Erdem Dönmez
Türk romanının birinci örneklerinin verildiği 19. yüzyılın son çeyreğinde Ahmed Midhat Efendi’nin Esrar-ı Cinayat’ıyla tanıdığımız polisiye edebiyat, ortaya çıktığı periyottan itibaren her türlü okurun ilgisini çekmiştir. Sultan II. Abdülhamid’in bu cinse düşkünlüğü ve periyodunda kendisine sunulmak üzere pek çok polisiye roman çevrildiği dikkate alınırsa cürüm edebiyatının Midhat Efendi’den itibaren nasıl süratle yükselip yaygınlaştığı görülür. Meşrutiyet’ten itibaren “onparalık öyküler”le popülerliği artan polisiye eserler, tefrika edildiği gazetelerin tirajlarının artmasında büyük ölçüde hisse sahibi olmakla birlikte müelliflere çıkar kapısı da olmuştur. Türk polisiye edebiyatı üzerine en kapsamlı çalışmaya sahip olan Erol Üyepazarcı’nın iki ciltten oluşan Korkmayınız Mister Sherlock Holmes! Türkiye’de Polisiye Romanın 125 Yıllık Hikayesi (1881-2006) isimli çalışmasına göz atıldığında, tıbbın ne yoğunlukta üretilip tüketildiği görülür. 2006’dan bugüne uzanan süreçte de polisiye yapıtların sayısı katlanmakla birlikte klasik prosedürlerden daha farklı biçimde özgün bir kurguya kavuştuğu da dikkat çeker.
POPÜLER EDEBİYATA FARKLI BİR BAKIŞ
Popüler edebiyatın en çok tercih edilen tipi olan polisiyeler, en kolay manasıyla okuru “Katil kim?” sorusunun gerisinde sürüklese de daha geniş düşünüldüğünde farklı okuma imkânları sunan verimli bir tiptir. Dedektif hikayeleri, kara roman, casusluk hikayeleri, gangster hikayeleri, polis örgütü hikayeleri, cinayet romanları, psikolojik-gerilim hikayeleri, hard-boiled romanlar üzere farklı tiplere ayrılan polisiye edebiyatta okur, çözülmesi güç bir muammanın içine çekilir ve kurgunun sonuna kadar muammanın sürdürülmesi amaçlanır. Kalitesi daha çok içerdiği çatışma, tansiyon, heyecan ve sırlara bağlı olan bu tıp eserler; mağdur, fail ve bu ikisi ortasındaki kabahat münasebetini akıl yürütme yoluyla çözmeye çalışan polis, dedektif, gazeteci üzere bir araştırmacı üzerine kurgulanır. Bu özelliğiyle standart bir kurgu biçiminin eseri üzere görünen polisiye eserler, katilin ya da maktulün kimliği, cinayetin sebebi ve işleniş biçimi, kullanılan cinayet aleti, bu cinayetten kimin neden kârlı çıktığı, araştırmacının tetkik sistemi ve muvaffakiyet durumu üzere problemler göz önüne alınıp incelendiğinde daha geniş bir açılım kazanır. Bu bağlamda yapıtın yazıldığı devir ve amaç kitlesi de dikkate alınırsa cinayetin/suçun art planındaki yaşamsal gerçeğe ulaşmak ve bunun üzerinden yeni okumalar yapmak mümkün görünmektedir. Hasebiyle polisiyelerin yalnızca tanınan okurun değil, Orhan Pamuk’a referansla “düşünceli” okurun da yeni bir gözle yönelmesi gereken bir çeşit olduğu söylenebilir.
ÖZEL DEDEKTİF HÜSEYİN KALENDER
Edebiyat tarihinde her devir ilgi gören polisiye eserler, günümüzde daha özel bir okur-yazar kitlesi kazanmış durumda. Müstakil yayımlanan polisiye mecmualar, düzenlenen müsabakalar, yalnızca bu cinse yönelen yayınevleri polisiye kültürün kendi sanayisini oluşturduğunu gösteriyor. Pek çok farklı alandan meraklısı olan bu çeşit eserler, edebiyatın aşikâr bir kitlenin egemenliğinde sonlu kalmasını da engelliyor; renkli ve hareketli bir edebiyat ortamı sunuyor.
Bir müddettir polisiye edebiyata çevirileri ve periyodik yayınlardaki yazılarıyla katkı sağlayan Ramazan Atlen aslen bir tıp tabibi ve Dedektif Dergi’nin daima muharrirleri ortasında. Craig Russell’in Şeytani Boyut ve Psikiyatrist, Rob Sinclair’ın Kızıl Kobra, Gümüş Kurt ve Eşek Arısı, Henning Mankell’in Gülümseyen Adam isimli romanlarını Türkçeye kazandıran Atlen, çeviri çalışmalarına ağır bir halde devam ederken polisiye içerikli öykülerini Tabutumdan Bakarken ismi altında bir ortaya getirdi. Toplam yedi uzun hikayeden oluşan kitapta öncelikle kıssaların isimleri okura merak salıyor: “Orhan Pamuk’a Çok Benzeyen Adam”, “Bazıları Katil Doğar”, “Karım Beni Öldürecek”, “Kediler Ölünce Cennete mi Gider” ve kitaba ismini veren “Tabutumdan Bakarken” kelam konusu dikkat cezbeden isimlendirmeler ortasında. Merak ögesini daima canlı tutan bu yedi hikayede gerçekleşen şaşırtan sonlar, okuru yeni baştan okumaya yönlendiriyor. Muharririn muammanın örgülerini hangi inceliklerle kurduğunu keşfetmek, muhatabına başka bir okuma keyfi sunuyor. Hikayelerin düğümünü deneyimi, aklı ve dikkatiyle çözen Hüseyin Kalender, özgün bir karakter olma yolunda her hikayede karşımıza çıkıyor. Emekli polis memuru Hüseyin Kalender, yalnızca mesleksel özellikleriyle işlenmiyor; iç dünyası, yalnızlığı, etrafıyla ilgileri ve özgün yorumları ile çağdaş insanın çıkmazını temsil eden bir roman şahsı özelliği kazanıyor.
BİR DOKTORUN POLİSİYEYLE BULUŞMASI
Ramazan Atlen’in kurmacadaki dikkat ve hassasiyeti, lisan kullanımında da kendini gösteriyor. Tanınan nitelikli roman ve kıssalarda olay yoğunluğunun gerisinde kaybolan üslup korkusunu Atlen öykülerinde ihmal etmiyor. Bu da hikayelerin akıcılığını artırıyor. Ramazan Atlen’in hikayelerinin en dikkat cazibeli taraflarından biri de mesleksel deneyimini kurgunun kıymetli bir modülü haline getirmesi. Cinayet merkezli kurguların sıhhat alanıyla buluştuğu yerin otopsi masası olduğu dikkate alınırsa Atlen’in mesleksel bilgisini bu alanda konuşturduğu görülüyor. Bu bağlamda “Kıl Payı” isimli hikaye, okuyucuya yabancı olduğu bir tecrübeyi deneyimleme imkânı sunuyor. Burada isimli tıp uzmanının teknisyenle diyalogları ve mesleğinin üzerinde bıraktığı ruhsal tahribat, dışarıda cenaze sırası bekleyenlerin yerle irtibatlı olarak mevti sıradanlaştırmaları üzere detaylar, hikayelerin polisiye kurgudan bağımsız halde okunmasına imkân sağlıyor. Kelam konusu durum “Karım Beni Öldürecek”te piyango talihlisi, “Yol Ayrımı”nda kocası tarafından aldatılan Gül, “Tabutumdan Bakarken”de katledilen anatomi profesörü için de geçerli. Bu hikayelerde işlenen insani durumlar, kıssa tipinin ayrıntıcılığını ortaya koyuyor. Öteki taraftan günlük stili anlatım, farklı kıssaların ortak karakterler aracılığıyla birbiriyle irtibatlandırılması, vakitte ileri-geri sıçramalar üzere teknik detayları da kurgusuna dâhil eden Atlen, şaşırtan sona sürüklenen hikayelerini hareketli bir anlatıma kavuşturuyor.
Polisiye meraklılarının yanı sıra kıssadan detay bekleyen okurların da dikkatle takip edecekleri hikayelerden oluşan Tabutumdan Bakarken, başarılı bir birinci kitap örneği.