Malcolm X ölümünün 58. yılında insanlığa ilham vermeye devam ediyor

ABD’de 58 yıl evvel New York’ta konferans verdiği sırada suikasta uğrayan sivil haklar uğraşının karizmatik ismi Malcolm X, hayat kıssasıyla insanlığa ilham vermeye devam ediyor.

Malcolm X’in kişiliğinden ve çabasından etkilenerek Müslümanlığı seçen beyaz Amerikalı Brian Anthony, oğlu ile birinci sefer ziyaretine geldiği New York’ta bulunan Ferncliff kabristanındaki Malcolm X’in mezarı başında konuştu.

Pennsylvania’nın Allentown bölgesinde yaşayan ve bir teknoloji şirketi için müelliflik yapan Anthony, Malcolm X’i büyürken ekseriyetle yalnızca televizyondaki belgesellerden duyduğunu söyledi.

Beyaz bir Amerikalı olarak Malcolm X’ten nasıl etkilendiğine değinen Anthony, şöyle devam etti:

“Malcolm X’in öyküsünde gördüğüm şey, onun dönüşümüydü. Bu adamın cürüm dolu, yozlaşmış, zayıflık ve güçsüzlük dolu bir hayattan büsbütün farklı bir yaşama nasıl bu kadar inanılmaz bir dönüşüm yaptığı, işte bende merak uyandıran şey sahiden bu oldu. Kendi kendini eğitmesi, yetiştirmesi, 20. yüzyılın en büyük konuşmacılarından biri haline gelmesi, onurlu ve özsaygılı bir hayat sürmesi, tüm insanlara ilham vermesi, aile kurması… Tüm bu çeşitten şeyler, bu dönüşüm bana seslendi ve İslam’a olan ilgimi ateşledi.”

Çocukken babası beyaz ırkçılar tarafından öldürülmüş Malcolm X’in kendi kaideleri içinde kıymetlendirilmesi gerektiğini vurgulayan Anthony, şunları aktardı:

“Martin Luther King, barış, birlik ve işbirliği bildirisi münasebetiyle her vakit ‘sivil haklar hareketinin olumlu yüzü’ olarak görüldü. Malcolm X, temel olarak olumsuz bir figür, en azından bir biçimde sivil haklar hareketinin karanlık bir tarafı olarak sunuldu. O, yüzleşmeyi ve işbirliği eksikliğini temsil ediyordu.”

Oğluyla Harlem’de Malcolm X’le ilgili tarihi yerleri da gezdiğini anlatan Anthony, bilhassa son yıllarda “Siyahilerin Hayatı Önemlidir” (BLM) hareketi üzere siyahi ırkçılık ve çaba şuuru konusunda çok şeyin değiştiğini lakin hala yapılacak çok iş olduğunu söyledi.

Malcolm X’in tecrübeleri ve İslam’la bağlantısı konusunda Müslümanların da alması gereken dersler olduğuna işaret eden Anthony, şu sözleri kullandı:

“O, İslam’ı özgürlük için bir çekiç üzere yıkıcılığı ve de tekrar yapabilirliği olan bir alet olarak gördü. Bundan bir ders alınabilir, yeni sıkıntılara karşı uygulanabilir. Ve bence bu, siyah topluluğun bir kesimi olmayan bizler için bile Malcolm X hakkında çok ilham verici bir şey. Kendi vaktimizde İslam’ı nasıl kullanabiliriz? Nasıl yeni bir şey yapabilir ve onu bugün karşı karşıya olduğumuz yeni meselelere uygulayabiliriz? Malcolm X’in İslam’ı alıp olduğundan daha büyük, hatta olduğundan daha değerli bir bedele dönüştürmek için yaptığı üzere ahlaki hayal gücümüzü nasıl kullanabiliriz? Bence bu, onun hayatından öğrenilmesi gereken değerli bir ders.”

Babası ile birinci kere Malcolm X’in mezarını ziyaret eden 14 yaşındaki John Anthony de Malcolm X’i okulda değil daha çok babasından öğrenerek büyüdüğünü lisana getirdi.

Lise öğrencisi John Anthony, şu an okulda sivil haklar uğraşına yaklaşımı konusunda Malcolm X ile Marthin Luther King’i (MLK) karşılaştıran bir periyot ödevi üzerinde çalıştığını söyleyerek, şunları kaydetti:

“MLK’nin yaklaşımı, daha çok entegrasyon için barışçıl formda bir nevi sistemden yardım isteme formundaydı. Kendileri için ayağa kalkmıyorlar, daha çok aslında mevcut olan sistemle yalnızca bütünleşmek ve asimile olmak istiyorlardı. Lakin Malcolm X, daha çok ‘Bu sistem bizi entegre etmede başarısız oldu, hasebiyle bu tıpkı eski sisteme istediğimizi yapması için yalvarmaya devam edemeyiz, denetimi elimize alıp yeni bir sistem kurmalıyız.’ biçiminde yaklaştı ve bunu da temel olarak milliyetçilik ve ihtilal yoluyla yapmak istedi.”

Malcolm X’in mirasının, ABD’de gereğince takdir edilmediğini düşündüğünü belirten John Anthony, MLK’nin kabul edilmesinin ise devlet ve Amerikan kültürü bakımından daha kolay olduğu yorumunu yaptı.

ABD’de sivil haklar ve ırkçılık aksisi gayretin sembol isimleri ortasında anılan Malcolm X Little, 19 Mayıs 1925’te 7 kardeşin 4’üncüsü olarak Nebraska’nın Omaha kentinde dünyaya geldi.

Annesi Louise Little, siyahilerin hakkını savunan bir sendikada sekreter, babası Earl Little ise ABD’de beyazların ortasında siyahilere yer olmadığını düşünen ve köle olarak getirildikleri Afrika’ya tekrar göç etmeleri gerektiğini savunan bir rahipti.

Little ailesi, o yıllarda beyaz ırkçı örgüt Klu Klux Klan’dan tekraren vefat tehdidi aldı, birkaç sefer eyalet değiştirse de beyaz ırkçıların tacizinden kurtulamadı. Malcolm, 4 yaşındayken bir gece meskenleri ateşe verildi. 6 yaşındayken de babası bir tramvay yolunda kuşkulu formda meyyit bulundu. 7 çocukla ortada kalan anne, keder ve çaresizlikten akli istikrarını kaybetti.

Kardeşleriyle annesiz ve babasız kalan Malcolm X, bir müddet beyaz kollayıcı ailenin yanında yaşadı. Gittiği okulda başarılı bir öğrenci olmasına karşın avukat olmak istediğini söylediği beyaz öğretmeni, daha gerçekçi olup “marangoz” olmasını tavsiye edince okulu terk etti.

Malcolm, 15 yaşında Boston’a üvey ablasının yanına taşındı. Boston-New York treninde yiyecek satarken, o yılların meşhur siyahi mahallesi Harlem ile tanıştı, sokaklarda karıştığı uyuşturucu ve hırsızlık üzere hatalardan 21 yaşına girmeye birkaç ay kala 10 yıl mahpus cezasına çarptırıldı.

Hapishane, Malcolm X’in hayatını değiştiren dönüm noktası oldu. Burada, Elijah Muhammed’in başkanı olduğu Nation of Islam (İslam Milleti) hareketi ile tanıştı ve demir parmaklıklar arkasındaki yıllarını okuyarak ve araştırarak geçirdi.

1952’de cezaevinden çıkan Malcolm, Nation of Islam’ın merkezi Detroit’e gitti. Burada kendine kölelik vakitlerinde beyaz efendiler tarafından verildiğini söylediği “Little” soy ismini reddederek, Afrika’daki kayıp köklerine atfen bilinmeyen manasında “X” soyadını kullanmaya başladı.

Nation of Islam, İslam akidesinin öğretilerini tam olarak kavramamış, beyaz ırkçılığa karşı tepkisel olarak siyah ırkın üstünlüğünü savunan bir hareketti.

Malcolm X, yaklaşık 400 üyesi olan bu marjinal kümenin en ateşli savunucusu oldu ve kısa müddette üye sayısını 40 binlere ulaştırdı. 1958’de Dr. Betty Sanders ile evlendi.

O yıllarda Elijah Muhammed’i referans göstererek yüzlerce konferans veren, medya ve üniversitelerde konuşmalar yapan Malcolm X, uzun uzunluğu, karizmatik kişiliği ve güçlü hitabeti ile yalnızca ABD’de değil tüm dünyada ismini duyurmaya başladı.

Nation of Islam içinde en tesirli ancak tıpkı vakitte en dalgalı periyodu 1960-1964’te Malcolm X’e ve ailesine yönelik FBI ve polis takibi artarken, kendi hareketi içinde de kıskançlıklar ve çıkar problemleri gün yüzüne çıkmaya başladı.

ABD Lideri John F. Kennedy’nin 1963’te suikastına yönelik yaptığı yorum nedeniyle Nation of Islam idaresi, Malcolm’a 3 ay konuşma yasağı getirdi. Bu devirde, Malcolm X, bilhassa peygamber üzere gördüğü önderi Elijah Muhammed’in yanında çalışan genç bayanlarla uygunsuz münasebetlere girdiğini de öğrenince fikirlerini savunduğu Nation of Islam konusunda sorgulamalar yapmaya başladı.

Nation of Islam ile 1964’te münasebetini büsbütün koparan Malcolm X, birebir yıl nisanda hacca gitti ve burada dünyanın dört bir yanından gelen her renkte insanın birlik ve dayanışmasından etkilenerek, Sünni İslam’ın kardeşlik öğretisinin ABD’deki ırkçılığa tahlil olacağına inanmaya başladı.

Hac dönüşü “El Hac Malik el Shabazz” ismini kullanmaya başlayan Malcolm X, siyahi topluma karşı uygulanan adaletsizlik ve ırkçılığa karşı Amerikan sistemindeki ikiyüzlülüğü memleketler arası platformlara taşımak için Birleşmiş Milletler (BM) ile yapılabilecek ortak projeler üzerine çalışmalara başladı.

Aynı devirde Malcolm X’e karşı Nation of Islam’ın tehdit ve baskıları arttı. 14 Şubat 1965’te saat 03.30 civarı meskenine yangın bombası atıldı. Malcolm X, hücumun “Elijah Muhammed’in emriyle” yapıldığını söyledi.

Bir hafta sonra da şimdi 40 yaşına basmamışken Malcolm X, Harlem’de Audubon Ballroom Konferans Salonu’nda yaklaşık 400 bireye konuşma yapmak için çıktığı kürsüde suikasta uğradı. Vurulduğunda eşi Betty Shabazz, en büyüğü 7 yaşında 4 kızıyla salondaydı ve Malcolm X’in hiç göremeyeceği ikiz kızlarına gebeydi.

Malcolm X’i kimin öldürttüğü konusu tam olarak açıklığa kavuşmadı. Suikastta Nation of Islam üyelerinin kullanıldığı, onların gerisinde ise FBI’ın öldüğü kuşkusu her vakit tartışıldı.

Malcolm X’in mezarı, New York kentine yaklaşık bir saat uzaklıkta, rastgele bir dini kümeye ilişkin olmayan Ferncliff kabristanında bulunuyor.