Mars’ta ‘Elysium Planitia’ ismi verilen geniş bir ovanın altında, manto katmanında bulunan 4 bin kilometre genişliğe sahip bir ısı yayım bulutu erimiş magmayı yüzeye yanlışsız taşıyor olabilir. Bu bulgu, volkanik hareketlilik barındıran bir Mars’ı akla getiren pek çok ispatı izah edebilir.
Arizona Üniversitesi’nde misyonlu jeofizikçiler olan Adrien Broquet ve Jeffrey Andrews-Hanna, “Ulaştığımız sonuçlar, Mars’ın iç kısmının günümüzde jeodinamik açıdan hareketli olduğunu ortaya koyuyor ve volkanizmanın ‘Hesperian’ volkanik bölgelerinin oluşumundan kaynaklanan manto bulutları tarafından yönlendirildiğini düşündürüyor” diyor.
HİÇ DE CANSIZ DEĞİLMİŞ
Mars hem iç hem de dış kısımlarında jeolojik bağlamda cansız olduğuna ait bir epey ikna edici işaretler gösteriyordu. Yüzeyinin görece yaşlı olması -son periyotlarda volkanik yüzey yenilenmesi ve tektonik hareketten mahrum üzere görünmesi- ve global bir manyetik alana sahip olmaması, çekirdek bölgesine dek sert ve hareketsiz kaya dışında çok az şey bulunduğunu düşündüren sebepler olarak görülüyordu.
Yapılan son müşahedeler, ‘baştan sona meyyit bir Mars’ anlayışında büyük gedikler açtı. Örnek olarak, Mars’tan Dünya’ya ulaşan ve neredeyse 500 milyon yıl evvel mantoda ısı yayılımı gerçekleştiğinin izlerini taşıyan bir göktaşı mevcut.
Daha sonraları, çekilen uydu fotoğrafları, ‘Cerberus Fossae’ ismi verilen bir çatlak sistemindeki 50 bin yıl üzere genç volkanik yüzey birikintilerine dair delilleri açığa çıkardı.
Ve bunun akabinde, Kasım 2018’den beri Mars’ın iç katmanlarını gözlemleyen bir yüzey araştırma aracı olan ‘Mars InSight’, volkanik faaliyetle dengeli ve sürmekte olan büyük bir taban hareketliliği keşfetti.
Bunların dışında birkaç ilgi alımlı müşahede daha gerçekleşti. Örneğin, ‘Elysium Planitia’ ismi verilen ovada var olan bölgesel yerçekimi alanının, bir çeşit yer altı aktivitesiyle dengeli biçimde alışılmadık seviyede güçlü olduğu fark edildi.
Dolayısıyla, Broquet ve Andres Hanna topografik, yerçekimsel, jeolojik ve sismik bilgiler topladılar ve bunlarla uyumlu bir model keşfetmeye başladılar.
KANITLAR İKNA EDİCİ YETERLİLİKTE
Gerçekleştirdikleri tahlillerin gösterdiği kadarıyla, bir manto bulutu eldeki tüm datalarla ahenk gösteriyor. Bütün bunlar, bir gezegenin çekirdek-manto sonuna gerçek itilen, magmayı üst gerçek çıkmaya zorlayan ve kabuk katmanındaki sıcak noktaları ve yüzey volkanizmasını meydana getiren sıcak iç materyalin yükselişine işaret ediyor.
Bu bulut, InSight aracı vasıtasıyla tespit edilen yer hareketliliği aktivitesinin merkez üsleri de dahil olmak üzere, gözlemlenen bilgilerle eşleşecek biçimde en az 3 bin 500 kilometre çapında ve etrafından 95 ilâ 285 Kelvin derece daha sıcak olmalı. Bu ise 95 ilâ 285 santigrat derece ya da 171 ilâ 513 derece Fahrenhayt’a denk gelen bir sıcaklık.
Bulgular, Dünya üzerinde tarih öncesi volkanik geniş yüzey şekillendirmesinden sorumlu aktiviteler olan ‘Deccan Tuzakları’ ve ‘Kuzey Atlantik Magma Çemberi’ üzere manto bulutlarına ziyadesiyle benziyor.
Araştırmacılar yayınladıkları makalede, “Her ne kadar Mars, Dünya’dan daha küçük olsa da Mars’ın manto katmanındaki daha düşük yerçekimi ve daha yüksek akma direnci hesaba katıldığında, misal halde büyük bulut çıkıntılarının oluşması beklenir” diyorlar: “Sadece yerçekimi ve topografya bilgilerine dayanan en uygun bulut çıkıntısı merkezi, tam olarak hem son volkanik hareketliliğin hem de zelzelelerin büyük kısmının gerçekleştiği Cerberus Fossae’nin merkezinde yer alıyor.”
Araştırmacılar bu bulgunun Mars’ı Dünya ve Venüs’le birebir kategoriye sokarak, manto bulutu aktivitesi barındıran üçüncü Güneş Sistemi gezegeni yapacağını lisana getiriyorlar.
MARS’A BAKIŞIMIZI DEĞİŞTİRECEK
Bu, Mars açısından ziyadesiyle ilgi cazip şeyler söz eden bir sonuç. Etrafa lav püskürten yüzey volkanları olmasa da Mars’taki yeraltı göllerinin donmasını engelleyebilecek bir iç ısıtma mevcut. Bunun Mars’ta ömür arayışı açısından tesirleri olacak; çünkü bu çeşit göllerde gizlenebilecek mikroplar, sessiz hayatlarını insanların saptayamayacağı bir derinlikte yaşıyor olabilirler.
Broquet ve Andrews-Hanna, “Sürmekte olan bulut aktivitesi, Mars’ın günümüzde sadece sismik ve volkanik bakımdan aktif olmadığını, tıpkı vakitte jeodinamik bağlamda da aktif bir iç kısma sahip olduğunu ortaya koyuyor” diyor:
“Elysium Planitia’nın altında yatan bir bulut, yüzeydeki volkanik akışların ve sismik hareketliliğin izole olaylar olmadığını, bilakis, süreğen ve etkin biçimde devam eden bölgesel bir sistemin modülünü oluşturduğunu, yeraltındaki yaşama elverişli ortamların uzun ömürlülüğü ve astrobiyolojik potansiyeli üzerinde tesirleri olduğunu gözler önüne seriyor.”
Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)