Marmaris‘te yangın üçüncü gününde ağır eforlara karşın tam olarak denetim altına alınamadı. Uzmanlara nazaran Türkiye’de yangınla çabada önleyici adımlar atmak yerine çıkan yangınları söndürmeye odaklanmak; bu sorunun altında yatan asıl sebep.
Marmaris yangının başladığı Bördübet köyü, ağaçların sıklığı ve bakir tabiatının da tesiriyle Amazon koyu olarak biliniyor. Karakulaklar, “dünyada bir kızılçam ormanında yaşadığı bilinen tek bozayı popülasyonu,” kurtları ve kuşlarıyla Bördübet’te muhafaza altına alınmış bir yaban hayatı geliştirme alanı da bulunuyor.
Yangın terminolojisindeyse ağaçlar, ince kollar, kuru yapraklar ve otlar, “yanıcı maddeler” olarak anılıyor. Yanıcı unsur artıkça yangının yayılma riski artıyor.
Yangının başlaması için uygun nem ve sıcaklık şartları gerekiyor. Türkiye’de yangın riskinin en yüksek olduğu bölgeler ortasında gösterilen Akdeniz ve Ege’de rüzgarın da tesiriyle yangınlar kısa müddette büyüyebiliyor.
Örneğin, Türkiye’nin tarihindeki en büyük orman yangınlarını yaşadığı geçen sene, hava sıcaklıklarının 45 dereceyi bulduğu, bağıl nem oranının yüzde 20-15’in altına düştüğü ve rüzgarın suratının 45 km/saat’i bulduğu “ekstrem koşullar” hakimdi.
Birkaç hafta öncesine kadar yağışların devam ettiği Marmaris‘te ağaçların altındaki yaprakların tam olarak kurumamasına karşın bu türlü bir yangının çıkmasının; yanıcı hususun kuruması; sıcaklık artarken nemin azalması durumunda yangın riskini yükselteceğine işaret ettiğini söylüyor İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi’nden Prof. Dr. Doğanay Tolunay “Daha büyük yangınlara hazırlıklı olmalıyız.” diyor.
Havadan müdahale yalnızca birinci dakikalarda kritik değere sahip
21 Haziran’da yangının başladığı gün bu ekstrem şartların hakim olmadığı biliniyor. OGM bilgilerine nazaran bölgede bugün rüzgar 22 km/saat süratle esiyor, sıcaklık ortalama 34 derece ve nem oranı ortalama yüzde 36.
“Normal şartlar altında” başlayan bir yangın, şayet kısa müddette müdahale edilebilirse denetim altına alınabiliyor.
Türkiye Ormancılar Derneği İzmir Şube Lideri Kenan Öztan, “Yangının çıktığı yerin anayollara uzak ve eğimli bir yamaç olması işi güçleştiriyor” diyor ve bu türlü durumlarda hava araçlarının yararlı olduğunu söylüyor.
Ancak hava araçları, yaygın kanının bilakis, yalnızca yangına erken müdahalede “kritik kıymete sahip.” Yangının söndürülmesinde birinci 15-30 dakikanın belirleyici olabildiğini söyleyen Orman Mühendisi Doç. Dr. Cihan Erdönmez, bu süreçte en süratli müdahale araçlarının hava araçları olduğunu ve yangın ilerledikten sonra kritik değerlerini kaybedebildiklerini söylüyor.
21 Haziran günü akşam 20:00 sularında başlayan yangına birinci etapta 1 helikopter, 4 arazöz, 7 dozer ve 160 orman personeliyle müdahale edildiği açıklanmıştı.
Sabahın birinci ışıklarıyla havadan müdahalenin başladığı yangının ikinci günü 20 helikopter ve 14 uçak ile 688’i Orman Genel Müdürlüğü (OGM) işçisi olmak üzere toplam 1494 işçi; 172 arazöz dahil toplam 363 araç, Orman Genel Müdürlüğü’ne ilişkin 17 dozer dahil 39 iş makinesi görevlendirildi.
Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişçi, Marmaris‘ten yaptığı açıklamada yangının “büyük ölçüde denetim altına alındığını” söylemiş fakat yangının “esintiyle bir yerden diğer bir yere sıçraması kelam konusu olabilir” demişti.
BBC Türkçe ile konuşan orman gönüllüleri yangının akşama kadar denetim altına alınmasında rüzgarın belirleyici olacağını anlatmışlardı. Hakikaten o denli oldu ve yangın ikinci gün de denetim altına alınamadı.
Rüzgarla yarış çabası
Erken müdahaleyle önlenemeyen yangınların söndürülmesi adeta bir rüzgarla yarış çabasına dönüşüyor.
Yangın gönüllülerinin tabiriyle “alevler rüzgarın tesiriyle sizi birkaç yüz metre öteye püskürtürken” yangını karadan denetim etmek güçleşiyor.
Diğer yandan rüzgar, yangını kayalıklar ya da deniz üzere “yanıcı madde”nin olmadığı bir yere sürükleyinceye kadar yangın devam edebiliyor.
Emekli Orman Mühendisi Kenan Öztan, yangın söndürme uğraşının “rüzgarı da güzel tanıyan, eseceği tarafı bilen” gruplar tarafından yapılmasının değerine vurgu yapıyor.
Öztan, “Yangına müdahale edilemediğinde yangının kendi fırtınası oluşur” diyor. Bunun manası yangının tesiriyle ısınan havanın yükselmesi ve etraftan görece soğuk havanın yangına yanlışsız bir esinti oluşturması.
Gündüzleri rüzgarın “kararsız” olduğunu söyleyen Öztan, bu nedenle yangına yakından müdahale etmenin “acemilik” olduğunu söylüyor ve “müdahale cephesini çok uygun seçmek lazım; hasebiyle rüzgarın nerden nereye eseceğini bilebiliriz.” diyor.
Resmi bilgilere nazaran Marmaris yangınında 3 bin hektara yakın alan kaybedildi.
Öztan, 3 bin hektarın baştan bir gaye olarak belirlenip, buna nazaran “yanıcı madde” yükünü azaltmak için karşı ateş verilmesi üzere prosedürlerle yangının denetim edilip tesirinin sınırlanabileceğini söylüyor.
‘Gerekirse kartları yine dağıtmalıyız’
İklim krizi, sıcak hava dalgalarının sıklığını ve şiddetini artırarak yangının başlaması için gerekli hava şartlarını gitgide daha elverişli hale getiriyor.
Elverişli şartlarda yangının başlayabilmesi içinse sigara, yıldırım, güç nakil sınırları vs. üzere bir tutuşturucu gerekiyor.
Yangın bölgesinde bugün bir basın açıklaması yapan İçişleri Bakanı Soylu, yangında sabotaj kuşkusu olduğunu söyledi.
Orman Genel Müdürlüğü istatistiklerine nazaran Türkiye’de geçen yıl çıkan toplam 2793 adet yangından yalnızca 8’inin (yüzde 0’a yakını) kundaklama nedeniyle çıktığı tespit edildi.
Verilere nazaran Türkiye’de yangınların büyük bir kısmı insan-orman etkileşiminin artması sonucunda çıkıyor.
Yangınlarla çabada yalnızca yangınları söndürmeye odaklandığınızda “bir noktadan sonra (yangının kaderi) tabiat şartlarına kalıyor” diyor Erdönmez.
Yani yangınları söndürmek kadar yangınların çıkmasını engelleyici stratejilerin ele alınması da gerekiyor. Erdönmez:
Orman Kanunu’nun 74’üncü unsuru mülki amirlere yani valiler ve kaymakamlara, ormanlarda gerçekleşebilecek her türlü faaliyeti tatil etmek yetkisini veriyor lakin bu yetki bugüne kadar pek kullanılmadı. Kritik anlar yanında olağan vakitlerde da madencilik, turizm, rekreasyonel faaliyetler, hafriyat vs. gayesiyle bu kadar çok insanın ormana giriş çıkış yapmasını engellemeliyiz.
“Gerekirse kartları yine dağıtmalıyız. ‘Mevcut sistem içinde insanların ormana girmesi gerekiyor’ diyorsak tertibi değiştirmemiz lazım. Aksi takdirde büyük yangınlarla daha fazla karşılaşırız.” diyor.
