Hacettepe ve ODTÜ’den bilim insanlarının liderliğinde milletlerarası bir takım, Diyarbakır Çayönü yerleşim bölgesinde M.Ö. 8500 yılında yaşamış Anadolu insanına ilişkin birinci antik DNA tahlillerini yaparak Kuzey Mezopotamya toplumlarının genetik geçmişini ortaya çıkardı.
Hacettepe Üniversitesi ile ODTÜ’den bilim insanlarının öncülüğünde, NEOGENE isimli AB projesi kapsamında 25 araştırmacıdan oluşan memleketler arası araştırma kümesi, Çayönü Tepesi’nde binaların tabanlarına gömülü halde bulunmuş 33 iskelette antik DNA tahlili yaparak 13’ünden DNA elde etmeyi başardı. Bu tahliller, Anadolu’nun 10 bin yıl evvelki tarihine ışık tuttu.
Analizler, Üst Mezopotamya’nın 10 bin yıl evvel kültürlerin kaynaştığı bir alan olarak rol üstlendiğini gösterdi.
ÇAYÖNÜ DORUĞU FARKLI KÜLTÜRLERE MESKEN SAHİPLİĞİ YAPTI
Araştırmalar sonunda, dinamik bir kültürel yapıya sahip olan Diyarbakır’ın Ergani ilçesinde bulunan Çayönü Tepesi’nde MÖ 8500-7500 yılları ortasında yaşamış toplumların genetik olarak da yüksek çeşitliliğe sahip olduğu anlaşıldı.
Sonuçlara nazaran, Çayönü Zirvesi farklı kültürlere mesken sahipliği yaptı.
Arkeolojik kalıntılar, mimari yapıların vakit içerisinde biçim değiştirdiğini gösterdi.
Antropolojik çalışmalarla, yapay kafatası biçimlendirme ve halk lisanında ‘dağlama’ olarak bilinen trepanasyon üzere bedene uygulanan çeşitli modifikasyonlar ile Anadolu’nun en erken cerrahi müdahalelerin bu kültürde yapıldığı saptandı.
Çalışma sonuçları, Science Advances mecmuasında yayımlanarak bilim dünyasına duyuruldu.
Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Yılmaz Selim Erdal “Çayönü’nde 33 bireyi tahlil edip bunların içerisinde 13 bireyden kâfi ölçüde DNA korunumunu bulduk ve bunlar üzerine birinci çalışmaları yaptık. Bu çalışma birinci değilse bile Kuzey Mezopotamya için en büyük örneklem kümesini temsil ediyor” dedi.
ERKEN NEOLİTİK PERİYOTTA AKRABALIK İLİŞKİLERİ…
Erdal, kelamlarına şöyle devam etti:
“Çalışmadan elde edilen değerli bulgulardan biri, erken neolitik topluluklarda akrabalık bağlarının belirlenmesine yönelik oldu. Erken neolitik devirde Anadolu ve etrafında ölülerin konut tabanlarına gömülmesi yaygın bir gelenekti. DNA akrabalık tahlilleri, Çayönü’nde birebir konuta gömülü bireylerin çoğunlukla yakın akraba olduğunu ortaya çıkardı.”
“Öte yandan bir tedavi aracı olarak dağlama Anadolu’da yaygın bir uygulamadır. Çayönü’nün, bu uygulamanın en eski örneklerinden birini oluşturduğunu tespit ettik. İç yüzeyinde enfeksiyon izi saptanan bir kafatasının, büyüsel-ritüel uygulamasını da içeren bir metotla tedavi edilmiş olabileceğini de gösterdik. Böylelikle Çayönü’de Anadolu’nun en erken cerrahi müdahalelerin yapıldığını ortaya koyduk.”
“Bebeklikten itibaren sarılarak yapay kafatası biçimlendirme süreçlerinin yapıldığını ve bunun sonucunda geriye gerçek yönelmiş bir alın ve uzatılmış bir kafatasıyla temsil edilen insan kümelerinin varlığını da saptadık. Saptanan trepanasyon örneği ile düşünüldüğünde bu dataların, Neolitik Çağ’da Mezopotamya’nın çok dinamik, bir ölçüde karmaşık bir kültürel dinamiğe sahip olduğuna işaret ettiğini gösteriyor.”
ÇOCUĞUN BAŞI DAĞLANMIŞ
Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Kısmı Hekim Öğretim Üyesi Ezgi Altınışık da “Bölge insanlarının genetik yapısı, Bereketli Hilal’in doğu ve batı yakalarından izler taşıyor. Üst Mezopotamya’nın güneybatı Asya’daki merkezi pozisyonu, toplumun gen havuzuna da yansıyor. Zagros neolitik toplumları ile temsil edilen Bereketli Hilal’in doğusu ile batısındaki Orta Anadolu neolitik toplumlarının demografik örüntüleri bu bölgede bir karışım olarak karşımıza çıkıyor.”
“Genetik çeşitliliğin yüksek olduğu gözlense de toplumun genetik yapısında incelenen 1000 yıl boyunca büyük bir değişim gözlenmiyor. Buna karşın 2 yaşlarındaki bir kız çocuğunun Bereketli Hilal’in doğu yakasında yaşayan toplumlara genetik açıdan daha yakın olması, Çayönü’ne dışarıdan insanların geldiğini ve bu köyde yaşayabildiğini ortaya koyuyor. Bu kız çocuğunun parietal kemiğinde saptanan dağlama (koterizasyon) izinin tahlili ile günümüzde hala uygulanan geleneğin tarihte saptanan birinci örneğini literatüre kazandırmış olduk. Tahlillerle Çayönü, kültürel dinamizmi çok yüksek bir cazibe merkezi olarak da öne çıkıyor.”
YUKARI MEZOPOTAMYA’DAN MARMARA’YA
Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Kısmı Hekim Öğretim Üyesi Füsun Özer ise “Yapılan genetik tahliller Çayönü’nden 1000 yıl sonra Orta Anadolu (Çatalhöyük) ve Marmara’da (Barcın Höyük) yaşamış olan insanların cetlerinin bir kısmının Üst Mezopotamya’dan geldiğini ortaya koydu. Bu da görece uzak coğrafyaların insanlarının yalnızca uzaktan fikir alışverişi yoluyla değil tıpkı vakitte insan hareketiyle de etkileşim içinde bulunduğunu gösterdi. Böylelikle Neolitik periyotta, Mezopotamya’dan Anadolu’nun içlerine bir gen akışı olduğunu tespit ettik” dedi. (AA)