TÜBA Besin ve Beslenme Çalışma Kümesinin düzenlediği “Sürdürülebilir Besin Siyasetleri ve Tedarik Zincirleri” başlıklı TÜBA-III. Besin ve Sağlıklı Beslenme Sempozyumu, Ankara Üniversitesi konut sahipliğinde yapıldı. Sempozyumda, dünyanın gündeminde olan ve acil tahlil bekleyen hususlar, bilim insanları ve uzmanların iştirakiyle üç oturum ve panelde ele alındı.
Sempozyum açılışı Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardımcısı Mehmet Fatih Kacır, TÜBA Lideri Prof. Dr. Muzaffer Şeker, Ankara Üniversitesi (AÜ) Rektörü Prof. Dr. Necdet Ünüvar ve TÜBA Besin ve Beslenme Çalışma Kümesi Yürütücüsü Prof. Dr. Kazım Şahin tarafından yapıldı.
“SORUNLAR KEYİFLİ AZINLIĞA DOKUNUNCA GÜNDEM OLUYOR”
Konuşmasında Dünyanın sorumsuz tüketim ve denetimsiz üretim sebebiyle sürdürülmesi giderek imkânsızlaşan bir sürece girdiğini vurgulayan Bakan Yardımcısı Kacır, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Yaklaşık 8 milyar olan dünya nüfusunun önümüzdeki 25 yılda 10 milyara yükseleceği öngörülüyor. Lakin insani kıymetlerle kuşatılmış bir bilimsel yaklaşım, insanlığın gereksinimi olan huzuru ve memnunluğu yerkürenin tüm coğrafyalarına taşıyor olacak.
Günümüzde dünya nüfusunun dörtte biri, yani yaklaşık 2 milyar insan beslenme yetersizliği çekiyor. Yeniden yaklaşık 800 milyon insan kronik açlıkla baş başa.
Dünya üç sanayi ihtilalini geride bıraktı. Tüm sanayi ihtilalleri, teknolojik atılımlar dünyanın her yerine huzuru, adaleti, barışı hala taşımış değil. Neden bu yıl besin sorunu çok gündemde? Zira artık bu sorun gelişmiş kabul edilen ülkelerin market raflarında da kendini gösteriyor. Yani ne vakit birtakım sıkıntılar dünyanın memnun azınlığına dokunmaya başlıyor, fakat o vakit gündem oluyor.
“KÜRESEL SALGIN GELİŞMİŞ ÜLKELERİ ETKİLEYİNCE, HERKES SIHHATİ KONUŞUYOR”
Covid-19’la iki yıl boyunca herkesin, tüm dünyanın ortak gündemi sıhhat oldu. Şu anda hala her gün 10 bin insan muhtaçlık duyduğu sıhhat imkânlarına erişemediği için hayatını kaybediyor. Bunun büyük bir kısmı Afrika kıtasında. İnsanlık bunu görmezden geliyor. Ne vakit bir global salgın gelişmiş ülkeleri etkilemeye başlıyor, o vakit bütün dünya sıhhati konuşuyor.
Dolayısıyla sıkıntılara medeniyetimizin adalet ve merhamet bedelleri perspektifinden yaklaşmak en değerli görevimiz. Şunun farkında olmalıyız ki, fakat insani kıymetlerle kuşatılmış bir bilimsel yaklaşımla insanlığa yine huzuru ve memnunluğu yerkürenin tüm coğrafyalarına taşıyor olacak.
“BAKANLIK OLARAK BESİN KESİMİNİN YANINDAYIZ”
Küresel salgın ile sürdürülebilirlik manasında pek çok bölüm ziyan gördü. Bunlardan biri de besin dalı. Tedarik zincirinin bozulmasıyla besin fiyatlarında yüksek maliyetler ortaya çıktı. Besin güvenliğinin sağlanmasında sürdürülebilir ziraî üretim sistemlerinin uygulanmasına gereksinim duyuluyor. Ekosistemimiz maalesef geri dönülmez derecede ziyan gördü ve besin güvenliği de tehlikeye girdi. Bilhassa az gelişmiş ülkelerde besine erişim zorlaştıkça açlık üzere insani krizlerin de yükselmeye başladığını görüyoruz. Bu krizlerin tahlili de yanlışsız tarım siyasetlerinin izlenmesiyle mümkün olacak. Ülkemiz bu hususta kendisi ve insanlık için çaba içinde. Son 20 yılda oluşturulan güçlü altyapı sayesinde, besin tedarikinde büyük bir sorun yaşamayan, kendine yeterlilik oranı yüzde 100’ün üzerindeyiz.”
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının tarım siyasetlerine ait iş birliği ve projelerinden bahseden Bakan Yardımcısı Kacır, verilen takviyelerle besin kesiminin yanında olduklarının altını çizdi.
“GIDA KESİMİNİN TİCARİ MALİYETİ HESAPLANAMIYOR”
Sempozyumun TÜBA’nın gündemdeki stratejik bahislerde bilim temelli danışmanlık misyonunun bir sonucu olarak gerçekleştirildiğini vurgulayan TÜBA Lideri Prof. Dr. Şeker, herkesin sağlıklı, emniyetli, pak besin kaynaklarını korumakla yükümlü olduğunu belirterek, bahsin sonraki kuşakların geleceği için de hayati değer arz ettiğinin altını çizdi. Şeker, şunları kaydetti:
“Bu süreci etkileyen eğitim, üretim kaynakları geçmiş periyotlarda daha sağlıklı yürüyordu ama artık globalleşmeyle birlikte dengesizliklerin artırıldığı ve karşılıklı ticari milletlerarası münasebetlerde krize gerçek götüren bir tesiriyle karşı karşıya kaldık. Akademik öngörü çalışmalarında besin dalında önemli bir krizin kelam konusu olduğu ve bağımlılıkların ülkeleri güç durumda bırakabileceği konusunda ihtarlar yapılmıştı. Pandemi sonrası süreçte yaşanan ticari ve siyasi krizlerin de birleşmesiyle tedarik zincirlerinde ortaya çıkan ve güç kesimindeki navlun artışlar mevzuyu çığ halinde daha büyük bir meseleye dönüştürdü. Önlem alınmadığı takdirde dünya çok istikametli ve çok daha keskin bir hasarla karşı karşıya kalacak.
“GÜNLÜK ALIYOR, GÜNLÜK TÜKETİYORUZ”
Mevcut stoklarımız ve tedbirlerimizle tüm dünya üzere biz de yönetim ediyoruz. Türkiye besin alanında kendi kendine yeten ülkeler sınıfındaydı fakat ticari boyuttaki ihracat-ithalat istikrarları içerisindeki kotalar nedeniyle, kendi üretimimizin daha yüksek maliyetli olduğu alanlarda dışarıdan alımlarla ortaya ister istemez yeni stratejiler ve yeni siyasetler devreye girdi ve girmeye devam edecek. Bu globalleşen dünyada ülkelerin ticari faaliyetler konusunda kendi vatandaşları ve menfaatleri için daha sağlıklı değerlendireceği siyasetlere muhtaçlığı var. Artık üretim ve tüketim zinciri değişkenlik gösteriyor. Bu değişkenlikte hepimizin besin ve beslenme alışkanlıkları da önemli manada değişime uğramış durumda. Günlük tüketimimiz arttı, günlük yaşıyor, günlük alıyor, günlük tüketiyoruz. Bu değişikliklerle beşerler yeni beslenme alışkanlıklarını yönlendiren yeni yapay zeka güdülemeleriyle karşı karşıya kalıyor. Bu kadar geniş kapsamlı; güçten hammaddeye, üretimden ulaşım ve tüketim alışkanlıklarına kadar sosyolojik ve ruhsal pek çok boyutu olan besin dalının ticari maliyeti hesaplanamıyor, çok geniş bir pazar ve herkesin bu pazarda bir etkileşimi kelam konusu.
İnsanlar için hayati bir muhtaçlık olan besin, üretiminden tüketimine, dağıtımından güvenliğine kadar birçok başlıkta şimdiki sıkıntıların ortaya çıktığı bir başlık. Dünya nüfusunun son asırda istikrarsız artışı, iklim değişikliği, memleketler arası çatışmalar ve kentleşme üzere faktörlere bağlı olarak temel besin eserlerine olan süratli talep, enflasyondan arz kıtlığına dek birçok sıkıntıya sebep oldu. Bilhassa global salgın sonrası tedarik zincirinde ortaya çıkan kırılgan pazar ve değişken talep ile iklim ve mevsimsel değişimlere bağlı yaşanan farklılaşmalar, tüm besin kesimini olumsuz etkileyerek milletlerarası besin tedarik krizi riski oluşturdu.
Dış ticaret manasında üretimden paketlemeye, taşımadan pazar erişimine kadar geçen tüm süreçleri etkileyen güç maliyetlerindeki artış, sürdürülebilir besin teminini sağlamak için bilhassa besinde dışa bağımlı olan ülkelerin vatandaşlarını tüketim siyasetlerini güncellemeye ve öncelemeye sevk etti. Gerekli önlemler alınmadığı takdirde besin güvenliğinin ziyan görmesi ve tedarik zincirinin bozulması ülkelerin bağımsızlığını tehdit eden çok istikametli bir sorun olarak toplumlar ve ülkeler ortasında çatışma riskleri taşıyor. Tüm bu sebep ve gelişmelere bağlı olarak toplumun kâfi ve sağlıklı besine ulaşması için besin güvenliğinin sağlanması ve teminatı kıymetli bir bahis olarak karşımıza çıkıyor.”
Sempozyumda sürdürülebilir besin siyasetlerinin çok boyutlu olarak ele alınacağını lisana getiren Şeker, hazırlanacak raporun Türkiye’nin bahis hakkındaki siyaset ve uygulamalarına katkı sunacağını söyledi.
ÖNCE PANDEMİ, AKABİNDE RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI
Sağlık, besin, sağlıklı beslenme hususlarında ehil bir üniversite olarak sempozyuma mesken sahipliği yapmanın memnuniyet verici olduğunu söyleyen AÜ Rektörü Prof. Ünüvar ise, “Gıda ve sağlıklı beslenme tedarik zinciri, her geçtiğimiz krizde daha fazla konuşulmaya devam ediyor. Pandemi ve akabinde Rusya – Ukrayna savaşıyla besin, tedarik zinciri çok sık gündeme geldi. Obezite, açlık metaforik telaffuzlar halinde tabir edilir. İnsanları obez yapan besinler açlıkla çaba edenlerle paylaşıldığında sorun kalmayacağı tabir edilse de bunların yalnızca kelamdan ibaret olduğunu biliyoruz. Tedarik zincirleri ekonomik güçlerini artırmaya ve beşerler açlıkla gayret etmeye devam ediyor. Global iklim değişikliğinin de tesiriyle aslında pandeminin ve savaşın ortaya çıkardığı başlıklar daha yakıcı bir formda tartışılacaktır” dedi.
“SÜRDÜRÜLEBİLİR BESİN ÖNEMLİ”
TÜBA Besin ve Beslenme Çalışma Kümesi Yürütücüsü Prof. Kazım Şahin de, şunları söyledi:
“Dünya nüfusunun artışı, çevresel ögeler, kentleşme, artan eser talepleri üzere nedenler besin eserlerine talebin artmasına sebep oluyor ve bu da bizi seri üretime geçmeye zorladı. Bu durum kaynakların tüketilmesine sebep olurken, gelecekteki kuşakları de tehdit ediyor. İnsanoğlunun muhtaçlıklarının sınırsız olması lakin kaynakların sonlu olması bizi sürdürülebilir besin terimine götürüyor.
Çevremize en az ziyan vererek istikrarlı ve kâfi beslenme için kaliteli ve kâfi besin üretmemiz gerekiyor. Dünyada ve ülkemizde obezite, diyabet, kardiovasküler hastalıklar, kanser üzere kronik hastalıklarda artış devam ediyor. Açlıktan yahut yetersiz beslenmeden ölen yahut hastalanan insan sayısı artıyor ve bu durum global COVID-19 pandemisi sürecinde daha da berbatlaştı. Tüm dünyaya yayılan yüksek seviyede entegre besin tedarik zincirleri, son pandemide de görüldüğü üzere siyaset değişiklikleri, ekonomik gerilimler ve doğal afetler nedeniyle kesintiye uğradı.
GIDA TEDARİK ZİNCİRİNE TEKNOLOJİNİN KATKISI
Modern besin tedarik zincirinin karşı karşıya olduğu kimi büyük zorlukların yapay zeka, nanoteknoloji, biyoteknoloji, gen düzenleme ve dikey tarım üzere teknolojik yenilikler ile giderilebileceği bildiriliyor. Bu teknolojilerin birden fazla, besin tedarikinin kalitesini, güvenliğini ve sürdürülebilirliğini geliştirmek için çiftçiler, distribütörler, üreticiler ve tüketiciler tarafından besin zincirinde halihazırda kullanılıyor. Bu yenilikler, daha adil, esnek ve verimli bir besin üretim sistemi sağlamak için yeni teknolojilerin geliştirilmesini ve uygulanmasını teşvik etmek için gerekli… Ülkemizde bilhassa hayvansal eserlerinde artan fiyat artışlarının daha makul seviyelere gelmesi için üniversitelerimize kıymetli vazifeler düşüyor. Bu bağlamda hayvancılık bölümünde girdilerin yaklaşık %70’ini oluşturan yem ile ilgili çalışmaların ağırlaşmasında fayda vardır. Bilhassa kaba yem muhtaçlığını karşılamak için kaba yemin ağır olarak yetiştiği Doğu Anadolu Bölgesindeki üniversitelerimize ayrıyeten değerli vazifeler düşüyor.”