğinde öne çıkar.
Geçmiş vakitlerde bir kültür adamının hayattayken hürmet, sitayiş, takdirle hatırlanması için jübile ismi altında toplantılar tertip edilirmiş. 10 Haziran 2022’de Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Gazi Mahallesi Yerleşkesi Mavi Salon’da, Nâzım H. Polat’ın emekliliği ve armağan kitabın hazırlanması vesilesiyle bir ortaya geldiğimizde o meşhur jübilelerden birini yaşıyorum hissine kapılmıştım. Sayın ailesi, dostları, talebeleri, bizim üzere kitaplarından istifade etmiş okurları oradaydılar. Merasim sonrası yerleşke içerisinde büyük bir kalabalık yemekte de bir ortaya geldi. O aziz günün anısına hocaya sıhhat ve afiyet diliyorum.