Banu Çiçek Şener
Kuğunun Son Müziği, Beşir Ayvazoğlu’nun kaleminden bir Pir Gâlib biyografisi. Yirmi dört yaşında divanını tertip eden, yirmi altı yaşında Hüsn-ü Aşk’ı yazan klasik Osmanlı edebiyatının son büyük şairinin hayatı üzerindeki sis perdesini kaldıran kitabın macerası çeyrek asır geriye uzanıyor.
Eserleriyle Ahmet Hamdi Tanpınar’dan Orhan Pamuk’a kadar pek çok sanatçıyı etkileyen Pir Gâlib, 1995 yılının Mart ayında bir dizi aktiflikle anıldı. En son 1912 yılında İhtifalci Ziya Bey’in düzenlediği merasimden sonra hiç anılmamış, hatta rastgele bir toplantıya dahi bahis olmamıştı.
Ayvazoğlu’nun İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin kültür faaliyetlerini düzenleyen ünitede yönetici olarak misyona başlamasıyla planladığı bu aktifliklerin bir yan eseri olarak ortaya çıkan Pir Gâlib biyografisi vakitle makale boyutunu aştı ve bir kitaba dönüştü.
Yıllar içinde çeşitli baskıları yapılan bu kitap, nihayetinde müellifi tarafından yine ele alınıp gözden geçirildi, güncellendi, birtakım kısımlar eklendi, kimileri çıkarıldı ve ortaya “bağımsız bir Pir Gâlib biyografisi” çıkmış oldu. Lakin nasıl? Ayvazoğlu tezkirelerde ve birkaç arşiv dokümanındaki bilgiler dışında bilgi bulmakta zorlandığını söylüyor:
“Bütün bu zahmetler hesaba katıldığı takdirde, bir divan şairinin biyografisini yazmaya kalkışmak, iğneyle kuyu kazmaya emsal bir iştir. Okunabilir bir biyografi yazabilmek için şairi yaşadığı bölümün içinde görmeye, bilgi kırıntılarını bile değerlendirmeye muhtaçlık vardır. Elinizdeki kitapta bunu yapmaya çalıştım.”
Şeyh Gâlib’in hayatına, yapıtlarına, yaşadığı yerlere, saray ile alakasına ve etrafına dair her biri ince ince işlenmiş kısımlardan oluşuyor Kuğunun Son Müziği. Mesela muharrir Sultan III. Selim’in Mevleviliğe gösterdiği ilginin ve Galib’e duyduğu hayranlığın gerisinde birtakım politik hesapların bulunduğunu belirtiyor:
“Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak yeni bir askerî teşkilat kurmak isteyen ‘müceddid’ padişahın, ocağın mensup olduğu Bektaşîliğe karşı Mevlevîliği desteklemek, bunun için de Mevlevî başkanlarını gerisine almak istediği düşünülebilir.”
Yine Pir Gâlib’in kendisinin yaşadığı periyotta ve sonrasında nasıl tesirler bıraktığına dair yazılan kısımlar, kitabın en ilgi cazip kısımlarındandır. Örneğin İstiklal Şairi Mehmet Akif Ersoy’un Pir Gâlib’i çok sevdiğini lakin ona dargın olduğunu öğreniyoruz. Neden mi? Gâlib, Hüsn-ü Aşk’ta “müteşair”leri, yani şairlik taslayanları birkaç kümeye ayırarak eleştirmiştir. Onun eleştirdiği kümeden biri medreselilerdi ve onlar ortasından hiç şair çıkmayacağı için bahsetmek bile gereksizdi. İşte Hüsn-ü Aşk’taki bu kelamlar, Akif’in Gâlib’e dargınlığının sebebiydi. Bunun üzere onlarca anekdot yer alıyor kitapta.
Kuğunun Son Müziği, ilmî titizlikten taviz vermeden lezzetle okunan bir Beşir Ayvazoğlu klasiği…