Tarih daima padişahları, vezirleri, hükümdarları, devlet liderlerini, kumandanları mı müellif? Pekala, “sıradan insan yaşamları” ne olur, daima yok mu sayılır?
Tarihsel olayları yalnızca devletler üzerinden anlatmak; toplumu, insanı yok saymak ne kadar isabetlidir?
2000 yılı Türkiye’sinin basın tarihi peşinde hallaçlık yaparken, yukardaki sorulara çok yeni bir açılım getiren Annales Tarih Okulu‘nu anımsadım.
Çünkü Batmanlı Kadınların dramına yine şahit oldum.
***
Annales Okulu, tarihçilikte sıradan insanların araştırılmasını önemseyip, savaşlar ve antlaşmalarla dolu diplomatik tarih yerine toplumsal dönüşümleri inceleyen, iklim, demografi, tarım, teknoloji, ulaşım, ticaret üzere hususları dikkate alan “bütüncül bir tarih anlayışı” ortaya koymuştu.
“Tarihi inşa ederken” iktisat, sosyoloji, psikoloji, coğrafya gibi bütün toplumsal bilim kollarından yararlanmak gerektiğini savunmuştu,
“Olay” odaklı tarihe karşı “sorun” odaklı bir tarih anlayışı geliştirmiş, tarihi anlayabilmek için devrin toplumsal ve ekonomik şartlarının da incelenmesi gerektiğini, münasebetiyle disiplinlerarası çalışmayı önemsemişti.
***
2000 yılında, medyada yüklü bir biçimde görülmese de Batman, yaşanan intihar olayları ile gündeme geldi.
Bölgede yıllardır süren olağanüstü koşulların yarattığı travmaların, intihar olaylarını tetiklediğine inanılıyordu.
En derli toplu anlatımı Türkiye İnsan Hakları Vakfı 2000 Yılı Raporu’nda buldum.
***
Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Kolu öğretim üyesi Doç. Dr. Aytekin Sır tarafından yapılan, 1995-2000 yılları ortasında Diyarbakır’da meydana gelen intihar ve intihar teşebbüslerinin ele alındığı bir araştırmada, kentte her yıl bir evvelkine nazaran intihar olaylarında artış gözlendiği belirtilmekteydi.
Araştırmada, Diyarbakır’da bayan intiharlarının erkeklerin iki katı olduğu, bu durumun toplumsal baskıdan kaynaklandığı savunuluyordu.
İntihar nedenleri arasında işsizlik, göç ve terör ilk sıralarda gösteriliyordu.
***
Diyarbakır Bayan Platformu, yalnızca 2000 yılının Kasım ayında bölgede 303 bayanın intihara teşebbüs ettiğini ve bunlardan 16’sının öldüğünü bildirmekteydi.
Ayrıca bölge genelinde yaşanan intihar olaylarının bilhassa kırsal kesimde vefatla sonuçlanmazsa resmi makamlardan gizlendiği, bunun da intihar hadiseleriyle ilgili gerçek sayılara ulaşmakta zahmete neden olduğunun da altı çiziliyordu.
Kadın Platformu, cinsel şiddet, tecavüz ve yoksulluğun bayan üzerinde derin tahribat yarattığına dikkat çekerken, bunun da intiharlara varan süreci başlattığını ileri sürmekteydi:
“Güneydoğu’da son bir ayda yaşanan 303 intihar girişimi bunun bir göstergesidir.
İntihar olaylarının nedenleri üzerinde soyut bir tartışma ve teşebbüslerin kalıcı sonuç vermeyeceği açıktır.
Bunu kadercilikle de bağdaştırmak intiharların gerçek sebeplerini geçiştirmekten öbür bir şey değildir. Asimilasyon siyasetleri uygulayarak intiharların önüne geçilemez. Ömrün tüm alanlarında karşı karşıya kaldığımız şiddet, kadını aşağılamak, sindirmek, kişiliksizleştirmek ve erkek egemenliğini sürdürmek maksadıyla çeşitli biçimleriyle uygulanmaktadır.
Şiddete uğrayan bayanların en kıymetli sorunu, toplumdaki ahlaki bedellerden, maddelerden ve uygulamalardan dolayı bunu açıklamamalarıdır.“
***
Batman Barosu‘nun yaptığı araştırmaya göre de Batman’da 1999-2000 yılları içinde toplam 135 intihar ve intihar girişimi yaşandı.
Bunların 42’si ölümle sonuçlandı.
Dünyadaki intihar istatistiklerinin aksine intihar edenlerin birçoklarının bayan olduğuna dikkat çekilen raporda şu bilgilere yer verildi:
“Batman‘daki intihar olaylarının bilinen saptama ve istatistiklerden ayrılan çarpıcı tarafı; intihar edenlerin yüzde 75’ini genç kadınların oluşturmasıdır.
Oysa intiharlarla ilgili dünya geneli için yapılan istatistiklerde, kadınlar olayların sadece yüzde 25’ini oluşturmaktadır.
İntihar eden yahut intihar teşebbüsünde bulunanların büyük çoğunluğu, kentin 1985 yılından beri göç alan gecekondu, mahalle/köy özelliğinde ve 3. Bölge olarak nitelendirdiğimiz semtlerinde yaşayan şahıslar ortasında gerçekleşmiştir.”
Raporda “3. Bölge” olarak tanımlanan yerleşim yerleri 1985 ile 1995 yılları ortasında göç eden kesitin yaşadığı, altyapısı olmayan gecekondu bölgeleriydi.
***
Konuyu merceğine alan Çağdaş Batman gazetesi Yazı İşleri Müdürü Arif Aslan intiharlarla ilgili yaptığı açıklamada intihar nedenler hakkında göçün en büyük etken olduğunu söylüyordu.
Batman merkezde gerçekleşen intiharların birçoklarının göç alan mahallelerde meydana geldiğini belirten Aslan şöyle diyordu:
“Ayrıca bu bölgede 17 yıl müddetle büyük çatışmalar yaşandı.
Şimdi bir ‘barış şoku’ yaşanıyor. Beşerler yeni sürece adapte olamadı.
Bir beklenti vardı. Beşerler hayatlarında bir şeyin değişmediğini gördü. Hükümetlerin vaat ettiği şeyler gerçekleşmedi. Köye dönüş projesi halkta büyük bir beklenti. Pazaryeri mahallesinde bir bayan ilaç alarak ömrüne son vermek istedi. ‘İki yıldan beri köye dönmeyi bekliyordum’ diyor.
Köy onun için tahminen de her şeydi; bir domatesle, bir inekle geçinebildiği bir yerdi.“
***
İnsan odaklı bir tarih gözlüğüyle bakıldığında 2000 yılının en kıymetli toplumsal olaylarından biri de kesinlikle ki Güneydoğu’daki, bilhassa de Batman’daki bayanların intiharıydı.
Birçoğunun öyküsünü de daha ayrıntılı inceledim. Türkiye ismine mahcubiyetim daha da arttı.
***
Basın tarihini yazarken, bahtsız bir ülkede doğdukları için ömürleri boş yere yitip giden ve medyanın çok da fazla kendilerinden kelam etmediği o bahtsız kadınların da anılması gerektiğine inanıyorum.
P24’ten alınmıştır.