Öyle anlar ve olaylar vardır ki insanın ömrünü altüst eder. Daha önce yaptığımız ve çoğunlukla özel bir mana yüklemediğimiz (hatta bazen pahasını bilmediğimiz) sıradan hareketler büyük bir yük ve lüks hâline gelebilir. Ruhsal bir travma ya da bir kaza, hiç düşünmediğimiz bir ömrün içine atabilir bizi. Akabinde, dünyaya bakışımız, beşerlerle ilgilerimiz ve zihnimizin işleyişi diğer bir faza geçebilir.
Yirminci yüzyılın en farklı muharrirlerinden, birebir vakitte şair ve ressam olan Denton Welch’in ömrü bir anda değişmişti. Dünya çapında bir ressam olma yolunda ilerlerken bir bisiklet kazası nedeniyle kısmi felç olan Welch, bununla ilişkili çeşitli hastalıklarla gayret etti ve 1948’de, otuz üçündeyken öldü.
Yaşamını, kaza öncesi ve sonrası diye ikiye ayıran Welch, bu badireden önce fotoğrafta kullandığı ağır tasvirlere metinlerinde de yer vermeye başladı. Bilhassa insanın iç dünyasına ve davranışlarına, dünyayı kavrayışına ve diğerleriyle bağlantısına ağırlaştığı kitaplarında şahısların fizikî görünümünü, içinde bulunduğu ortamı, etrafındaki sanat yapıtlarını ve çevrelendiği mimariyi betimlemişti.
Welch’in tasvir ettiği, daha doğrusu anlatmaya uğraştığı şeylerin başında acı geliyordu. Yaşadıklarından hareketle bedensel acıyı romanlaştıran müellifin bu manadaki en değerli metinlerinden biri ‘Bulutun İçinden Bir Ses’ti. Yortu tatili için gittiği kasabadaki pansiyondan çıkıp bisikletiyle yola koyulan ve geçirdiği kaza nedeniyle hayatı ansızın değişen anlatıcı Maurice’in, hem vücuduyla hem de etrafıyla kurduğu yeni ilgi ekseninde şekilleniyor roman.
GERÇEK OLAMAYACAK KADAR ŞİDDETLİ VE OLAĞANDIŞI BİR ACI
Welch, Maurice’in pansiyondan ayrılıp amcasının yanına gitmek üzere bisikletine binmesinden kaza ânına dek yaptığı tasvirlerle okuru âdeta genç adamla birebir yollardan geçiriyor. Maurice’in karşılaştığı beşerler, gördüğü bina ve sokaklar, bireylerin yüzlerindeki sözlere dair betimlemeler fırtına öncesi sessizliği çağrıştırıyor.
Genç adamın sakin, her şeyi gözlemleyerek ve gidip gördüğü her yerin tadına vararak ilerleyen ömrü, kaza sonrasında bir bulutun içine giriyor. Kaza ânından hastaneye geçiş sürecinde ise Welch’in anlatımı gerçek ve fantastik ortasında, durumun nezaketine uygun biçimde salınıyor. Akabinde Maurice, gerçeğin tam olarak farkına varıyor: “Azabın gerçek olmadığını, uyanıp her şeyin bir hayal olduğunu göreceğimi anlatmaya çalıştım kendi kendime. Güya gerçek olamayacak kadar şiddetli ve olağandışıydı lakin sonra gerçek olduğunu, palavranın ise avutucu niyet olduğunu anladım.”
Kaza ve hastane, Maurice için bir dönüm noktası; Welch, onun gözünden tabipleri, hemşireleri, hasta bakıcıları ve hastaneyi betimlerken ikiye bölünen ya da kesintiye uğrayan bir hayatı getiriyor karşımıza.
Maurice, “hayatı boyunca beklediği şey güya olmuş gibi” bir hissiyatla yatar, kıpırdatamadığı bacaklarındaki karıncalanmayı duyar ve etrafındaki hastane çalışanının konuşmalarını işitirken “dehşeti sıradan bir şey üzere kabul etmeye” uğraşıyor. Öte yandan, vücudundaki acıyı anlamaya ve bunun çabucak üstesinden gelmeye çalışıyor.
Bulutun İçinden Bir Ses, Denton Welch, Tercüman: Fatih Özgüven, 280 syf., Metis Yayınları, 2022. Kendisini hekimlere, hemşirelere ve hasta bakıcılara teslim etmek durumunda kalan genç adam, rastgele bir hengameye girişemediği üzere iradesini de kullanamıyor. Diğer bir deyişle hastane, Maurice’in düzgünleşme sürecinde yeni ömrünün ana yeri hâline geliyor. Orada, yalnızlığı en keskin biçimde duyumsuyor, etrafındaki hastaları ve hastane çalışanlarını gözlemliyor, bıkkın ve hararetli koğuş ömrü içinde, vücudunun ve zihninin yeni hâlini anlamlandırmaya çalışıyor: “Şu an tek bildiğim acıdan, sıcaktan, kan, karıncalanma, yalnızlık ve terden diğer hiçbir şeyin gerçek olmadığıydı. Durumumun ve etrafımın müthişliğine neredeyse şeytani bir zevkle gözümü dikmiş bakıyor üzereydim. Kendimi hesabı kesilmiş, aşağılanmış ve sonuç olarak cezalandırılmış hissediyordum. Talihimin yerinde oluşu bana artık kendimi asla hatalı hissettirmeyecekti. Dilencilerin, körlerin yüzüne bakabilecektim. Evvelden sevdiğim her şey tiksindiriciydi; ben de tiksindiriciydim.”
Welch, romanda mutsuzluk ve hayata tutunma ikilemini iliklerine dek hisseden bir adam portresi çiziyor. Acıyla ve güzelleşme umuduyla şekillenen ömrünün yeni evresindeki Maurice, hem kendisine hem de etrafındakilere sorular soruyor, bacaklarını yokluyor, tanınmaz hâle gelişine oynatabildiği parmakları ve kollarıyla âdeta bir isyan başlatıyor.
‘ÇARPITILMIŞ İMGELERLE DOLU BİR RÜYADA’
Maurice’in içinde bulunduğu duruma ve başlattığı isyana, dününü ve bugününü karşılaştırmanın yanı sıra diğer hastaların yerine kendisini koyma da dâhil. Her şeyi tekrar tanımlamaya ve bildiğini sandığı her şeyi tekrar tekrar düşünmeye yöneliyor. Buna da vücudundan başlıyor; hastanedeki tatsız sessizlikler ve vakit zaman koparılan yaygaralar, kelam konusu sürecin eşlikçisine dönüşüyor.
İyileşirken hastane yatağında geçirdiği günlerde ironik biçimde yüreğini kaplayan huzur, Maurice’i hem geçmişe götürüyor hem de gerçeklikten uzaklaşmasına yardım ediyor. Yüzleştiği tek hakikat, yarı sakat hâlde yatışı ve bundan bir an evvel kurtulup hazzın dünyasına geri dönme isteği.
Sanat öğrencisi Maurice, hastanede hissettiklerini ve olup bitenleri resmediyor. Dehşete ve acıya karşın hastaneyi bir yuvaya, sığınağa ve sakin bir yere dönüştüren tabiplere ve hemşirelere hayranlıkla bakıyor; ayakta durmanın, yürümenin ve koşmanın ne kadar hayatî olduğunun ayırdına varıyor. Yanı başında tedavi görenlerin öykülerini dinleyip kendi durumuyla karşılaştırmalar yaparken “hiçbir şey gerçek değildi, çarpıtılmış imgelerle dolu bir hayale bürünmüş gibiydim” diyor.
Fiziksel yetersizliği, vücudunu yok sayma alışkanlığı edindiği hastanenin hapishanevari havasıyla birleşerek dönen dünyanın suratına erişme isteğiyle yanıp tutuşan Maurice’e daha evvel bilmediği pek çok şey öğretiyor. Kendisini ziyarete gelenler ona içinde bir mahkumun büyüdüğünü hissettiriyor. Emsal bir duyguya hastane sonrasında yerleştirildiği bakımevinde de kapılıyor. Bunu aşmasını sağlayansa hem bakımevi sonlarında hem de kurum dışında yaptığı küçük “yürüme alıştırmaları.” Bu “alıştırmalar” sırasında Maurice’in “daha çok hissetme”, “daha çok keşfetme” ve “daha çok biçim verme” hasreti depreşirken kendisine sorduğu bir soruya karşılık veriyor: “Neydi hayatım? Küçük küçük olayları kazıyıp biriktirmekti, çabukla bir sonraki nektar damlasının peşinde koşmadan evvel onları güzelce somurmaktı.”
Maurice, “yürüme alıştırmaları”na devam ederken sadece kendi hayatına değil; hislerine, hâl ve hareketlerine de ağırlaştığı âşıkların, personellerin ve öğrencilerin hayatla anlaşıp anlaşamadığını gözlemliyor. Aksini düşünse de başta ağabeyi olmak üzere, etrafındaki pek çok insan onu bir kazazede diye niteliyor. Bakımevinin müdiresi sıhhat münasebetleriyle, ağabeyi ise oturduğu yerde oturması işine geldiği ve değişiklik sıkıntısına katlanmak istemediği için Maurice’in kurumda kalması gerektiğini savunuyor. O ise kaza öncesi hayatına kaldığı yerden devam etmek istiyor.
Welch, bu tansiyonu ağır tasvirler ve çözümlemeler eşliğinde okura sunarken bakımevinden sıtkı sıyrılan Maurice’e şöyle bir cümle kurduruyor: “Bakımevinden uzaklaşmak, bir arkadaşla eski, neredeyse unuttuğun günlerdeki üzere bir gezinti yapmak istiyordum.”
Welch, hayatından izler taşıyan ‘Bulutun İçinden Bir Ses’te, Maurice’in bir anda kaybettiği ve bedelini, hastane ve bakımevindeki tedavi sürecinde anladığı günlük hayatın sıradan hareketlerini tekrar öğrenmenin sancısını anlatıyor. Bir kaza yüzünden hayatı birdenbire değişen Maurice’in güzelleşirken vücuduyla, etrafındakilerle ve dünyayla kurduğu yeni bağlantılar üzerinden bir öykü oluşturan Welch, gövdeden zihne yayılan acının yıpratıcılığını ve öğreticiliğini buluşturuyor okurla. Velhasıl Maurice’in öyküsü, yaşama dâhil olan ve ömrün akışını paranteze alan bedensel ve zihinsel acı üzere bir hakikati hatırlatıyor hepimize.