Seyhan Akıncı – Evvel Paris’teki Louvre Müzesi’nde sergilenen Leonardo da Vinci’nin ünlü tablosu “Mona Lisa”nın yüzünde pasta patladı akabinde Londra’daki Kraliyet Akademisi’ne gelen beş iklim aktivisti, Leonardo Da Vinci’nin öğrencisi Giampietrino tarafından 1520’lerde yapıldığına inanılan “Son Akşam Yemeği” yapıtının kopyası tablonun çerçevesine ellerini yapıştırdı. “Mona Lisa”ya pasta yediren protestocu, “Gezegeni düşünün. Gezegeni yok eden beşerler var, onları düşünün” diye bağırdı.
Eylem nedeniyle tabloya ziyan gelmezken, pastanın bulaştığı çerçeve kısa müddette temizlendi. Londra’daki aksiyonda yer alan aktivist Lucy Porter, “Öğretmenlik yaparken buraya öğrencileri getirdim. Hükümet yeni petrol ve gaz projeleriyle geleceklerini yok etmeye kararlıyken onların kültürümüze hürmet duymalarını beklemek haksızlık olur” açıklamasında bulundu. Pekala, bu hareketler iklim krizine karşı bir farkındalık yaratıyor mu yoksa insanlığın ortak kültürüne ziyan mı veriyor? Ülkemizdeki genç iklim aktivistleriyle bu hareketleri konuştuk.
Atlas Sarrafoğlu: “Kültürel kurumlar gerçekleri söylemeli”
Bu hareket biçiminin farkındalığı artırıp artırmayacağından emin değilim ancak bu cins kültürel kurumlar artık gerçekleri söyleyebilmeli. Kültürel pahalarla ilgilenebilmek maalesef kocaman bir krizin ortasındayken “fazlasıyla ayrıcalıklı” bir durum. Aslında söylemek istedikleri, önceliklerimizi yanlışsız belirlememiz ve bu gezegendeki hayatın devam etmesiyle ilgili daha çok pragmatik amaçlar belirlememiz gerektiği. Milyonlarca insan iklim krizine bağlı nedenlerle açlıktan ölüyor, su ve besin krizleri başladı, kitlesel göçler başlayacak. Bu, sanatın hoşluğunu reddetmekle yahut kültürel pahalara hürmet duymakla ilgili değil, önceliklerimizin şu anda katiyetle “felaket” olduğunu söylemenin yolu. Bu sanat galerilerini gezen, doğayı sanatta manalı bulan, lakin ormanlarımızla birlikte yok olan hoşluğu ya da her gün yok olan yüzlerce tipi anlayamayan beşerler var. Şu anda değerli olan iklim krizi gerçeğini herkese duyurabilmek.
Hazal Kara: “Aktivizm yenilikçidir sanat da öyle”
Bazen seslerimizin duyulması ve karar vericilere ulaşması için farklı, toplumun yapısına ters gelen teşebbüslerde bulunabiliriz. İngiltere’de “Just Stop Oil” aktivistlerinin kendilerini sanat yapıtına yapıştırmaları düzeltilmeyecek bir ziyana sebep olmadı ve hedefledikleri formda insanların dikkatini iklim konusuna yöneltti. Sanat yapıtlarına karşı “saldırıları” tartışmak yerine sanat, müzik, müelliflik ve benzeri aktivitelerin aktivistler için nasıl bir araç olduğunu tartışmak daha mantıklı. Octavia Butler üzere iklim ve tabiat konusunu ele alan müellifler dünya meselelerini daha duygusal, dokunaklı, şahsî ve özgün formda tabir etmekte. Aktivizm tabiatı gereği yenilikçidir, bir bakımdan sanat da o denli.
Akın Akşamoğlu: “İklim aktivizmi için berbat bir imaj yarattı”
“Mona Lisa” tablosuna yapılan akının dünya çapında büyük dikkat topladığı aşikâr. Ama dikkat toplamanın ilerisine gitmedi. Kültürel yapıta yapılan akının iklim aktivizmi üzerinde makûs bir imaj yarattığını düşünüyorum. Dikkat çekmenin yolu insanlığın kültürel miras olarak kabul ettiği sanat yapıtlarına ziyan vermekten geçmiyor. Yapılan aksiyonlar insanları düşünmeye, araştırmaya ve aksiyon almaya teşvik etmeli. Ama bu hareket insanların iklim aktivistlerine önyargıyla yaklaşmalarına neden oldu. Geleceğimizin yıkılması gerçeği kültürel kıymetlere hürmet duymamamız için geçerli bir sebep değil. Asıl sonlu olduğumuz ve hürmet duymakta zorlandığımız şahıslar, iklim krizine dolaylı ya da direkt sebep olanlar. Asıl hudutlu olduğumuz bireyler ülkemiz kuraklıkla, yangınlarla ve canlı kuşaklarının tükenmesiyle karşı karşıyayken harekete geçmeyen herkes.
Seray Dicle Maksat: “Kuşağımızın bunu yapması hayal kırıklığına uğrattı”
İnsanlık ismine yapılan hareketlerin, insanlığın ortak mirası olan sanat yapıtlarına ziyan vermesi çok büyük bir oksimoron oluşturur. Bu aksiyonlar iklim krizine yönelik farkındalığı artırmak yerine hâlihazırda ‘aktivizm’e karşı olan nefret ve önyargıları körükler. Karar alıcıların yahut insanların dikkati bu halde çekilemez. Bu sistem, hiçbir faydayı getirmemekle birlikte tesir reaksiyona dönüşüp daha büyük ziyanlar oluşturabilir. Öbür jenerasyonlara göre sanata ve bilime güvenen jenerasyonumuzun bunu yapması beni hayal kırıklığına uğrattı. Biz dünyayı bütün hâlde müdafaaya çalışıyoruz. Geçmişimizden bize emanet edilen bir yapıta, bir yapıya ziyan vermemeliyiz. Kültürel bedeller, korunması gereken miraslardır ve bizim tarihi belleğimizi oluşturur.
Yiğit Özer: “İklim krizi kültürlere saygısızlığı gerektirmez”
Sanat galerilerinde yaşanan olaylarda verilmek istenen bildirinin çok açık olduğunu düşünüyorum: “Kültürel öğeler beşerle oluşur, insan kalmazsa kültür de kalmaz. Bu yüzden beşere, yani onu hayatta tutan tabiata sahip çıkın.” Her toplum kendinden sonra gelene maddi ve manevi bir yığın birikim bıraktı. Bu birikimler yeni oluşanlara pusula oldu ve geçmişten günümüze harmanlanmalarıyla bugünün toplumları oluştu. İnsanı yeryüzünden silecek bir tesir olmadığı sürece de döngü bu formda devam edecek. Lakin artık o denli bir tesirle karşı karşıyayız ve o tehdit “küresel ısınma”. Kolay bir mantıkla, insanın soyunun tükenmesi demek artık kültürler oluşmayacak demektir. Londra ve Paris’teki iklim aktivistlerinin aksiyonlarının de ana kanısının bu olduğunu düşünüyorum. Karar alıcılara karşı kızgınlıkları da çok doğal. Paris’teki aksiyonu gerçekleştiren aktivist yanlış kararlar alan yöneticilere atıfta bulunmuş. Bu mevzuda söylediklerine sonuna kadar katılıyorum. Ama L. Porter’ın kelamlarına tam manasıyla katıldığımı söyleyemem. İklim değişikliğinin kültürel oluşumları etkilediği yanlışsız. Tekrar de bu türlü bir tehdidin kültürlere saygısızlığı doğurması gerekmez.
Aydan Cemre Comba: “Benim için utanç verici”
Eylem alanı olarak galerilerin, kültür merkezlerinin ve dünya mirası olarak kabul edilen yapıtların amaç alanı seçilmesi bir iklim aktivisti olarak benim için utanç verici. Geleceğimizle ilgili bir yıkım kelam konusuyken, sesimizi olabildiğince fonksiyonel ve dikkatli kullanmamız gerekiyor. İklim krizini önlemeye yönelik faaliyet gösterdiğimiz yolda bizim için elzem kıymetlerden biri hoş şeyleri, yıkmak değil yapmak. Bu sebeple sergilenen hareketin kıymetlerimiz dışında olduğunu ve rastgele bir farkındalık yaratmamakla bir arada tersine iklim krizi için önyargıyı artıracağını düşünüyorum. İnsanlığa ilişkin ortak kültürel pahalar, hangi emel uğruna olursa olsun büyük bir hassasiyet ile hürmet duyulması ve sahip çıkılması gereken bedellerdir. Mevcut vaziyette geleceğimizin yıkımı kelam konusu olsa dahi gerçekleştirmemiz gereken aksiyonun öfke şekli his yoğunluğundan oluşan durumlardan fazla akla ve mantığa uygun olması gerektiğinin genç iklim aktivistleri olarak pekâlâ farkındayız.
Ela Naz Birdal: “Amaç galeri sahiplerini harekete geçirmek”
Bu aksiyonu yapanların gayesi “Son Akşam Yemeği” yapıtına ziyan vermek değil, hükümete Birleşik Krallık’taki yeni petrol ve gaz lisanslarını durdurmalarını talep etmekti. Şiddetsiz ve barışçıl olarak tablonun kopyası üzerinden hareket yaptılar ve sanat kurumlarına, yöneticilere, çalışanlara, sivil ve şiddetsiz direniş için davette bulundular. Bu tablonun bir kopyası olmasına karşın yapılanın sanat yapıtına saygısızlık olduğunu düşünenler olabilir. Meğer aksiyonun maksadı galeri sahiplerinin de iklim değişikliğine karşı bir duruşunun olması ve reaksiyonda bulunmasını istemekti.
Doğukan Güngör: “Hiçbir hareket kültürel pahalara ziyan vermeyi aklamamalı”
Bu çeşit aktivist aksiyonların, gezegenimizi tehdit eden global sorunlar karşısında kalıcı tahliller üretebileceğini düşünmüyorum. Bir aktivist hareket “farkındalık” yaratmak istenen bahisle ilgili rol model oluşturarak, tahlile hizmet eden bir sonuç sunabilmeli. Bunun dışındaki aksiyonlar “özneyi ve nesneyi” konuşur hâle getirir. “Mona Lisa” ve aksiyonu yapan kişi. Asıl paha teklifini konuşan çok az insan olur. Açıkcası Lucy Porter ile tam aksisi bir kanıya sahibim. Genç nesiller kıymetler konusunda daha hassas bir yapıya sahip. Hak ve hukuk konusunda neleri talep edebileceğinin farkında olan ve bunun için gayret eden bir nesilden bahsediyoruz. Bu neslin hürmet hassasiyeti var. Münasebetiyle yaş almış jenerasyonun empatisine muhtaçlar. Hürmet göstermeleri için onların hassasiyetlerine hürmet duymaları gerekiyor. Fakat hiçbir farkındalık aksiyonu ortak kültürel bedellere ziyan vermeyi aklamamalı. İklim krizinin asıl sorumlusunun şuurunda olan beşerler için hangi aktivist hareketler daha manalı çok ortada.