Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı, 8 Eylül 1999’dan evvel sigortalı olanların emekliliği hak etme şartlarının değiştirilmesiyle ortaya çıkan emeklilikte yaşa takılanlar ( Eyt ) konusunu gündemine aldı. Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım, Eyt‘lilerle ilgili bakanlıkta bir çalışma kümesi oluşturulduğunu söyledi.
YIL SONUNA KADAR TAMAMLANMASI BEKLENİYOR
Eyt‘nin tahlili için şu ana kadar resmi olarak üzerinde kararlaştırılmış net bir formül yok. Lakin gelen talepler ve dünyadaki örnekler üzerinden kimi formüllerin üzerinde duruluyor. Sorunun tahlili için farklı formülleri masaya yatıran Bakanlığın, yıl sonuna yanlışsız çalışmasını tamamlaması bekleniyor.
BAKAN ALIM: KARARI CUMHURBAŞKANIMIZ VERECEK
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım EYT çalışma sistemi ile ilgili yaptığı açıklamada “Bir sayı ve içerik veremem fakat çok sayıda formül var. Alternatifler var. Bu alternatifler üzerinden çalışmalarımızı yapacağız. İşin bir mali boyutu var. Çalışmamız bir noktaya geldiğinde Hazine ve Maliye Bakanlığı da çalışmamıza katılacak. Onların da bu formüller üzerinde hesaplamalar yapmasını bekleyeceğiz. O formüllerin her birinin başka maliyet hesabı yapıldığında Cumhurbaşkanımıza sunacağız. Kararı Cumhurbaşkanımız verecek.” demişti.
MASADA 3 FARKLI FORMÜL VAR
Birkaç alternatif ve teklifin değerlendirildiği çalışma kapsamında masada 3 farklı formül bulunuyor. SGK Uzmanı Özgür Kaya bu formülleri şöyle sıraladı:
BİRİNCİ FORMÜL: 8 Eylül 1999 öncesinde SGK’lı olanlar, 15 yıllık sigortalılık müddeti ve 3600 günü tamamladıklarında, yaşa bakmadan (mevcut maddede bayanlar 58, erkekler için ise 60 yaş koşulu bulunuyor) emekli olabilecekler.
İKİNCİ FORMÜL: 8 Eylül 1999 öncesinde SGK’lı olanlar için erkeklerde 25 yıl ve 9 bin gün prim gün sayısı, bayanlarda ise 20 yıl hizmet mühleti ve 7200 gün prim gün sayısı koşulu aranabilecek.
ÜÇÜNCÜ FORMÜL: Yaşı bekleyenler için maaş kesintisi ya da yaş indirimi formülü. Bu formülde maaş kesintinin yüzde 2 civarında olması ya da yaş kuralının birkaç yıl düşürülmesi ihtimali üzerinde duruluyor. (Almanya formülü)
5 SORUDA EYT SORUNU
1- Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT)sorunu nasıl ortaya çıktı ve daha evvel emeklilik kaideleri nasıldı?
1999 yılında yürürlükte olan 506 Sayılı Toplumsal Sigortalar Kanununa 4447 sayılı Kanunla eklenen süreksiz 81’inci hususun (B) bendi ile 8 Eylül 1999’dan evvel sigortalı olanların emekliliği hak etme şartları değiştirildi. Bu tarihten sonra emekliliğe hak kazanmak için sigortalılık mühleti ve prim gün sayısının yanında, yaş şartı da aranmaya başlandı.
Değişiklikten evvel, emekliliğe hak kazanabilmek için sigortalılık mühleti ve prim gün sayısındaki şartların karşılanması yetiyordu. Değişiklik öncesinde bayanlarda 20, erkeklerde ise 25 yıl sigortalılık müddeti ve 5000 gün şartını yerine getirenler emekli olabiliyordu.
2- 1999’daki değişiklik emeklilik şartlarını nasıl etkiledi?
1 Temmuz 1994’te birinci sefer sigortalı olarak çalışmaya başlayan 1 Ocak 1972 doğumlu erkek emekçi, çalışmaya başladığı devirde yürürlükteki 506 sayılı Toplumsal Sigortalar Kanununa nazaran 25 yıl sigortalılık mühletini ve 5000 prim gününü tamamladığında emekli olabiliyordu. Yani bu personel 25 yıllık sigortalılık mühletini tamamladığı 1 Temmuz 2019’da 5000 prim günü varsa yaş şartı aranmadığı için 47 yaşında emekli olabilecekti.
1999’daki değişikliğin akabinde birebir personel, çalışmaya birinci kez 1 Temmuz 1994’te başladığı için 25 yıl sigortalılık müddeti, 55 yaş ve 5750 gün prim ödeme şartını yerine getirdiğinde emekli olabilme hakkı kazanabilir duruma geldi. Yani kanun değişikliği ile bu çalışanın emekliliği 8 yıl ötelendiği üzere 750 gün de fazladan prim ödemesi istendi.
3- Mevcut şartlarda nasıl emekli olunuyor?
1 Ekim 2008’de yürürlüğe giren 5510 sayılı Toplumsal Sigortaları ve Genel Sıhhat Sigortası Kanunu ile emeklilik yaşı kademeli olarak yükseltilirken, prim ödeme gün sayısı çalışanlarda (SSK) 7200, esnaf ve çiftçilerde (Bağ-Kur) ise 9000’e çıkartıldı. Kanun yürürlüğe girdiğinde bayanlarda 58, erkeklerde 60 olan emeklilik yaşı kademeli olarak yükselmekte ve 2048 yılında bayan ve erkek sigortalı ayrımı yapılmadan 65 yaşa yükselecek.
Örneğin birinci kere çalışmaya Ağustos 2022’de başlayacak bir kişi, hiç orta vermeden 7200 gün çalışması halinde prim şartını Ağustos 2042’de yerine getirecek. Ağustos 2042’de prim şartını yerine getiren erkek sigortalı 64 yaşında, bayan sigortalı ise 62 yaşında emekli olacak.
4- EYT’liler ne istiyor, sorun yaşayan kaç kişi?
Emeklilikte yaşa takılanlar, emeklilik şartlarında 1999’da yapılan değişikliğin geçmişe dönük uygulanmasına son verilmesini, yaş kaidesi aranmadan, sigortalılık müddeti ve prim günü şartlarını sağlayıp emekli olmayı talep ediyor.
Nisan 2022 prestijiyle Toplumsal Güvenlik Kurumu’na (SGK) kayıtlı 4/a (SSK) kapsamında 16 milyon 406 bin, 4/b (Bağ-Kur) kapsamında 3 milyon 32 bin sigortalı bulunuyor.
Tahminlere nazaran, 4/a ve 4/b olmak üzere toplam 19 milyon 726 bin sigortalıdan yaklaşık 5-6 milyonu EYT sorunu yaşıyor.
5- EYT konusunda hükümetin tutumu ne, mümkün tahlil teklifleri neler?
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım, EYT’lilerin durumuyla ilgili birinci olarak 4 Temmuz’da “Türkiye’nin her sorunu çözülmesi gereken evrak olarak önümüzde duruyor. Bu, önümüzdeki belgelerden, çözülecek şeylerden biri.” açıklamasını yapmıştı.
Bakan Alim’in bu sözleri EYT’lileri umutlandırırken, kamuoyu EYT sıkıntısıyla ilgili somut adımlar beklemeye başladı. Sonraki süreçte, Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde, EYT’lilerin durumuyla ilgili çalışma kümesi oluşturuldu.
Kamuoyunda, 8 Eylül 1999’dan evvel sigortalı olanlarda istenen yaş şartının kademeli olarak düşürülmesi, aylıklarda muhakkak oranda kesinti yapılarak emeklilik tarihinin öne çekilmesi, erkeklerde 9000, bayanlarda 7200 prim gün sayısını yerine getirenlerde yaş şartının aranmaması üzere senaryolar konuşuluyor.
Bu husustaki düzenlemenin yıl sonunda netleşmesi, 2023 yılının birinci ayları prestijiyle yasalaşması bekleniyor.