Demre’de bulunan Myra Antik Kenti, Anadolu’nun “Pompeii”si. Bu büyülü kentin gün yüzüne çıkmasını sağlayan kentin hafriyat lideri Prof. Dr. Nevzat Çevik’le hafriyat alanında buluşup ışık ülkesine bir seyahat yaptık. Geçen dönem Çevik ve takımı yılın bulgusuna ulaşmış ve bu, bahisle ilgili etraflarda büyük yankı uyandırmıştı. Erken periyot sonrasına ilişkin bir yer içine dökülmüş halde ortaya çıkarılan buluntular MÖ 4. yüzyılın sonu ile MS 1.yüzyılın başına ilişkin çok sayıda toprak ve pişmiş heykelcikler, seramik kaplar ve kandilcikler, gümüş ve bronz metal buluntular ve sikkelerdi.
Bu dönem Çevik’in yeni bir projesi var: Tarım müzesi kurmak. Çevik, “Burası tarım ve turizm ile geçiniyor” diyor ve ekliyor: “Bir arkeopark yapmak istiyorum. Burada 1.5 metre suyun içinde yapılar var. Orayı da turistler yüzerek gezsinler. Arkeopark yapıp başına da tarım müzesini yerleştirmek maksadım. Projesini İstanbul’da mimarlarla çalışıp bitirdik. Böylelikle turizm-tarım-arkeoloji bir ortada, bir bütünlüğe kavuşacak.”
ANADOLU’NUN POMPEI’Sİ
– Myra Andriake hafriyatları 12. döneminde, son durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
2009-2012 ve 2016-2022 yılları ortasında çalışmalarımız hafriyat, araştırma, muhafaza, yayın, tanıtım içeriklerinde çok disiplinli olarak gerçekleşti. 2009 yılında biz Myra ve Andriake kazılarına başlayana dek, Likya’da irili ufaklı birçok kentte hafriyatlar çok evvelce başlamışken burayı kimseler sahiplenmemişti. Nedeni, korkutucu yükseklikteki (10 m) dolgunun tüm kenti kaplamış olmasıydı. Beni de cezbeden bu olmuştu. Tüm geçmiş bir dolgu altında arkeolojik rezerv olarak güya bizim için, gelecek için saklanmıştı. Bu nedenle “Anadolu Pompeisi” ismini koymuştum. Bugüne kadar elde ettiğimiz datalar de geçmiş karanlıkları aydınlatma gücünü gösterdi. Daha ne ışıklar Demre altında bizi bekliyor kim bilir?
– Myra’da ana projeniz bölgenin en büyük (11 bin kişi kapasiteli) tiyatrosundaydı. Takip ettiğim ve gördüğüm kadarıyla hafriyatları tamamladınız. Artık ne olacak?
Uzun yıllardır onarım ihalesini bekliyoruz. Emelimiz tüm gereçleri bulunan sahne binasının birinci katını ayağa kaldırmak. Roma tiyatrosu altında büsbütün gömülmüş olan Helenistik tiyatronun varlığını keşfettik. Orkestra açmalarında geç Kalkolitik periyoda ait seramik bulgularımızla Kıyı Likya’nın tarihini hiç olmadık kadar erkene indirdik. Birebir açmalarda görülmemiş zenginlikte terrakotta heykelcikler ve diğer bulgular ortaya çıkardık. Myra’da en büyük beklentimiz tiyatro etrafında kamulaştırmanın gerçekleştirilmesi. Akropol kazılarımızda bölgenin en erken toplanma yapısını ve bir de “heroon” ortaya çıkardık. Likya’nın nicelik ve nitelikte özel kaya mezarlarının bilimsel çalışmaları da tamamlandı. Tiyatro yakınındaki Alakent Kilisesi’ni tam haliyle alüvyal dolgu altından düzgün korunmuş halde ve süper “deesis” freskolarıyla birlikte ortaya çıkardık. Myra’nın (Demre) her yanında yaptığımız jeofizik çalışmalarıyla tüm yerleşimin altında büyük bir kent olduğuna ait somut datalara ulaştık.
AKDENİZ’İN EN BÜYÜĞÜ
– Siz önceliği Andriake’ye verdiniz.
Evet, Andriake öncelikli hafriyat alanımız olarak planlandı. Zira orayı müzeye dönüştürmek istiyorduk. Oldu da. 11 dönemlik ağır çalışmayla merkezi bölgedeki tüm yapıların (Granarium, Agora, Sarnıç, iki hamam, işlikler, liman dükkânları ve depoları, liman karşılama anıtları, üç kilise, sinagog, Helenistik kule ve mezarlar) hafriyatını tamamlayıp konsolide ettik. Akdeniz’in en büyük ve en sağlam kalmış granariumu (liman depoları) bugün Likya Uygarlıkları Müzesi olarak hizmet etmektedir.
– Andriake kazılarında gayesi gördünüz diyebilir miyiz? Birçok vakit arkeologların ömrü sonucu görmeye yetmiyor.
Andriake çalışmaları arkeolojik çalışma tarihi için de ülkemiz için de hafriyat lideri olarak benim için de memnunluk verici. Arkeologlar çoklukla işlerinin sonunu görmeden ölürler. Fakat bu projede hem kazıp, hem koruyup en sonunda müzeleştirerek de sonuca sekiz dokuz hafriyat yılı çalışmasıyla ulaştık. Bu bir birinci. Gözüm artta gitmeyeceğim.
DESTEK SORUNU
– Arkeoloji ve turizm münasebeti konusunda ne düşünüyorsunuz?
Türkiye iktisadında turizmin yeri çok değerli. AB yıllık turizm raporlarında sürdürülebilir turizmin yolunun da kültür turizminden geçtiği yazılı. Kültür turizminin de temelini arkeolojik varlıklar oluşturuyor. Yıllık turist rekoru kıran noktaların Ayasofya, Topkapı, Mevlana Müzesi, Efes Antik Kenti, Myra St. Nikolaos Kilisesi üzere arkeolojik kentler ve yapılar olduğunu unutmayın. Bilhassa de hafriyat takımları tarafından ortaya çıkarılan siteler turizme, iktisada değerli katkılar sağlıyor. Farkı yaratan dünyanın her yerinde gibisi bulunabilecek kum ve güneş değil arkeolojik dokudur. Bu hususta da Anadolu eşsiz bir zenginliğe sahip. Burada sorun arkeolojik varlıklardan yararlanan kurumların sürece hisse ve dayanak vermemeleri. Yani altın yumurtlayan tavukların darısı kimsenin umurunda değil, yalnızca yumurtayla ilgileniyorlar!