Mehmet Altan*
Basın tarihi için 2000’li yılları tararken, Amerikan haber ajansı The Associated Press`in (AP) yaptığı bir ankete rastladım.
AP, abonesi olan 24 ülkedeki 75 gazete ve yayın kuruluşuna 2001 yılının en değerli olaylarını sormuş. Ben de ondan esinlenerek 2001 yılını Türkiye açısından taradım.
Bunu yaparken de buranın metabolizmasının sancılı işleyişine şahit oldum.
***
1993 yılı vergi şampiyonu genelev patroniçesi Matild Manukyan 2001 yılında ölmüş…
Cumhuriyet’in 70. yılında vergi rekortmenini yine hatırlamak yetti de arttı.
Genelevlerin vergi açısından endüstrinin önünde koştuğu bir ülke…
Yoruma muhtaçlık var mı?
***
1993 yılı Türkiye vergi şampiyonu genelev patroniçesi Matild Manukyan’ın
öldüğü yıl olan 2001’de dünyanın en büyük zenginlerinden Dennis Tito da dünyanın ilk “uzay turisti” oldu.
Uzay turizm şirketi Space Adventures’la yapılan bir mutabakat ile Tito, Soyuz TM-32 misyonuna katıldı ve 7 gün, 22 saat, 4 dakika uzayda kaldı.
Tito, yörüngede şirketi için faydalı olacağını söylediği çeşitli bilimsel deneyler yaptı. Gezisi için de 20 milyon dolar ödedi.
Aynı yıl, biri Türkiye’den, biri dünyadan iki zenginin hayat hikâyeleri…
Üzülmeye olduğu kadar espriye de oldukça açık bir durum.
***
Türkiye’de genelevden vergi şampiyonluğuna, dünyada multi milyarderlikten uzay turistliğine 2001 yılında dolanırken ekonomik kırılganlığa tekrar rastladım. Güya bu coğrafyanın yazgısı.
19 Şubat’ta “anayasa kriziyle” su yüzüne çıkan kaos nedeniyle 22 Şubat 2001’de Merkez Bankası dalgalı kura geçmek kararı aldı.
Ama nafile…
Kararın birinci gününde doların fiyatı 689 bin liradan 964 bin liraya çıktı, faizler yüzde 5 bin 200’leri gördü.
Bugüne oranla çok daha saygın, sağlam ve teknik bir Merkez Bankası olmasına karşın aldığı karar krizin derinliğine deva olmadı…
Kriz dikiş tutmayınca 27 Şubat 2001’de Başbakan Bülent Ecevit Dünya Bankası Lider Yardımcısı Kemal Derviş‘i istişarelerde bulunmak üzere Türkiye’ye çağırdı.
***
Kemal Derviş 13 Mart 2001’de bakan olarak atandıktan sonra duvara çarpan ülkede yapısal ıslahatlar yaptı. Bağımsız heyetler oluşturdu. Bankacılık dalını yeryüzü standartlarında yine yapılandırdı. “Güçlü Türkiye İktisadına Geçiş” programını uyguladı.
AKP de birinci yıllarında tıpkı programı titizlikle uygulayarak ekonomik muvaffakiyetler sağladı.
***
25 Nisan 2001’de Merkez Bankası’na özerklik getiren ve 25 Nisan 2001’de TBMM’de kabul edilen yasa Kemal Derviş‘in en değerli ıslahatlarından biriydi…
Şimdi başka tüm bağımsız kurumlar ve gerçekleşen yapısal ıslahatlar üzere özerk Merkez Bankası’nın da yerinde yeller esiyor ve iktisat 2001 krizinden çok daha müthiş bir halde…
“Adam laf dinlemiyordu, misyondan aldık” dönemine geldik yirmi yılda. Zaman ilerledikçe, geriye giden bir ülke …
Yürüyorsun yürüyorsun bir bakmışın yola çıktığın noktadan daha geridesin.
Nasıl?
Neden?
***
Kemal Derviş iktisatta ıslahatlar yaparken tıpkı yıl hukuk ve adalette durum nasıldı?
22 Mart 2001’de Diyarbakır DGM’de, 5 yıl süren Yüksekova Çetesi davasında 15 sanığa 3 ile 30 yıl ortasında değişen mahpus cezaları verildi.
Çeteler yine var… O gün çete, bugün çete, güya o da kader… Ama tahminen fark, daha sonra kalıcı olmasa da o vakit bir mahkûmiyet var…
Neden kalıcı değil?
9 sene sonra, 28 Ağustos 2010 tarihli haberden okuyalım:
“Asker, polis ve itirafçılardan kurulu Yüksekova Çetesi Davası, 15 yıl mahkeme mahkeme dolaştırıldıktan sonra zamanaşımından düştü. Onlarca faili meçhul cinayet ortada kaldı.”
Yüksekova Çetesi sadece cinayetle suçlanmıyordu… Adam kaçırma, uyuşturucu ve silah kaçakçılığı yapmakla da suçlanıyordu.
Gizli bir el, daima yaptığı üzere ayak izleri devletin içine uzanan bir cürüm örgütünü göz nazaran göre kurtardı.
Yürüdükçe daha geriye düşülür mü?
Nasıl, neden?
Yöneticilerin daima söylediği ve asla inanmadığı bir sakız var, biliyorsunuz:
“Türkiye bir hukuk devletidir.”
Ama bugünün Türkiye’sinde artık bu tekerleme daha da çürümüş bir sakız…
Bir yanda Manukyan’ın vergi rekortmenliği, bir yanda Dennis Tito…
***
Gene birebir yıl, Anayasa Mahkemesi 22 Haziran 2001’de “Laik cumhuriyet prensibine ters aksiyonların odağı” olduğu gerekçesiyle Fazilet Partisi’ni kapattı…
14 Ağustos’da ise Erdoğan’ın kurucu üyesi olduğu Adalet ve Kalkınma Partisi kuruldu…
Yirmi yıl sonra ise siyasal iktidar “laiklik” prensibini fiilen emekli etme peşinde…
2001’den 2022’ye. Demokratik laiklik üzere bir sigortanın inşası yerine, laiklik kavramının şişlendiği ülke…
***
Siyasal iktidar onu iktidara getiren kaidelerden çok daha beterini yaratmış olarak bırakacak iktidarı.
İlerledikçe gerileyen ülke…
Siyasete can veren toplumsal yapı temel alınarak medyadaki haberler üzerinden
yapılan yirmi yıllık otopsi raporunun özeti bu.
***
Bu ortada yazının başında anımsattığım, The Associated Press`in (AP) yaptığı anketi de pas geçmeyeyim… Araştırmanın sonuçlarına nazaran gazetecilerin o yılın en değerlileri olarak gördüğü 10 olay şöyle sıralanıyor:
1- ABD`deki 11 Eylül hücumları ve akabinde terörizme karşı başlatılan savaş,
2- Şarbon paniği,
3- Ortadoğu’da şiddet,
4- George W. Bush`un ABD Lideri olarak vazifeye başlaması,
5- Eski Yugoslavya Devlet Lideri Slobodan Miloşeviç`in tutuklanması ve Lahey`e götürülmesi,
6- Dünya iktisadının zayıflaması,
7- Avrupa`da meczup dana ve şap hastalığı olayları,
8- AB`nin yükselen gücü, ortak para ünitesine geçilmesi,
9- Çin`in Dünya Ticaret Örgütü`ne kabul edilmesi,
10- G-8 tepesinde çıkan olaylar ve Nepal`deki kraliyet ailesine yönelik katliam.
***
Haftaya 2002’yle devam etmek üzere…
P24’ten alınmıştır.