Prof. Dr. Erhan Afyoncu’dan tartışama yaratacak bir çıkış geldi Bugünkü yazısında Erhan Afyoncu, “Osmanlı evraklarında geçen Kürdistan tabiri, tarihi altyapısına bakılmadan siyasi gayeler için kullanılmaya çalışılıyor. Kürdistan isminin tarihte 20 yıllık bir periyot hariç idari bir geçmişi yoktur. Birinci olarak Kürdistan isminin geçtiği tarihi kayıtlarda kastedilen bölge ise bugünkü Irak hududundaki İran Kürdistanı’ndan Süleymaniye’ye kadar uzanan bir bölgedir” dedi.
Erhan Afyoncu’nun yazısının ilgili kısmı şöyle:
Türkiye’de vakit zaman tarihi derinliği olmayan tartışmaların yaşandığını görüyoruz. Bunlardan biri de geçtiğimiz günlerde çıkan “Biri Trakyalıyım diyebiliyorsa, oburu da Kürdistanlıyım diyebilmeli” tartışması. Bu tartışma hiçbir bilgiye, tarihi kayıtlara ve Türkiye’nin idari ve coğrafik yapılanmasına uymuyor.
Kürdistan ismi Arapça “Kürt yaylası” olarak birinci kere 10. yüzyılın ortalarında Nusaybinli İbn Havkal’ın “Suretül-Arz” isimli yapıtında geçer. İbn Havkal’ın Kürtlerin yaşadığı yer olarak zikrettiği bölge ise İran’ın Cibal bölgesidir. Yani Hemedan’ın doğusu, Urumiye’nin güneyidir. Bugünkü Irak sonundaki İran Kürdistanı’ndan Süleymaniye’ye kadar uzanan bir bölgedir. Kürdistan isimlendirmesi o devirde idari bir isim değil coğrafik bir isimlendirmedir. İbn Havkal’dan sonra 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud’un dünya haritasında da “Arz-ı Ekrad” isminin geçtiği görülür. Kastedilen yer yeniden İran’dır. Bu bahiste Adnan Çevik’in araştırmalarına bakılabilir.
Çaldıran Savaşı’ndan sonra Yavuz devrinde İdris-i Bitlisî’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki faaliyetleri sonucu bölgedeki Kürt aşiretleri, Safevi tehdidi yüzünden kendi istekleriyle Osmanlı idaresini tanıdı. Kürdistan, Osmanlı devrinde göçler sonrasında oluşmuş ve İdris-i Bitlisî’nin “Heşt Behişt” isimli yapıtından sonra isim olarak yaygınlaşmış coğrafik bir bölge ismiydi. İdari teşkilatta kullanılması 19. yüzyılın ortalarında oldu. Osmanlı periyodunda Kürdistan, 19. yüzyıldaki kısa bir devir hariç, idari değil coğrafik bir bölgenin ismiydi ve bütün Güneydoğu Anadolu’yu içine almıyordu. Bu mevzuda Orhan Kılıç, Mehmet Öz, Tuncay Öğün, İbrahim Yılmazçelik’in çalışmalarına bakılabilir.
ARŞİV KAYITLARI ELİMİZDE
Osmanlı periyodunda Kürdistan beyefendileri diye anılan aşiret reislerinin bölgeleri çok geniş bir coğrafya değildir. Yasal Sultan Süleyman’ın 1526’da Fransa Hükümdarı Fransuva’ya gönderdiği ve içinde Kürdistan sözü geçen fermanından bir yıl sonraya ilişkin imparatorluğun idari taksimatını gösteren arşiv kayıtları elimizdedir.
“Vilayet-i Kürdistan” diye kastedilen yer de tek bir idari bölgeyi değil Kürt beyefendileri tarafından yönetilen idari üniteleri tabir etmek için kullanılmıştır. Bunlar şunlardır: Cizre, Bitlis Hısnkeyf (Hasankeyf), Siverek, Çemişgezek, İmadiye, Mir Zahid Beyefendi tarafından yönetilen sancak, Hizan, Sason, Palu, Çapakçur (Bingöl), Eğil, Sincar, Atak (Silvan’ın kuzeyi), Çermik, Hazzo, Zirkî. Bunlardan Cizre, Bitlis Hısnkeyf, Siverek, Çemişgezek, İmadiye beyefendileri ile Mir Zahid Bey’in, Kürdistan beyefendilerinin büyükleri olduğu zikredilir.
Osmanlı’nın Kürdistan diye nitelendirdiği coğrafya Cizre, Bitlis, Hasankeyf, Siverek, Çemişgezek üzere çoklukla bir kalesi olan aşiret beyefendilerinin idaresindeki bölgelerdir. Osmanlı devrinde Diyarbekir, Van, Urfa, Mardin üzere bölgeler merkezden gönderilen valiler tarafından yönetilmiştir.