Kartpostal, üzerine bildiri yazılarak mektuptan daha ucuz ve zarfsız olarak gönderilebilen bir yüzü fotoğraflı posta yazışma kartlarıdır. Pul ve paradan sonra en yaygın koleksiyon gereci olan kartpostallar kültür tarihi açısında eşsiz bir kaynak pahası taşımaktadır. Kartpostallar sayesinde yer tarihi, toplumsal ve kültürel ömür, şehircilik üzere daha birçok ögenin nasıl değişip dönüştüğünü görmek mümkündür.
1890’lı yıllardan itibaren fotoğraflı kartpostallar işlediği çeşitli temalarla İstanbul’da piyasaya çıkmış ve hayli istek görmüştür.
Koleksiyoner Halil Gökman yirmi yıl boyunca yurt içi ve yurt dışındaki müzayedelerden topladığı kartpostallarla hazırladığı Dokumacılığın Postadaki Yolculuğu’nda dokumacılık tarihini 1900-1940 yıllarına ilişkin kartpostallar üzerinden anlatıyor. Osmanlı ve erken Cumhuriyet periyodunda giysi kuşamdan hammadde, üretim, mağazalar, makineleşme ve halıcılığa kadar dokumanın her kademesi kitapta yer alan 243 kartpostal eşliğinde ele alınıyor.
DÖNEM KIYAFETLERİ
Osmanlı İstanbul’unda 19. yüzyılda basılan kartpostallarda dokumacılık dalının en kıymetli ögesi olan kıyafetli tipler esas mevzulardan biri olarak epeyce sık yer bulmuştur. Farklı kültürlere mensup erkek, bayan ve çocukları gösteren pek çok kartpostal basılmıştı. Osmanlı’da Müslüman, Hristiyan ve Musevi tebaanın kendilerine mahsus kıyafetleriyle görüldükleri bu kartpostallar kültür tarihi açısından dikkate paha. Bilhassa bayan giysisinin renkli dünyası fotoğraflar vasıtasıyla kartpostallara aktarılmıştır. Ferace, entari, gömlek, şalvar, çarşaf ve yaşmak bayanların kullandıkları kıyafetlerdir. Erkekler ise şalvar, cepken, yelek, kaftan, cübbe, çakşır, pantolon, ceket, redingot, fes, sarık, kavuk, külah, kalpak üzere başlık ve kıyafetlerle görüldükleri kartpostalların yanı sıra yeniden erkek giysisini yansıtan üniformalar çağdaşlaşma sürecinde Osmanlı ordusunda askeri kıyafetlerin geçirdiği değişimi göstermesi bakımından kıymetlidir.
Kartpostallar giysi kuşamdan öteki dokuması bahis edinen kapalı yer (ev, hastane, restoran, iş yeri) manzaralarında göze çarpan çarşaf, yatak örtüsü, havlu, masa örtüsü, yelken, çadır, şemsiye, bayrak vb. dokumacılık eserlerinde de karşımıza çıkmaktadır.
HALI DOKUYAN KIZLAR
Türk dokuma ve dokuma endüstrinin hammaddesi olan pamuk, tiftik, yün ve ipeğin üretimi işlenmesi ve satışı da kartpostallarda yer almıştır. Dokuma hammaddelerinin büsbütün el maharetine dayanan yollardan yararlanarak iplik eğirme, boyama ve dokuma safhaları ile ipekçilik ve halıcılık faaliyetlerini gösteren çeşitli kartpostallar basılmıştır. Bu kartpostallarda Isparta, Kula, Gördes ve Hereke’deki dokuma tezgâhlarının başında halı dokuyan genç kızlar ile bayanlar son derece canlı ve renkli yansıtılmıştır. Ankara’daki tiftik ve Adana’daki pamuk üretimi gösteren kartpostallar üretilmiştir.
Osmanlı topraklarında faaliyet gösteren yerli ve yabancı halı şirketleri reklam ve haberleşme gayesiyle kartpostallar bastırmıştır. Bunlar içinde Şark Halı Üreticileri Şirketi’ne ilişkin kartpostalların baskı teknikleri yüksek ve kaliteli olmasıyla öne çıkmaktaydı. İç piyasadaki kumaş satışını gösteren kartpostallarda ise başta Kapalıçarşı olmak üzere dükkanlar, mağazalar ve seyyar satıcılar göze çarpmaktadır. Ayrıyeten kumaş, ipek, elbise, halı, kilim eserlerin yer aldığı ulusal veyahut milletlerarası sanayi stant ve fuarları da kartpostallarda işlenmiştir.
DEĞİŞİMLER DE GÖRÜLÜYOR
Osmanlı’da devlet öncülüğünde başlayan endüstrileşme hareketlerinin gereği olarak 1805’de Beykoz Çuha Fabrikası, 1835’de Feshane, 1843’de Hereke’de kumaş fabrikası ve 1844’de İzmit’te Çuha fabrikası faaliyete geçmiştir. Bu fabrikaları gösteren birtakım kartpostallar hazırlanış ve bunlar piyasada yer almıştır.
Erken Cumhuriyet yıllarına gelindiğinde ise kıyafetlerde yaşanan değişim ve batılılaşma olgusu kartpostallara da aktarılmıştır. Resmi bayramlar, eğitim hayatı ve endüstrileşmeye dair üretilen kartpostallarda bu yeni anlayış görülmektedir.
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e dokuma ve dokumacılığın tarihini kartpostallar üzerinden bakmayı amaçlayan muharririn kelam konusu kitapla okuyucuyu son derece renkli ve farklı bir seyahate çıkardığını söyleyebiliriz.