Avrupa’da mayıs ayında yayılmaya başlayan maymun çiçeği hastalığı birinci sefer Türkiye’de de görüldü. Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, 37 yaşında bir hastada maymun çiçeği tespit edildiğini açıkladı.
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) bilgilerine nazaran Afrika ülkeleri dışında 50 ülkede görülen maymun çiçeği hastalığı giderek yayılıyor. Hastalığın yayılmaya başladığı mayıs ayından bu yana 3 bin 400’den fazla olay tespit edildi, bir kişi de hastalık nedeniyle hayatını kaybetti.
Uzmanlar şimdilik paniğe gerek olmadığını söylüyor, lakin yeniden de temkinli ve önlemli olunması konusunda uyarıyor.
Avrupa Hastalık Tedbire ve Denetim Merkezi (ECDC) tarafından 23 Mayıs’ta yayınlanan risk değerlendirmesinde, AB ve Avrupa Ekonomik Alanı (AEA) ülkelerine “yeni maymun çiçeği hadiselerinin süratli bir halde tanımlanması, tedavisi, temas takibi ve raporlanmasına odaklanmaları” tavsiye edildi.
Mevcut hadiselerin birçok hafif hastalık semptomları gösteriyor. ECDC yöneticisi Andrea Ammon da “Genel nüfus için yayılma riski şu anda çok düşük. Bununla birlikte, virüsün yakın temas yoluyla, örneğin birden fazla cinsel partneri olan şahıslar ortasındaki cinsel aktiviteler sırasında daha fazla yayılma mümkünlüğünün yüksek olduğu kestirim edilmektedir” biçiminde konuştu.
ECDC’nin risk değerlendirmesinde “Bulaşma, mukoza zarlarının yahut bozulmamış cilt lezyonlarının (doku değişimlerinin) bulaşıcı hususlarla yakın teması yahut uzun müddetli yüz yüze temas sonucu havadaki damlacıklar yoluyla gerçekleşebilir” sözleri yer aldı.
Normal çiçek aşısı müdafaa sağlayabilir
Maymun çiçeği aslında yeni bir hastalık değil. Hastalık 1958 yılında keşfedildi. Bugüne kadar çoğunlukla Batı ve Orta Afrika’da görülürken öteki ülkelerdeki olay sayısı yok denecek kadar azdı.
Dünya Sıhhat Örgütü’ne (DSÖ) nazaran, olağan çiçek hastalığına karşı bir aşılama maymun çiçeğine karşı da tesirli olabilir. Çünkü iki hastalık da birebir kökten geliyor. DSÖ, 1966’da dünya çapında çiçek hastalığına karşı bir mecburî aşılama kampanyası başlatmıştı. Bu kampanya meyvelerini verdi ve DSÖ, 1980 yılında çiçek hastalığının dünya genelinde önüne geçildiğini ilan etti. O vakitten buyana çiçek hastalığına karşı yaygın ve aktif bir aşılama yapılmadı.
Birçok insanın aşı müdafaası yok
İngiliz bilim insanlarının Temmuz 2020’de “Vaccine” mecmuasında yayınlanan çalışmasına nazaran, dünya nüfusunun tahminen yüzde 70’inin halihazırda çiçek hastalığına karşı tesirli bir aşı müdafaası yok.
Avrupa Hastalık Denetim Otoritesi (ECDC), maymun çiçeğine karşı şu anda “çember aşılama” diye isimlendirilen tekniği tavsiye ediyor. Bu formülde, kitlesel aşılama yerine yalnızca virüsle enfekte hastaların temaslı olduğu bireyler aşılanarak bir “bağışıklık çemberi” oluşturulmaya çalışılıyor. Hakikaten İngiltere’de bu tavsiye çoktan hayata geçirildi bile.
Halihazırda Dünya Sıhhat Örgütü’nün elinde gereğince çiçek hastalığı aşısı mevcut. Buna ilaveten ABD, Almanya, Avusturya ve İsviçre üzere birçok ülke kendi aşı stoklarına sahip. Uzmanlar, her ne kadar Covid-19 gibisi bir pandemi riskini yüksek görmemekle birlikte tekrar de birden fazla ülkenin muhtemel bir çiçek salgınına karşı hazırlıklı olduğu değerlendirmesini yapıyor.
Maymun çiçeği nasıl bulaşır?
MPV (Monkeypox virus) olarak da isimlendirilen maymun çiçeği virüsü, “zoonoz hastalıklar” ailesine dahil. Zoonoz, omurgalı hayvanlardan insanlara geçen (zooantroponoz) ve insanlardan omurgalı hayvanlara geçen (antropozoonoz) rastgele bir enfeksiyon hastalığını tanımlayan terim. Kuduz, kuş gribi, domuz gribi ve mecnun dana hastalığı üzere birçok ağır ve değerli hastalık bu kategoride.
İnsanlara bilhassa maymunlar ve çeşitli kemirgen cinslerinden bulaşan MPV, enfekte hayvanlar, bunların salgıları yahut kanları, dışkıları yahut doku ile teması yoluyla oluşuyor. Hastalık, enfekte hayvanların etiyle temas edilmesi yahut bunların tüketilmesi sonrasında da ortaya çıkabiliyor.
Maymun çiçeği için kuluçka müddeti 7 ila 21 gün. Beşerden beşere bulaşması mümkün, fakat bu son derece ender görülür ve yalnızca çok yakın temasla gerçekleşir.
Bununla birlikte, beşerden hayvana bulaşma kelam hususuysa ve virüs bir hayvan popülasyonunda yayılırsa, ECDE’nin değerlendirmesine nazaran, hastalığın Avrupa’da endemik hale gelme riski vardır. Bu nedenle, virüse maruz kalan evcil hayvanları tedavi etmek ve hastalığın yabanî hayvanlara bulaşmasını önlemek gerekir.
Belirtileri neler?
Normal çiçek hastalığına nazaran nispeten daha hafif seyreden maymun çiçeği enfeksiyonun birinci belirtileri griple benzerlik göstermekte: Ateş ve halsizliğin yanı sıra baş, kas, eklem ve sırt ağrıları görülür, lenf bezleri şişer.
Ayrıca “çiçeklenme” denilen çok bariz cilt değişiklikleri oluşur. Hastalığın evresine bağlı olarak bu cilt değişiklikleri su çiçeği, zona yahut frengi (sifiliz) vakalarındakine emsal formda kızarıklıklar, nodüller yahut kabarcıklar halinde ortaya çıkar.
Bunlar ekseriyetle yüzde başlar ve daha sonra bacak ve kollar başta olmak üzere, bedenin öbür bölgelerine de yayılır. Yeni görülen birtakım olaylarda, kelam konusu cilt bozulmalarının genital bölgelere de sıçradığı tespit edildi. Bu durum bilhassa eşcinsel birliktelik yaşayan erkeklerde daha sık görüldü. Uzmanlar, ciltte olağandışı değişiklik ya da tahriş durumlarında derhal tıbbi yardıma başvurmayı tavsiye ediyor.
Alman Robert Koch Enstitüsü’ne nazaran, 16 yaşın altındaki çocuklar Orta Afrika varyantı ile enfekte olursa, vefat riski yüzde 11’i bulabilir. Avrupa ve ABD’de görülen Batı Afrika varyantındaki vefat oranı ise yüzde bir seviyesinde.
Refik Saydam’da üretilen virüs deva olabilir mi?
Mevcut terapiler çoklukla semptomları tedavi etmeye ve rahatsızlığı hafifletmeye odaklanıyor. Ortopoks isimli bir çiçek virüsü cinsinin tedavisi için geliştirilen Tecovirimate faal unsurunu içiren kapsül halindeki ilaç, yakın vakit evvel AB tarafından da onaylandı. Kelam konusu ilaç, olağan çiçek hastalığının yanı sıra sığır ve maymun çiçeği olaylarının tedavisinde de kullanılıyor.
Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü’nün 1930’larda ürettiği “Modified Vaccinia Virus Ankara” (MVA) isimli virüse dayanan çiçek hastalığı aşısı da AB tarafından onaylanmış durumda. Bu aşı başlangıçta yalnızca olağan çiçek hastalığına karşı öneriliyordu. Fakat günümüzde ek bir resmî onaya gerek olmadan maymun çiçeğine karşı da kullanılabiliyor. 1928 yılında kurulan Refik Saydam Hıfzıssıhha Kurumu, çiçek, tifüs, boğmaca ve frengi aşıları başta olmak üzere çok sayıda aşı ve serum üretmişti. 2011 yılında T.C. Sıhhat Bakanlığı Halk Sıhhati Genel Müdürlüğü’ne bağlanmış olup Refik Saydam ismi artık kullanılmıyor.
ABD ve Kanada’da ise tekrar MVA bazlı Imvanex aşısı, hem çiçek hastalığı hem de maymun çiçeği çeşitleri için onaylandı.
Aşılama süreci çoklukla üst kolda deri altından yapılıyor ve MPV virüsüne karşı rastgele bir bağışıklığı olmayan bireyler için öneriliyor. Daha evvel aşılanmış bireylerde ise 0.5 mililitrelik bir aşı dozu kâfi oluyor. Aşının maymun çiçeğine karşı aktifliği yaklaşık yüzde 85 düzeyinde.
İlk olarak 28.05.2022 tarihinde yayınlanan bu haber güncellenmiştir.