Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Genel Müdür Yardımcısı Muharrem Kiraz, Amasra’daki maden faciası için TBMM’de kurulan araştırma kurulunda, uzman raporunun bilakis, kendi yaptıkları incelemeye nazaran facianın meydana gelmesinde havalandırmanın tesiri olmadığını söyledi. Kiraz, “Bizim kendi öngörümüz, kendi incelemelerimizle birlikte, havalandırmadan kaynaklanan bir sorun olmadığı, havalandırmadan kaynaklanan bir kaza olmadığı şeklinde” dedi. Kazaya ait ön eksper raporunda ise “Yetersiz ve etkisiz havalandırma sistemi olayın meydana gelmesindeki en temel unsurdur” tespitine yer verilmişti. Kiraz birtakım sorulara yazılı cevap vermek istedi, fakat Komite Lideri Yıldız buna müsaade vermedi. Yıldız, isterlerse telefonla da öbür yöneticilerden bilgi alabileceklerini söyledi. Bunun üzerine Kiraz soruları yanıtlamaya başladı, fakat soruları yanıtlarken sık sık duraksadı.
Bartın’ın Amasra ilçesinde, Türkiye Taşkömürü Kurumu’na ilişkin maden ocağında 14 Ekim 2022 tarihinde 41 madencinin vefatıyla sonuçlanan facia sonrasında TBMM’de kurulan Amasra Maden Kazasını Araştırma Komitesi bugün toplandı.
Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdür Yardımcısı Muharrem Kiraz, kurula sunum yaptı. Kiraz, madenlerde alınan emekçi sıhhati ve iş güvenliği tedbirlerinden bahsetti. Kiraz, 2021 yılında toplam 46 sefer kontrol yapıldığını ve kontrol yapılan konuların kurumlara gönderildiğini kaydederek, kuruma bağlı 177 iş güvenliği uzmanı ve 16 iş yeri doktorunun misyon yaptığı bilgisini verdi. Kiraz, şunları söyledi:
“Kendi bünyemizde bulunan İş Sıhhati Güvenliği Daire Başkanlığı tarafından da iç kontroller yapılmaktadır. 8 teknik elemanla her hafta yeraltı ve yerüstü tesislerinde kontrolümüz devam etmektedir. 2021 yılında toplam 46 sefer kontrol yapılmış olup tespit edilen konular kontrol yapılan kurumlara gönderilmekte ve sonuçları takip edilmektedir. Tıpkı vakitte, kendi çalışma ünitelerimiz de teknik eleman ve daimi nezaretçilerle birlikte de kontroller yapılmaktadır. Tekrar iş güvenliği uzmanları ve iş yeri doktorları vasıtasıyla tüm yeraltı ve yerüstü tesislerinde 45’i A sınıfı, 52’si B sınıfı ve 80’i C sınıfı olmak üzere toplam 177 iş güvenliği uzmanı ve 3’ü kendi doktorumuz olmak üzere 16 iş yeri tabibi misyon yapmaktadır. İş güvenliği uzmanları v e iş yeri tabipleri, yapmış oldukları kontroller sonucunda tespit ve tekliflerini noter onaylı deftere yazarak patron vekiline sunarlar, tekliflerinin yapılıp yapılmadığını takip ederler.”
Türkiye Taşkömürü Kurumu Karadon Kurum Müdürü Fazıl Uncu, Amasra’daki madenin havalandırması ile ilgili konuştu lakin milletvekillerini tatmin edici bilgiler veremedi. Milletvekilleri, bunun üzerine Uncu ve Kiraz’a sorular sordu.
CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz, “Bu kadar uzun yolu kat eden pak hava var. Havanın izlediği yol boyunca havanın sürat denetimleri hangi aygıtlarla yapılıyor? Bu sürat denetimi yapılan bölgelerde hangi aralıklarla çalışanlar ve işçi var” diye sordu. Yavuzyılmaz, Amasra’daki madenin havalandırmasında sorun olduğunu tabir ederek, uzmanların ön inceleme raporunu işaret etti.
CHP Adana Milletvekili Müzeyyen Şevkin, “Tek bir sondajla havalandırmanın yapılması yanlışsız mudur, kâfi midir” diye sorarken CHP İzmir Milletvekili Kani Beko, “Havalandırma sisteminin kâfi ve tesirli olduğuna inanıyor musunuz? Uzmanlar yetersiz olduğunu söz ediyorlar. Metan drenajı kâfi mi? Tozla uğraş aktif yapıldı mı? Elinizde uzman raporları var mı? Bartın iş cinayeti olmadan, en son emekçi sıhhati ve iş güvenliği uzmanları ile Sayıştay raporlarını okudunuz mu” sorularını yönetti.
CHP Zonguldak Milletvekili Ünal Demirtaş, “Bakanlıktan Amasra müessesinin havalandırması için yatırım ödeneği istenmiş mi, istenmediyse neden istenmemiş” diye sordu. HDP İzmir Milletvekili Serpil Kemalbay, Çağdaş Hukukçular Derneği’nin kazaya ait hazırladığı rapora atıf yaparak, “Sensörlerin gerçekleri yansıtmadığına dair tezler var. Biraz daha sensörlerin çalışma sistemi konusunda bilgi verirseniz seviniriz” dedi.
HAVA KÂFİ Mİ, DEĞİL Mİ
Kiraz kimi sorulara yazılı cevap vermek istedi, lakin Komite Lideri Yıldız buna müsaade vermedi. Yıldız, isterlerse telefonla da başka yöneticilerden bilgi alabileceklerini söyledi. Bunun üzerine Kiraz soruları yanıtlamaya başladı, fakat soruları yanıtlarken sık sık duraksadı. Kiraz, Amasra’daki ana aspiratörün 1978 yılında kurulduğunu belirterek, “Söz konusu ayağın olduğu yerde muhtaçlık kadar hava basılıyor. 3 bin 750 küp hava, olağan şartlarda ocağa basılıyor” diye konuştu.
CHP’li Demirtaş, eksperlerin yetersiz havalandırmayı facianın nedenleri ortasında gösterdiğini hatırlattı. Demirtaş, “O vakit bu rapor yanlış mı? Havalandırma uygunsa neden bu kaza oldu” diye sordu.
Kiraz, mevzuatın aspiratörün her iki taraflı emiş yapabilmesini istediğini ve bunu sağlamak için aspiratörün değiştirilmek istendiğini kaydederek, “Yani oradaki olay, aspiratörün kapasitesinin yetersizliği değil. Mevzuata giren yeni hususu; hem emiş hem çekiş yapabilmesini sağlamak amacıyla” dedi.
ASPİRATÖR İÇİN İHALE SÜRECİ BİLE 3 YIL SÜRMÜŞ
Kiraz, mevzuata uygun aspiratör için ihale sürecinin 2018 yılında başladığını ve 2021 yılında sonuçlandığını belirtti. Kiraz, süreci, “İhalesi yapıldı, birkaç ihale yapıldı. En son ihalede mukavele yapıldı, pandemiye denk geldi. Ana aspiratörle ilgili. Firma gereç tedarikinde ıstırap yaşadığını söz etti bize. Oradan dolayı” diye açıklama yaptı.
Kiraz, ihalenin üç kere tekrar edildiğini, 18 Ekim 2021 tarihinde ihale açılışı yaptıklarını lisana getirdi. Kiraz, ihalenin üç sefer tekrar edilmesi nedeniyle sürecin uzadığını kaydederek, mukavele imzalanan firmanın pandemide gereç temin edemediği için 2 kere ek müddet istediğini belirtti. Kiraz, “Firma eksiklerini tamamladığını, alana getirip montajı tamamlamak için bizden tarih istedi en son. Bu süreçte de özel bir durum olduğu için şu anda bekliyor” diye ekledi.
KİRAZ “HAVALANDIRMA YETERLİ” DİYE SAVUNDU
Kiraz, mevcut aspiratör kapasitesiyle ilgili “Kapasitesi 11 bin 500 metreküp, şu anda gereksinimimiz olan 3 bin 750 metreküp. İtiş yapamadığı için aspiratör değiştirilmek isteniyor, yoksa emişinde rastgele bir dert yok. Ocağın muhtaçlığı olan hava için yeterli” dedi.
Kiraz havalandırmanın yeterliği olduğunu söyledi lakin eksperlerin maden faciasına ait hazırladıkları ön inceleme raporunda havalandırmaya ait şu kıymetlendirme yapılmıştı:
“TTK’ye bağlı ATİM’de (Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi) maden havalandırmasının güzelleştirilmesine dair hayata geçmeyen yatırım ve uygunlaştırma projeleri, kazanın meydana gelmesinde değerli rol oynamıştır. Yetersiz ve etkisiz havalandırma sistemi, olayın meydana gelmesindeki en temel ögedir. Ocak içinde kâfi ölçüde ve süratte hava sirkülasyonu sağlanamamış, bu nedenle yanıcı, patlayıcı gazları ve tozları insanların çalıştığı ve bulundukları yerlerde seyreltme ve süratle ortamdan uzaklaştırma vazifesi yerine getirilememiştir. Merkezi gaz izleme sisteminden alınan datalar incelendiğinde, metan düzeylerinin müteakip kereler uzun mühlet boyunca yüzde 1,50 ve yüzde 2’nin üstünde kaldığı, neredeyse rutin olarak yüzde 1,50’yi, sistemli olarak da yüzde 2’yi aştığı için potansiyel patlayıcı metan düzeyleri oluşmuştur. Teknik olarak metan gazının alt patlama limiti olan yüzde 5’i geçtiği durumlar da yaşanmıştır fakat tertip defterler incelendiğinde, ikaz ve alarm düzeylerinde maden ocağının kısmen dahi olsa boşaltılması istikametinde bir tedbir alındığı ve üretim ölçülerinde bir azalma olduğu görülmemiştir. Havalandırma sistemi kâfi ve tesirli olsaydı olayın meydana gelmesi önlenirdi.”
Kiraz, tozla çaba konusunda ise “Söz konusu işletmelerimiz için 50 ton yeterliyken biz 55 ton taş tozu serptik, tozla çaba için” diye bilgi verdi.
SAYIŞTAY’IN TESPİTLERİ KONUSUNDA GEREKLİ TEŞEBBÜSLER YAPILIYORMUŞ
Kiraz, Sayıştay’ın tespitlerine ait, “Sayıştay kontrol raporları bedellendiriliyor ve teklifler doğrultusunda gerekli teşebbüsler yapılıyor” diye konuştu.
Kiraz, Amasra’daki sensörler konusunda ise “182 adet sensör bulunmakta. Bu sensörlerin kalibrasyonları belli dönemlerde yapılmakta. Ferdî ölçüm aygıtları ile birlikte denetim edilmekte. Yalnızca metan için söylemiyorum, 42 tane sensörümüz var. Birbirini takip eden sınırlar içinde bulunuyor. Buralarda bir arıza olduğunda anında müdahale ediliyor, sensör ya yenisiyle değiştiriliyor ya da kalibrasyon yapılıyor” dedi.
Kiraz, vekillerin ikinci kere sorularını yanıtladı. Kiraz, vekillerin sorularına şöyle cevap verdi:
“Metan yükselmesi olağan mi? Yer altı kömür ocakları birinci küme metan gazlı, çok tehlikeli sınıfında iş yeridir. Bu cins iş yerlerinde metan yükselmesi olağandır. Vardiya mühendisi var mı? Var, ocağa iniyor, yakın bölgedeki teftişini yapıp olayın olduğu bölgeye giderken olay vuku buluyor. Gaz nereden geldi? Kurum burada araştırma, inceleme yapıyor mu? İnceleme, araştırma yapıyor, kazanın oluş biçimiyle ilgili kurum kaza kanaat raporu hazırlayacak. Şu anki yapılan inceleme, bizim de yaptığımız formda, elimizdeki kayıtlı kanıtlar yahut çıkan arkadaşlarımızın sözleri ile birlikte biz de süreci değerlendirmeye çalışıyoruz. İlgili uzman arkadaşlarımız bir ortaya gelip farklı farklı senaryoları değerlendirmeye çalışıyor.
“KANAAT RAPORU HAZIRLANACAK”
Az evvel bahsettiğim üzere, gaz izleme sisteminden alınan bilgiler, daha evvelki kayıtlar, arkadaşlarımızın kurtarma esnasında gördükleriyle bunlar oluşturulmaya çalışıyor. Kaza kanaat raporunu hazırlayıp kurum olarak sunacağız.
“ÖNGÖRÜMÜZ, HAVALANDIRMADAN KAYNAKLANAN BİR KAZA OLMADIĞI ŞEKLİNDE”
İlk eksper raporuna da emsal bilgilerle birlikte kıymetlendirme yapılıyor. Bunu tabir etmem yanlış olur mu bilmiyorum, yargıya intikal eden bir süreç var. Bu süreçte bizim kendi kıymetlendirmemiz resmi olarak kaza kanaat raporunda yer alacak. Pervane ya da havalandırmayla ilgili bizim kendi öngörümüz, kendi incelemelerimizle birlikte, havalandırmadan kaynaklanan bir sorun olmadığı, havalandırmadan kaynaklanan bir kaza olmadığı formunda.
Olağanüstü halde toplantı yapıldı mı? Az evvel eksper raporunda tabir edildiği üzere, uzman de bizim merkezi sistemimizdeki kayıtları inceleyerek raporuna taşımış. Amasra müessesinin merkezi gaz izleme sistemini bir yedeği savcılık tarafından alınmış, geriye dönük grafikleri veriyor. Geriye dönük grafiklere baktığımızda, gazın yükselme düzeyleri, oradaki çalışanların yaptığı görüşmeler, onlar da oraya işliyorlar.
Bu süreçte de zati kelam konusu alanda mevzuatta istenilen, 1,5-2 prosedürleri uygulanıyor. Burada da gazın yükseldiği vakit ilgililerle irtibat kurulmaya çalışılıyor. Oradaki o süreç işleniyor. İtiş yapmasının kazaya tesiri olmazdı. Ana aspiratörün emiş değil de bilakis dönme özelliği de olsaydı kazaya tesiri olmazdı.
Ne vakit mevzuata girdi? 2015 yılındaki mevzuata giriyor, oradan sonra bu süreç başlıyor. Niçin aspiratörü değiştirmek istiyoruz? Mevzuatta hem aksiye dönük hem emiş hem itiş istediği için, mevzuatta istenilen koşulu karşılamak emeliyle değiştirmek isteniliyor. Olayın olduğu yer ana ayak üretim noktası değil, taban hazırlık noktası. Oradan da çok kömür gelmez. 5-10 ton civar kömür alınıyor.
Metan direnajı ile alakalı konu sorulmuştu. Burada kastedilen şayet metanın bulunduğu yerden, sondajlarla ayak gerisine yapılarak, emilip boru sınırları ile yerüstüne çıkarılmasıysa bu türlü bir biçimde uygulama yok. Benim kastettiğim, bunla rahatlatma sondajları, 25 metre yapılan sondajlarla alandaki metanın boşaltılması.
“RÖDOVANS SİSTEMİ DEVAM EDİYOR”
Rödovans sistemi devam ediyor mu? Evet, kurumumuzda rödovansçlarımız var. Kâfi eğitim veriliyor mu? Evet, eğitimler veriliyor. Duyurular, ilanlar yapılıyor. İş sıhhati ve güvenliği konseyleri her iş yerinde var. Çalışan temsilcilerimizin de olduğu takım tarafından heyet toplanıyor. Kara kutu incelendi mi? Kara kutudan kasıt merkezi gaz izleme noktasındaki kayıtlarsa savcılığın elinde.
“PARA CEZASI UYGULANDI”
Aspiratör ile alakalı firmaya mühlet verildi, para cezası uygulandı. Firmaya para cezası uygulandı. Mevzuat orada bir ölçü getiriyor, gün başına binde 1. Günlük ne kadar müddet veriyorsak onu toplam kontrat bedelinin binde 1’i ile çarpıyoruz. Aspiratör değiştirilmeden çalışılabilir mi? Evet, değiştirilmeden çalışılabilir. Aspiratör yenilendi mi? Karadon, Kozlu ve Armutçuk’taki aspiratörlerimizin yenilenmesine karar verildi. O süreçte de mevzuat çıkınca aspiratörlerimiz yeni mevzuata uygun olarak yenilendi.
“OLAY YERİNİ GÖRMEMİZ GEREKİYOR”
‘1,69’da patlama neden olur’ üzere soru vardı? Zati bizim de yaptığımız değerlendirmelerde muhakkak şeyler yerine oturmadığı için olay yerinin görülmesi, ayrıntılı biçimde inceleme yaparak hangi noktada olmuş, onu tespit etmek mümkün. Bunun için olay yerini görmemiz gerekiyor.
Sayıştay’ın teklifleri doğrultusunda gerekli çalışmalar yapılıyor. Kurum, kaza kanaat raporu oluşturacak, resmi olarak sunacak. Kendi kurumumuzun görüşü ilgili makamlara sunulacaktır. Metan ölçümü yapıldı mı? Az evvel de izah ettiğim üzere, yeraltında metan sensörleri ile birlikte ölçümü yapılıyor. Ana galerilerde de çalışan takımlarda ferdî gaz ölçüm aygıtları var. Daima sabit olan metan sensörlerimiz de yüzde 1-1,5’te de sesli ve ışıklı ihtar yapıyor.
İŞÇİ TALEBİ İLETİLMİŞ
Degaj sondajları yapıldı, kayıtları var. Savcılığın elinde. Muhakkak teknik elaman ve emekçi talebiyle alakalı, yıllık dönemlerde değişen sayılarda taleplerimiz var. Bunlar da kayıtlarımızda var. Savcılığın istediği birçok bilgi ve doküman savcılığa teslim edilmiş durumda. Kurulumuza da her türlü bilgi ve belgeyi her formda paylaşırız. Aslında komitede ben de uzman üye olarak komitenin içinde yer alıyorum.
“NE ARTISI NE EKSİSİ OLACAKTI”
Kozlu İşletme Müdür Yusuf Aydın, “Mevzuatta istenilen şu, acil bir durumda ve muhtaçlık halinde aykırı dönebilecek bir aspiratörden bahsediyor. 2015 yılında yürürlüğe girdi, şu anda Türkiye’nin hiçbir madeninde karşıt çevrilmiş bir aspiratör yoktur. Bu olayla bizim pervanemizin aykırı dönüşünün de tesiri yoktur, zıt dönseydi bu olaya ne artısı ne tesiri olmayacaktı” diye konuştu.
Aydın, Soma faciasından sonra bu aspiratörün mecburî hale getirildiğini kaydederek, “Hem Kozlu’da hem Karadon’da, mevzuattan dolayı bilakis çevrilmesi uygulamasını biz yaptık. Yüzde 1 bir ihtimal. Fakat şu anda Türkiye’de geri çevrilmiş bir havalandırma sistemi olmadı, olmayacağını da düşünüyoruz” diye bilgi verdi.
Aydın, “Biz, ‘hiçbir kusur yok’ noktasında değiliz. Bizim inanmadığımız nokta, havalandırmayla ilgili. Tahminen, Deniz Bey’in dediği üzere tahminen sensörle ilgili. Şu anda oraya gidemeyeceğimiz, şu anda bir şey söyleyemeyeceğimiz için biz şu anda bu türlü bir yorum yapamayız. Sensörün yeri çok değerlidir, en azından havalandırma kadar değerlidir. Onu da yangın söndükten sonra göreceğiz” dedi.
Karadon Kuruluş Müdürü Fazıl Uncu ise “Ön eksper raporuna çok takıldığınızda birtakım şeyleri kaçırırız. Metan daima 4,5’te patlar üzerinden gidiyoruz. Fakat yanma ihtimali var” diye konuştu.