Erzincan’ın Kemaliye ilçesinde konutların kapılarına takılan tokmaklar sayesinde mesken sahipleri, kapıyı çalan konuklarını görmeden bayan ya da erkek olup olmadığını anlayabiliyor.
Küçük bir ilçe olan Kemaliye’de asırlardır yaşatılan ve Türklerin Şamanizm’e inandığı devirdeki geleneklerden olan çeşitli motiflerle kapı süsleme ve demir kapı tokmağı üretimi geleneği, ilçedeki Mustafa Demirci usta tarafından yaşatılıyor.
Erzincan’a 150 kilometre uzaklıkta bulunan iki bin nüfuslu Kemaliye’de yazları nüfus 15 bini buluyor. İnsanların genelde yürüyerek bir yere gitmeyi tercih ettiği ilçede hiç trafik olmuyor. İlçeye dışarıdan gidenlerin gözüne birinci çarpan şey ise ahşap yapılar ve bu yapıların kapıları üzerindeki tokmaklar oluyor.
Kemaliye’nin binlerce yıllık tarihini ve sosyolojik yapısını anlatan kapı tokmakları kentin göze çarpan en besbelli özelliklerinden biri. Mesken sahibi tokmak sesine nazaran konuğun kim olduğunu anlıyor. Kapı tokmağının sesi konuğun bayan mı yoksa erkek mi olduğunu haber veriyor. Şayet konuk büyük tokmağı kullanır ve ses tok, gür çıkarsa giden kişi erkek ancak başkasına nazaran ince daha az sesi olan küçük tokmak kullanılırsa giden kişi bayandır.
HER MOTİFİN BİR MANASI VAR
Kapı tokmaklarının bildirileri bunlarla sonlu değil. Tokmaklar üzerindeki motiflerin de bir manası var. Örneğin lamba motifli bir kapı tokmağı meskenin ocağı sönmesin hayat daim olsun manasını taşıyor. Kuş motifi kullanılmışsa bu da mesken sahibinin gurbette bir yakınının olduğu ve haber beklediği manasına geliyor. Öküz motifi ise ailenin birlik olduğunu simgeliyor. Kapı tokmaklarında akrep yılan üzere motifler de var. Bu motifler Şaman kültüründen kalma. Yılan motifleri çoklukla anahtar delikleri etrafında bulunuyor ve bu motifteki kilide anahtar sokulunca şeytanın o konuta giremeyeceğine inanılıyor.
Günümüzde Kemaliye’de kapı tokmakları yapan kişi 6 jenerasyondur bu işi yapan Demirci ailesinden Mustafa Demirci. 120 yıl ortadan sonra tekrar 1996 yılında bu geleneği sürdürme kararı alan Demirci ailesinin bu kararı yalnızca kaybolmakta olan bir geleneği yaşatmak değil birebir vakitte bu tokmakların işleneceği kapıları yapan marangozları ve buna bağlı olarak da eski taş ustalarını hayata bağlamış.
“KOPYA MANEVİYATI BOZAR”
Yıllar evvel Kemaliye’de kapı tokmağı yapan 350 kişinin olduğunu söz eden Mustafa Demirci, “O vakit kimse birbirinin yaptığını kopya etmezmiş. Lakin bir mühlet sonra kopyalama başlamış. Kopya işin içine girince işin kalitesi düşmüş ve ustalar da artık kendi yaptıklarından zevk alamaz duruma gelmiş, işi bırakmış. 120 yıldır kimse yapmıyordu. 1996’da tekrar başladım. Yaptığı esere maneviyat vermeli kişi. Bir tokmak 3-4 günümüzü alıyor. Fiyatları ise 200 liradan başlıyor 750 liraya kadar çıkıyor” dedi.
“Misafiri kapı tokmağı sesinden tanıyorlar”
Kapı tokmağı imalatçılığının unutulmaya yüz tutan bir meslek kolu olduğuna işaret eden Mustafa Demirci, kendi çocuklarını ve torunlarını yetiştirmeye çalışıyor. (İHA)