NASA’nın 12 Temmuz günü paylaştığı uzay fotoğrafları tabiri caizse dünyanın nefesini kesti. James Webb Uzay Teleskobu’nun çektiği birinci fotoğraflar ortasından seçilen beş kare, kozmosu daha evvel hiç görmediğimiz biçimde görmemizi sağladı. Üstelik teleskobun uzayın derinliklerini inceleme konusunda insanlık için ne kadar kıymetli bir rol oynayabileceğinin de göstergesi oldu.
Peki bu fotoğraflardan neler öğrendik? İşte beş fotoğraftan çıkan beş değerli gerçek…
1) TELESKOP HAKİKATEN ÇOK YETERLİ ÇALIŞIYOR
NASA’nın James Webb’den evvel kullandığı Hubble Uzay Teleskobu’ndan gelen bulanık imgeler, gelişmiş bilimsel araçların her vakit hedeflendiği kadar düzgün çalışmayabileceğine işaret ediyordu. Astronotlar tekraren Hubble’ı ziyaret edip çeşitli tamiratlar gerçekleştirdi. Lakin James Webb gezegenimize Hubble’a kıyasla çok daha uzakta olduğundan, benzeri bir sorunun yaşanması halinde tamir seçeneği kelam konusu olamayacaktı.
Fırlatmanın öncesinde ve sonrasında büyük heyecan ve tasa yaşandı. Teleskop yerine yerleştikten sonra aynaları ve güneş kalkanları da emsal heyecanlara sebep oldu. Nihayetinde bilim insanları teleskobun düzgün çalışıp çalışmadığını test etme noktasına geldi. Ve James Webb testlerden “yıldızlı pekiyi” ile geçti!
Operasyon projesinden sorumlu bilim insanı Dr. Jane Rigby, 12 Temmuz günü düzenlenen basın toplantısında, teleskobun çektiği birinci kristal netliğindeki manzaraları gördüğü anları şöyle anlattı:
“Çok duygulandım, ‘Aman İlahım, çalışıyor’ dedim. Üstelik düşündüğümüzden de güzel çalışıyor.”
Güneyli Halka Nebulası, kızılötesi ve yarı kızılötesi görüntüleri
Rigby’nin bu hissiyatı yüzlerce bilim insanı tarafından kaleme alınan ve salı günü çevrimiçi olarak yayımlanan bir makaleye de şu satırlarla yansıdı: “Teleskop ve aygıt süiti, dünyaya yakın asteroidlerden en uzak galaksilere kadar tüm kainatla ilgili müşahede kaynaklı bilgilerimizi dönüştürmek için gerekli hassasiyeti, istikrarı, görsel kalitesini ve spektrum aralığını ortaya koymuştur.”
Bilimsel araştırmalar şimdiden başlamış durumda. Webb çağını başlatmak üzere Erken Yayın Bilim Programları ismi altında 13 proje seçildi. Bu projeler Güneş Sistemi, galaksiler ve intergalaktik uzay, dev kara delikler ve yaşadıkları galaksiler ve yıldızların evrimi üzere çok farklı kategorilerde yer alıyor.
Rigby, “Bugünden itibaren bilimsel çalışmaların sonuçları peş peşe gelecek” diye konuştu.
2) CİHANIN GEÇMİŞİNDE HİÇ GİTMEDİĞİMİZ KADAR GERİYE GİDECEĞİZ
ABD Lideri Joe Biden’ın 11 Temmuz günü paylaştığı birinci Webb teleskobu fotoğrafı, NASA yetkilileri ve astronomlar tarafından, cihanın bugüne kadar kaydedilmiş en derinlikli imajlarından biri olarak nitelendirildi. Muhtemelen önümüzdeki devirde NASA’nın bilgisayarlarından yeni imgeler çıktıkça bu derinlik daha da artacak.
SMACS 0723 ismi verilen bir uzak yıldız kümesine ilişkin fotoğraf sayesinde, gökyüzünde birçok diğer uzak galaksinin var olduğunu anlamış olduk. Bu galaksilerden gelen ve yıldız kümesinin çekim alanı sayesinde imgeye giren ışıkların yaşı 13 milyar yıldan fazla.
SMACS 0723
Astronomların teorileri, en uzaktaki en erken yıldızların, bugün gördüğümüz yıldızlardan farklı olabileceğine işaret ediyor. Şöyle ki birinci yıldızlar Büyük Patlama’dan geriye kalan saf hidrojenden ve helyumdan oluşuyordu ve Güneş’ten kat kat fazla büyüyebiliyordu. Bu yıldızlar kısa müddet içinde çöküp bugün birçok galaksinin merkezinde bulunan dev kara deliklere dönüşüyorlardı.
3) UZAK GEZEGENLERİN ATMOSFERLERİNDE NE OLDUĞUNU ANLAYABİLECEĞİZ
Salı günü dünyayla paylaşılan manzaralardan biri de Jüpiter büyüklüğündeki bir ötegezegen olan WASP-96b’nin tayfıydı. 1120 ışık yılı uzaklıktaki yıldızının önünden geçen WASP-96b’nin imgesi bizi çok heyecanlandırmadı ancak Baltimore’da bulunan ve Webb teleskobunu idare merkezi olan Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü’ndeki astronomların nefesinin kesilmesine ve alkışlamasına neden oldu.
Enstitüsünün astronomlarından Nestor Espinoza yaptığı açıklamada, “Bunu sizinle paylaşmanın verdiği heyecanı tanım dahi edemiyorum” diye konuştu.
Aslında bu gezegen bilim insanları için yeni bir keşif değil. Daha evvel yeryüzünde yapılan çalışmalara bahis oldu, Hubble tarafından da görüntülendi. Ama Webb teleskobunun çektiği manzaralarda su buharı ispatları, sisler ve evvelce görülmemiş kimi bulutlar da vardı. Bu bilim insanlarını şaşırttı.
WASP-96b’nin yaşayan rastgele bir varlığa konut sahipliği yapıyor olması çok düşük bir ihtimal lakin tıpkı teknikleri kullanarak diğer yıldızların yörüngesindeki daha küçük, kayalık gezegenlerin yaşanabilir yerler olup olmadığını ortaya çıkarmak mümkün olacak.
Arizona Üniversitesi’nden astronomi uzmanı Dr. Megan Mansfield, “Bence değişik olduğunu düşündüğümüz gezegenler bulabileceğiz. Yani ömür ihtimali yüksek yerler. Fakat bir yerde hayat olduğunu çabucak tespit edemeyebiliriz” diye konuştu.
Stephan Kenteti
Bu ötegezegenlerin nispeten küçük boyutları, üzerlerinde çalışılmasını bugüne kadar zorlaştırıyordu. Webb teleskobu sayesinde astronomlar bu dünyalara daha yakından bakabilecek.
Bilim insanları şimdiden kimi amaçlar belirledi bile. Bunlardan biri yaşanabilirlik alanında çok sayıda gezegen bulunan Trappist-1 isimli yıldız. Projenin ötegezegen biliminden sorumlu uzman yardımcısı Knicole Colon, “Tek yapmamız gereken, vaktin kıssayı açığa çıkarmasını beklemek” dedi.
4) BEKLENMEDİK OLANI KEŞFEDECEĞİZ
Webb sunumunda, Güneyli Halka Nebulası ismi verilen ve ölmek üzere olan bir yıldızın püskürttüğü gaz ve toz küresi ile milyonlarca ışık yılı uzaktaki bir galaksiler topluluğu olan Stephan Kenteti’ne ilişkin nefes kesici imgeler vardı. Ancak en çarpıcı olan fotoğraf Carina Nebulası’na ilişkin olandı.
Carina Nebulası
Carina Nebulası hem birçok yıldızın doğduğu hem de Samanyolu’ndaki en ışıklı ve patlak yıldızların bulunduğu geniş bir toz bulutu. Kızılötesi görüntülenen nebula, denizin kıyısından yükselen dik bir yamacı andırıyor. Üzerinde ise astronomların daha evvel hiç görmediği yüzlerce yıldız ışıldıyor.
Teleskop projesinde vazifeli uzmanlardan Dr. Amber Straughn, “Bu görselde neyi öne çıkaracağıma karar vermek hayli vaktimi aldı” dedi.
Fotoğrafta ayrıyeten bilim insanlarının ne olduğunu açıklamakta zahmet çektiği tuhaf, kıvrımlı yapılar bulunuyor.
Amber Straughn
Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü’nde fotoğrafın sunumunu yapan astronom Dr. Amaya Moro-Martin, “Her vakit olduğu üzere beklenmedik şeylerle karşılaşmak mümkün. Bunun ne olduğuna dair hiçbir fikrimiz yok” dedi.
Webb önümüzdeki devirde de bunun üzere keşiflere aracılık edecek. Daha evvel hiç görmediğimiz ve açıklanmaya muhtaç birçok şey uzayda bizi bekliyor.
5) TELESKOP HALA ÇOK HASSAS VE KIRILGAN
James Webb Uzay Teleskobu üzere bir uzay aracının aynalarına cihan tozu kesimlerinin çarpması kaçınılmazdı. Yine de Mayıs ayı sonlarında teleskobun aynalarından birine bir mikrometeorun beklenenin üzerinde ziyan vermiş olduğunu fark etmek, NASA yetkilileri için sevimsiz bir sürpriz olmuştu.
NASA yetkilileri hasarın imgelerde yarattığı tesirin neredeyse fark edilemez olduğunu ve Webb’in performansının hala beklentileri aştığını belirtti. Dahası mühendisler aynanın durumunu değiştirerek hasarın yarattığı etkiyi ortadan kaldırmaya çalıştı.
Teleskobun aynaları uzay tozlarına karşı çok hassas
Olay kamuoyuna yansımadan evvel dört daha küçük mikrometeroid teleskoba çarpmıştı bile…
NASA’nın bilim misyonlarından sorumlu yöneticisi Dr. Thomas Zurbuchen, “Bizi en çok kaygılandıran şey mikrometeorlar” dedi.
Zurbuchen, NASA’nın farklı uçuş seçeneklerini değerlendirdiğini, böylelikle tozların ön taraftaki aynalar yerine art tarafa çarpmasının sağlanabileceğini de kelamlarına ekledi.