Fehim Taştekin
Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah el Sisi ve Katar Buyruğu Pir Temim’in karşılıklı ziyaretleriyle Araplar ortası bir hasımlık belgesi daha rafa kaldırılmış oldu.
7 yıl ortadan sonra birinci kere Haziran’da Kahire’de ağırlanan Pir Temim’in resmi daveti üzerine Sisi de 13-14 Eylül’de Doha’ya iadeyi ziyarette bulundu.
İki ülke ortasındaki ekonomik iş birliğini geliştirmek için üç mutabakat zaptı imzaladı. Atılan imzalar iki ülkenin yatırım fonları, kalkınma bakanlıkları ve liman yönetimlerinin ortak çalışmalar yürütmesini öngörüyor.
Sisi’nin 2013’te Müslüman Kardeşler iktidarını darbeyle devirmesinin akabinde Mısır-Katar ilgileri bozulmuştu.
Katar’ın Al Jazeera kanalı Sisi’ye karşı Müslüman Kardeşler’in propaganda platformuna dönüşmüştü. Kanalın haber lisanında Sisi “katil”, “darbeci” ve “zalim” idi.
2014’te Körfez İşbirliği Kurulu (KİK) üyeleri, Katar’ı içişlerine karışmak ve teröre takviye vermekle suçlayıp elçilerini çektiklerinde hariçten Mısır da bu orkestradaydı.
Bir müddet sonra KİK’le ilgiler olağanlaşırken Katar, Kahire’ye özel elçi göndererek Sisi’nin meşruiyetini teyit etmişti. Al Jazeera’nin haberlerinde Sisi artık “cumhurbaşkanı” olmuştu.
2017’de KİK üyeleri Katar’a abluka ve yaptırım dayatırken Mısır bu kararlara da eşlik etmişti.
Kahire’ye nazaran Katar, Müslüman Kardeşler’i siyasi müdahale aracı olarak kullanmaya devam ediyordu.
Türkiye de 2011 sonrası Müslüman Kardeşler üzerinden bölgenin dizaynında birebir çizgide buluştuğu Katar’da 2015’te kurduğu askeri üsle Doha’ya kalkan olmuştu.
Orta Doğu’daki karmaşanın “Arap dışı” iki aktör İran ve Türkiye’ye nüfuz alanları açması, İran’a karşı azami baskı siyaseti güden Donald Trump idaresinin gitmesi, Araplar ortası arbede devam ederken Suriye, Yemen, Libya ve Irak’taki gidişata tesir etme kapasitesinin yitirilmesi KİK’i yeni bir değerlendirmeye itti.
Suudiler 2021’de El Ula’daki dorukta Katar’la olağanlaşmanın önünü açarken Irak ve Suriye üzere düşünceli ülkeler de tekrar yakın plana alındı. Lakin Mısır, Katar’a temkinli yaklaşımını sürdürdü.
Neden el sıkıştılar?
Isınma çeşitlerinden sonra Sisi ve Pir Temim’in el sıkışmasını kolaylaştıran birkaç faktör sıralanabilir:
- Vekalet savaşları manasını yitirdi
Keskin kamplaşmalara neden olan Suriye ve Libya üzere evraklarda dinamikler değişirken vekalet savaşları da fonksiyonelliğini yitirdi.
Katar, Körfez’deki komşularıyla açtığı yeni sayfaya eskisinden daha fazla dikkat etmek durumunda.
- Müslüman Kardeşler yüke dönüştü
Bu bağlamda Müslüman Kardeşler’i araçsallaştıran siyasetini büsbütün gömmese de bunun görünürlüğünü düşürüyor. Yeni temkinli siyaset şekli Al Jazeera’nin yayınlarına da yansıyor.
Dünyanın en büyük LNG ihracatçısı Katar aranan ülke pozisyonuna gelmişken bunun siyasi-ideolojik arbede hususlarıyla gölgelenmesinden kaçınabilir.
Şeyh Temim’in 14 Eylül’de Fransız Le Point’a verdiği röportajda Müslüman Kardeşler’i himaye ettikleri eleştirisini kategorik olarak reddetmesi bu çeşit bir hassasiyete işaret ediyor. Temim şunu diyordu:
“Böyle bir münasebetimiz yok. Biz bir devletiz, parti değiliz. Yasal devletler ve hükümetlerle ilgileniyoruz, siyasi örgütlerle değil… İşlerin yanlışsız istikamette ilerlediği yeni bir kademeden geçiyoruz. KİK ülkeleriyle geleceğe hazırlanıyoruz.”
- Mısır’da ulusal uzlaşı gereksinimi artıyor
Sisi içeride toplumsal uzlaşı ismine muhaliflere karşı yumuşarken Müslüman Kardeşler üzerindeki baskının derecesini düşürüyor.
Müslüman Kardeşler’in Katar ve Türkiye’nin himayesinden yoksun etmek bu çeşit bir esnekliği gerektiriyor.
Müslüman Kardeşler’e yönelik katıksız baskı siyaseti Sisi idaresine karşı kampanyayı canlı tutarken dış dayanak bulmalarını da kolaylaştırıyor.
Hem Pir Temim hem de Sisi’nin kimi dersler çıkardığı söylenebilir.
- Türkiye’nin olağanlaşma arayışları Mısır’ı da etkiliyor
Türkiye Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Mısır’la ilgilerini olağanlaştırmaya çalışırken Katar’la birlikte ortak cephe imajından uzaklaşma gereği duyuyor.
Aynı halde bu olağanlaşmanın Müslüman Kardeşler’e himaye ve medya platformu sunarak mümkün olamayacağı anlaşılıyor.
Katar-Türkiye eksenindeki bu değişim Sisi’yi de yeni başlangıçlar için yumuşatıyor.
- Libya’daki çıkmaz kartların yine karılmasına neden oluyor
Kahire’nin Katar-Türkiye’yle tansiyonunu besleyen bir başka kıymetli problem Libya. Buradaki çıkmazlar Kahire, Ankara ve Doha’yı Libyalı hasım taraflarla çapraz münasebetler geliştirmeye zorladı. Saflar çok karıştı. Artık hiçbir Libyalı taraf dünkü yerinde değil.
Libya’daki Müslüman Kardeşler bile Ankara’nın desteklediği Başbakan Abdülhamid el Dibeybe’ye sırtını döndü.
Ankara, Trablus kanadıyla siyasi ve askeri iştirakin yeni bir oyun kurmak için kâfi olmayacağı gerçeğinden hareketle doğu kanadıyla köprüler kuruyor.
Kahire de her iki taraftan heyetleri ağırlayarak BM’nin yol haritasında ilerleme sağlamaya çalışıyor.
Nihayetinde Katar da Libyalı rakip taraflara kapılarını açtı.
Bu trafik Türkiye ile Katar ortasında hem işbirliğine hem de rekabete yorumlanabilir.
Belki Mısır da Katar’la etkileşimini artırarak Doha’yı Ankara’nın oyunundan uzaklaştırmak istiyor.
Mısır için iki temel hassasiyet vardı: Birincisi Türkiye’nin askeri ve siyasi olarak belirleyici bir konumda olmaması. İkincisi siyasal İslamcıların Mısır’ı etkileyecek halde Libya’da iktidarı ele geçirmemesi.
Müslüman Kardeşler’in muhtemel bir seçimde silinme ihtimali artarken Mısır’ın Türkiye ile ilgili çekincesi geçerliliğini koruyor.
Libya belgesini Katar ile koordine etmek Kahire’nin işini kolaylaştırabilir.
- Bölgesel krizlerde uyum muhtaçlığı artıyor
Sisi, Cezayir’in Suriye’yi Arap Birliği’ne döndürme gayretine takviye olurken bu yolu tıkayan Katar’la direkt konuşmayı önemsiyor.
Elbette Katar’ın kulak vermek durumunda kaldığı adresin Washington olduğunu da biliyorlar.
Ayrıca Mısır, İsrail’le bağlantılar ve kendi güvenliği açısından Gazze’deki durumu önemsiyor.
Hamas’ın finansörü Katar’la uyum halinde olmak; Gazze’ye istikamet verme kapasitesini artırabilir.
Kahire’nin bir arayışı daha var: Rönesans Barajı ile ilgili krizde Etiyopya’ya karşı dostlar kümesini büyütmeye çalışıyor.
Arap medyasındaki yorumlara bakılacak olursa Sisi’nin ziyaretinde ekonomik boyut baskındı.
Bununla birlikte Sisi bozuşmaya neden olan siyasi-ideolojik sıkıntılarda Doha’nın gerçek tavır ve niyetini öğrenmek istiyordu.
Tabii bu bahisler kamuoyuna yansıtılmadı. Ekonomik işbirliği öne çıkartılırken “Arap ulusal güvenliğine dair ortak çabalara” vurgu yapıldı.
Sisi, Katar medyasına özel demecinde “devletlerarası ilgilerin yasadışı örgütler değil resmi kurumlar üzerinden yürütülmesinin önemine” değinerek Doha’yı nerede görmek istediklerini söylemiş oldu.
Mısır iktisatta yatırım ortaklarını çeşitlendiriyor
Katar-Mısır ortasındaki yeni sayfanın ana katalizörü kuşkusuz iktisat.
Ukrayna savaşı; tahıl yokluğu yüzünden baskı ve likit gaza (LNG) artan talep yüzünden fırsat yaratıyor.
Mısır, Suudi Arabistan ve BAE’yi ortak ettiği yatırım alanlarına Katar’ı da çekmek istiyor.
Fakir ancak 106 milyonluk nüfusuyla Mısır, yatırım yapmaya paha bir ülke.
Körfez parası için finans-bankacılık, iletişim-telekom, güneş gücü, sıhhat dalı, gübre üretim tesisleri ve limanlar potansiyel rekabet alanları olarak öne çıkıyor.
Şeyh Temim hazirandaki ziyaretinde Mısır’a 5 milyar dolar yatırım kelamı vermişti. Suudi Arabistan’ın yatırım vaadi 10 milyar dolardı. BAE de son bir yılda yatırımlarını ikiye katladı.
Sisi’nin hem finansal kaynakları çeşitlendirerek artırmaya hem de Suudi-Emirlik ikilisine bağımlılığını Katar’la dengeleme gereksinimi var.
Mısır, Doğu Akdeniz’deki doğalgaz operasyonlarına Katar’ı da ortak etmeye çalışıyor.
Katar Güç Şirketi geçen Mart’ta İskenderiye açıklarında ExxonMobil’in elindeki Kuzey Marakya alanının yüzde 40 payını aldı.
İki ülke ortasında LNG potansiyel işbirliği alanı olarak duruyor.
Türkiye ile yeni sayfa yakın mı?
Mısır, Katar’la süratli ilerlemeye rağmen Türkiye ile olağanlaşma sürecini ağırdan alıyor.
Katar’ı Arap parantezine alarak sınırlamak kestirme bir yol.
Türkiye’nin bölgesel çıkar ve hesapları Kahire’yi duraksatıyor. Bilhassa Libya’da Türkiye’nin askeri olarak kalıcı hale gelme ihtimali Mısır’ı kasıyor.
Türkiye’nin tek başına oyun kurucu olmasını önlemek için de olağanlaşmanın önüne Libya’dan çekilme şartını koyuyor. Bunu Arap işlerine karışmama talebiyle dillendiriyor.
Türkiye’nin Suriye’deki askeri harekâtları da bu önkoşul çerçevesinde ele alınıyor.
Türkiye’nin olağanlaşma teklifinin teste tabi olması gerektiğini düşünüyorlar. O yüzden Katar’ın Türkiye için de yolu açacağı çıkarımları biraz optimist kalıyor.