Ogün Akkaya – Işık Kaplan
ANKARA – Maraş merkezli sarsıntılardan etkilenen depremzedeler için birtakım televizyon kanalları ‘Türkiye Tek Yürek’ ortak yayınıyla bağış topladı. Kampanyaya en yüksek bağışı 30 milyar lirayla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası yaparken, Ziraat Bankası 20 milyar lira, Vakıfbank 12 milyar lira, Halkbank 7 milyar lira bağış kelamı verdi.
Merkez Bankası ve kamu bankaları bağış yapabilirler mi? Ekonomistler yorumladı.
‘NİYE 30 MİLYAR? MERKEZ BANKASI’NIN ELİNDE 300 MİLYARLIK YAPTIRIM VAR’
Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Erinç Yeldan ilkesel bir tarif olarak kamuya ilişkin bankaların ve şirketlerin bağış teması içinde bulunmasının “varoluş nedenlerinin dışında” olduğunu söyledi. Yeldan, “Merkez Bankaları parayı yaratan ünitelerdir. Bunun hangi şartlarda nasıl uygulanacağı da hem maddede hem de tarihte aşikardır. Doğal olarak vazifesi olan bir fonksiyonu bağış olarak yapması son derece yanlış bir tanımlama. Kaldı ki niçin 30 milyar? Merkez Bankası’nın elinde 300 milyarlık bir yaptırım da var” diye konuştu.
‘SADAKA KÜLTÜRÜNE DÖNÜŞMÜŞ OLAN İŞLEVSİZLEŞTİRİLMENİN BİR SENARYOSU’
Yapılan bağışların bir göz boyama üzere göründüğünü söyleyen Yeldan, bağışların değerli olduğunu fakat bir gösteri biçiminde değil, devletin asli misyonu olarak öncelikle yapılması gerektiğini belirtti.
“İşlevselleştirilmiş olan devlet kurumlarının bağış teması altında halkın üzerine yıkılmasını izliyoruz” diyen Yeldan şunları kaydetti:
“Sadaka kültürü içerisinde, vatandaş dayanışması ismi altında işlevselleştirilen devlet otoritesinin bir sis perdesi altında sergilenmesini gösteriyor. Bağışlara kimse karşı değil. Sadaka kültürüne dönüşmüş olan işlevsizleştirilmenin bir senaryosunu izliyoruz.”
‘SAĞ CEPTEN SOL CEBE AKTARMAK DIŞINDA HİÇBİR MANA TABİR ETMİYOR’
Ekonomist Ömer Fırat Gencal, Merkez Bankası’nın bağış yapabilmesinin önünde rastgele bir pürüz olmadığını lakin Merkez Bankası’nın bir kamu kurumuna yaptığı bağışın tesirinin bulunmadığını söyledi. “Merkez Bankası’nın yaptığı bağışın para arzını artırdığı yerde bunun karşılığı üretim, mal ve hizmet üretimi olmadığı sürece sonuçta enflasyon yaratacak bir durumdur” değerlendirmesi yapan Gencal, şunları kaydetti:
“Bağış ortaya büsbütün bir para arzının artışıyla çıkar. O yüzden Merkez Bankası 30 milyar lira bağışta neden durdu diye düşünüyorum. 500 milyar civarında bağış yapsaydı. Bu bağışla sonuçta AFAD bir grup kurumlardan çadır, ısıtıcı, uyku tulumu alacak. Üretilmiş bir şeyi ekstra basılmış bir parayla AFAD gidip alacak. Yalnızca Merkez Bankası’nın değil, kamu kurumlarının yapmış olduğu tüm bağışlar tekrar bir kamuya gidiyor. Sağ cepten sol cebe aktarmak dışında hiçbir mana tabir etmiyor.”
‘SADECE ALGI İDARESİ VE ŞOV’
Merkez Bankası’nın yaptığı 30 milyar liralık bağışın para arzını artıran ve enflasyonu azdıran bir hareket olduğunu söyleyen Gencal, “Her ne kadar Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu ‘bağış kârdan’ dese de kar kendilerine ilişkin değil. Kar hazineye aktarılacak. Hazinenin bugün borç stokuna bakın. Bugün 4 trilyon TL’nin üzerinde borçlu. Bu türlü bir ortamda kamunun kamuya yapmış olduğu bağışın hiçbir manası yok. 90 milyar civarında bir bağış yapıldı. 90 milyar TL’lik bağış bizlerin cebinden çıkacak. Ekonomik manası yok. Yalnızca bir algı idaresi ve gösteri. Yaraya merhem olabilecek şey değil” diye konuştu.
‘KÂRI BORÇ STOKUNDAN DÜŞMESI LAZIM DÜŞMÜYOR, TEKRARDAN BAĞIŞ OLARAK VERİYOR’
Yapılan bağışların denetlenmesi boyutuna dikkat çeken Gencal, Merkez Bankası’nın nasıl kâr elde ettiğini ise şu sözlerle anlattı:
“Merkez Bankası’nın yapmış olduğu tek kâr vardır. Döviz şayet bedel kazanıyorsa TL cinsinden kar muharrir, koyar. Siyaset faizi ile bankalara vermiş olduğu açık piyasa süreci kaynağı faiz tahsilatı yaptığı vakit elde ettiği gelirdir. Bu kâr sonuçta Merkez Bankası’nın sene başı itibariyle yapmış olduğu genel heyette da hazineye devredilir. Merkez Bankası’nın sahibi kamudur. Kârı borç stokundan düşmesi lazım. Düşmüyor, tekrardan bağış olarak veriyor. Yahut hazineye veriyor o bağışlıyor. Hiçbir manası yok.”
‘HAZİNEDEKİ PARA HERKESİN PARASI’
İktisatçı Nesrin Nas, bağış kampanyasında Merkez Bankası’nın yapmış olduğu 30 milyar TL’lik bağışı ‘bir cepten alıp, bir cebe koymak’ olarak tanımladı. Merkez Bankası’nın ek bütçe çıkarmamak ismine ‘bağış kumpanyası’ organize ettiğini söz eden Nas, “Merkez Bankası 30 milyar lirayı kâr ederse hazineye aktaracak aslında. Hazinedeki para herkesin parası. Enkaz altında kalanların da parası” dedi.
‘BAĞIŞLAR KANUNA AYKIRI’
Ortak yayınla organize edilen bağışlarda pek çok kamu bankası da yardımda bulundu. “Kamu bankaları evvel kendi vazifelerini yapsın. Ziraat Bankası evvel bölgedeki çiftçiye kanunla tanımlanmış olan misyonunu yapsın. O bölgedeki çiftçilerin kredi borçlarını ödesinler ya da büsbütün silsinler” daveti yapan Nas, Ziraat Bankası’nın vazifesini yerine getirmediği için yüzlerce çiftçinin yerini bıraktığını ve kentlerin dışına itilerek sıhhatsiz konutlarda yaşamaya mecbur bırakıldığını tabir etti. Nas şöyle devam etti:
“Bankaların sermayelerinin kâfi olmadığını biliyoruz. Kamu bankaları 60 milyar lira kaynak aktardı. Hazineden 60 milyar lira kaynak aktaran bankalar kalkıp yardım kampanyalarına katılıyorlar. Biz orada bir gösteri seyrettik. Vatandaşın 3-5 bin lirasıyla olsaydı daha manalı olurdu. Ancak vatandaş aslında inanç duymuyor. Geçmişte toplanan paralarda da nereye gittiğiyle ilgili hiçbir hesap verilmedi. ‘Biz gereken yerlere harcıyoruz, sırası mı, hesap vermeye vaktimiz yok’ üzere açıklamalar yaptılar. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 54. unsurunda ‘Banka öz kaynağının binde dördünü aşan bağış yapamaz’ der. Son kontrol raporlarına nazaran Ziraat Bankası’nın öz kaynağı 168 milyar. En fazla 672 milyon lira bağış yapılabilir. Yapılan bağışlar kanuna muhalif.”