Mardin Havalimanı’ndan yaklaşık bir buçuk saatlik yolumuz var. Sararmış dağlara yanlışsız tırmanırken seyrek seyrek konumlanmış köylerde güya ömür ağır çekime alınmış üzere duruyor. Bizler üzere yırtıcı koşuşturmacanın içinden çıkanlara daha da yavaş akan bir döngü. Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi, tam bu sakinliğin ortasında yükseliyor. 135 mühendisin çalıştığı tesiste bölgedeki köylerden çok sayıda genç çalışıyor. Genel Müdür Emre Kayışoğlu’nun bölgedeki gençlere işi öğretmek için farklı bir yolu olmuş: “Türk mühendislerle bu süreci geçirmeyi tercih etmedik. Pakistan, Filipinler, Bostwana, Zimbabve’den mühendisler getirdik. Zira onlar üç yıl burada kalmak üzere mutabakat yaptı. Bir an evvel işi lokal çalışanlara öğretip, devretmeye odaklandılar. Bir baktık ki Zimbabveli Kürtçe öğrenmiş. Daha sonra birden fazla hakikaten de işi devredip ülkesine döndü. Türk mühendisler kalıcı olduklarından bu zaman o kadar süratli olmayacaktı.”
Kayışoğlu’nun formülüyle Mazıdağı’nda hala kalan bir İspanyol üç de Pakistanlı mühendis var. 1974’te pilot üretime başlanılan 1987’de ana tesisin kurulduğu bu alan, bin 500 dönümlük arazi üzerinde yükseliyor. 1992’de fosfat madeni büsbütün kapatıldıktan sonra 2011’e kadar çalışmamış bir tesis burası. Aslında bir İzmirli olan metalurji ve gereç mühendisi Genel Müdür Emre Kayışoğlu, 2011’den bu yana bölgeye 1.2 milyar dolarlık yatırım yaptıklarını söylüyor. “Bin 500 kişi ile bölgenin en büyük patronlarından biri haline geldik” diyor.
Emre Kayışoğlu
ARTIK MADENLER İKTİSADA KAZANDIRILSIN
Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi’nde asıl plan, bölgedeki fosfat madenini kullanarak Türkiye’nin tek entegre gübre tesisine dönüşmekmiş. Fakat mühendisler bunun ötesine geçmişler. Eti Bakır’ın Küre Dağları’ndaki bakır madeninde üretim sırasında ortaya çıkan pirit konsantresinden Mazıdağı’nın fosfat madeni kullanılarak kobalt ortaya çıkarılıyor. Bu haliyle bakıldığında dünyada tek tesis olduklarını belirten Emre Kayışoğlu, “Burada yıllık 2 bin 500 ton kobalt madeni karşılığı eser elde ediyoruz. Dünyadaki kobalt üretiminin yüzde 2’sine denk gelen bir üretim kelam konusu. Ayrıyeten bakır, çinko, demir, nikel, lityum, manganez üzere madenleri de elde ediyoruz. Büyük bir laboratuvarımız var. Daima olarak yeni madenler için çalışıyoruz. Burada artık ve atık yok” diye anlatıyor çalışmalarını.
MARDİN İNGİLTERE HATTI
Tam yedi yıldır Mazıdağı’ndaki bu laboratuvarda vazife yapan Kayışoğlu’nun gayesinde batarya geri dönüşümü için kapsamlı çalışmalar yürüten tesisi, yeşil dönüşümün ana hammaddelerini ortaya çıkaran bir üs haline getirmek var. Grup, üretim sırasında ortaya çıkan elementleri geri kazanarak dünya madencilik literatürüne ismini yazdırmaya odaklanmış durumda.
Kayışoğlu, bu süreçte yaptıklarını şöyle anlatıyor: “Dünyada çok az sayıda tesisin üretebildiği bu elementlerin birçoğu, bugün Mardin’de üretilerek dünyanın farklı coğrafyalarına sunuluyor. Lakin asıl gelişme, devreye alınan yeni Ar-Ge merkezinde üretilmeye hazırlanan öteki stratejik metallerle birlikte yaşanacak. Biz de 2020’de, İngiltere’nin Widnes kentindeki ICoNiChem’i küme bünyesine katarak kıymetli bir adım attık. ICoNiChem’in kobalt üretimini iki kat artırdık. Kobaltı; nikel, sodyum ve magnezyumdan ayrıştırma kapasitesini 900 tondan 1.800 tona çıkaran ICoNiChem, Mardin Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi’nden gelen eserleri de İngiltere’de işlemeye başladı. Ortalarında Amerika, İngiltere, İspanya, Kore ve Çin üzere ülkelerin bulunduğu 10’dan fazla ülkeye ihraç ediyoruz”
BATARYA TOZUNDAKİ METALLERİ DÖNÜŞTÜRECEK
Döngüsel iktisadın simge merkezlerinden birine dönüştüklerini belirten Emre Kayışoğlu ve grubunun şimdiki amacı batarya tozundaki metalleri geri dönüştürmek. “Atıl vaziyetteki araba, telefon ve bilgisayar bataryalarının içinden, kobalt, nikel, lityum ve manganezi çıkarıp iktisada geri kazandıracağız. Kobalt ve nikelde bu süreci muvaffakiyetle uygulayabiliyoruz. Lityum ve manganez için de çalışmalara devam ediyoruz. Bu dört elementi batarya tozundan ayrıştırabilen bir tesis şu anda dünyada yok. Bir birincisi başarmak istiyoruz. Bu mevzuda İngiltere ve Mardin tesisimiz birlikte çalışıyor” diyor. Bu amaç için yurtdışında ortak arayışı da başlamış. İngiltere Eti Bakır idaresinin tekrar önceliği. Kayışoğlu, planı şöyle anlatıyor: “Sürdürülebilir batarya hammaddeleri konusundaki çalışmalarımızla 14 firmayla Avrupa Birliği’nin Horizon Projeleri’ne başvurduk. Sonuçlar eylül ayında açıklanacak. Kabul görürse bu husustaki ana partnerlerden biri olacağız. Bunun için uzun periyotlu bir iş ortağı arıyoruz. Başarılı olduğumuz takdirde birebirini Türkiye’de de yapabiliriz.”
ÇOCUKLAR VE GENÇLER ATIK PİLLERİ TOPLUYOR
Tesisin bölge iktisadının yanı sıra istihdam ve toplumsal kalkınması açısından da kıymetine vurgu yapan Kayışoğlu, “Odağımızda lokal istihdam ve sürdürülebilirlik var. Etraf Müfettişleri ismini verdiğimiz bir eğitim projesine başladık. Proje kapsamında 45 okuldan bin 500 öğrenciye ulaştık. Etraf hassasiyeti, güç verimliliği, geri dönüşüm ve atık idaresi üzere başlıkların yer aldığı eğitim kapsamında, tıpkı vakitte ‘Atık Pil Toplama’ kampanyası da başlattık” diyor.
‘DEMİRDEN ÜRETİM İÇİN HAZIRLIKLARIMIZI TAMAMLADIK’
Bakır üretiminde ortaya çıkan piritten elde edilen bir başka element demir. Bugün bu metotla elde edilen demirin yüklü olarak Vietnam ve Meksika’ya ihraç edildiğini aktaran Kayışoğlu, “Tesis içinde, bu demir konsantresinin inşaat demiri üretimi ve özel çelik üretimi için de kullanılabilecek DRI yatırımı var. Ergitme, döküm ve haddehane teknolojilerine yatırım yaparak yıllık 200 bin ton inşaat demiri üreteceğiz” diyor.