Hükümetin her yıl eylül ayında yayımladığı orta vadeli programlarda (OVP) yer alan TL ve dolar cinsinden gayrisafi ulusal hasılaya ait beklentiler, dolar/TL kuruna ait beklentileri de gösteriyor.
Hükümetin kur beklentileri ile gerçekleşmeler ortasındaki büyük fark dikkat çekiyor.
Hükümetin geçen yıl yayımladığı OVP’de 2021 yılı için ortalama dolar/TL kuru beklentisi 8,30 idi lakin gerçekleşme 8,98 düzeyinde oldu.
Geçen yılki OVP’de 2022 yılı için beklenti 9,27 idi fakat yılın geride kalan kısmında ortalama dolar kuru 15,57 oldu. Bugün yayımlanan OVP’de ise 2022 yılı ortalama dolar kuru beklentisi yüzde 79,2 artışla 16,62’ye yükseltildi. Kelam konusu beklentinin gerçekleşmesi için yılın kalanında kurun ortalama 19,09 olması gerekiyor. Kur 2 Eylül Cuma gününü 18,20 düzeyinde kapatmıştı. Enflasyon sayıları sonrası ise dolar/TL’de artış gözlemlendi. Enflasyon sayıları sonrası dolar/TL, yükselişe geçerek 18,22 TL, düzeyinde süreç görmeye devam etti.
Eski Hazine Müsteşarı ve Ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez, ferdî blogunda, 2021’de KİT’ler 6,7 milyar TL fazla vermişti. 2022’de 430 milyar açık veriyor. Yani KİT eserlerine artırımlar gereğince yapılmamış ve enflasyon ona rağmen yüzde 80. 2023’de açık 97 milyar TL bekleniyor. Demek ki artırım yağmuru kapıda biçiminde tahlilde bulundu.
Eğilmez’in yazısında öne çıkanlar şu biçimde…
“OVP 2023 – 2025’de yer alan sayısal amaçları değerlendirmeye başlamadan evvel programda yer alan tedbirler ve yapılacak işler konusunda birkaç cümle yazalım. OVP’ler giderek mecburî bir ödevin yapılmasına yönelik dokümanlar halini aldı. Bu son OVP de bunların tipik bir örneği olarak karşımızda duruyor. Mesela Fiyat İstikrarı başlıklı 4. Kısımda Siyaset ve Önlemler başlıklı bir alt kısım yer alıyor. Burada yer alan uzun cümleyi ikiye bölerek irdeleyelim. Birinci cümle şöyle: “Fiyat istikrarının kalıcı olarak tesis edilmesi emeliyle enflasyon hedeflemesi uygulamasına devam edilecek.” Bu cümleye bakınca enflasyon hedeflemesi uygulaması yapıldığı, bundan sonuç alındığı ve bu uygulamaya devam edileceği izlenimi ediliyor. Halbuki bu çerçevede alınan gayenin yüzde 5 olmasına karşılık gelinen sonucun yüzde 80 olduğu görülüyor. Demek ki burada ya alınan gaye gerçekçi değil yahut uygulanan siyasetler bu gayeyle uyumlu değil ya da her ikisi birden kelam konusu. Bu durumda bu başarısız politikayı devam ettirmek yanlışsız bir seçim olmaz. Önlemde yer alan ikinci cümle de şöyle: “Merkez Bankası tarafından faiz siyasetiyle birlikte, zarurî karşılıklar, likidite, teminat ve proaktif rezerv idaresine ait siyaset bileşeni fiyat istikrarı gayesi gözetilerek aktif bir halde kullanılacaktır.” Bu ifadeyi okuyunca fiyat istikrarını sağlamaya yönelik hakikat bir faiz siyaseti uygulandığı ve gayeye ulaştıracak bir rezerv idaresi yapıldığı izlenimi doğuyor. Halbuki faizlerle enflasyon ortasındaki ilginin tümüyle koptuğu, fiyat istikrarının giderek bozulduğu ve rezervlerin eridiği bir uygulamayla karşı karşıya bulunuyoruz. OVP’ler gerçek durumu yansıtarak maksatlar koymalı ve bu amaca nasıl ulaşılacağını açıkça belirtmelidir. Mesela fiyat istikrarını sağlamak için ne yapılacak? Faiz mi artırılacak, faiz mi düşürülecek, vergi mi konacak? Bu soruların cevapları olmadan üstteki tabir büsbütün havada kalıyor ve bir program amacı olmaktan çıkarak temenni unsuruna dönüşüyor. Buraya aldığımız sırf bir örnekti, OVP’deki bütün tedbirler aşağı üst bu halde temennilerden ibaret, somut adımlar yok.
Ek:1
‘MERKEZ BANKALARI İKİLEM İÇİNDE’
Şimdi de Ek: 1’de özetle yer verdiğimiz OVP 2023 – 2025’de yer alan varsayımları ele alıp değerlendirelim. Dünyanın enflasyonla resesyon ortasında gidip geldiği, merkez bankalarının para basmayla, basılan paraları toparlama ikilemi içinde bulunduğu, faiz artırmanın kaçınılmaz göründüğü bir periyotta 2024 ve 2025 yılları maksatlarını konuşmak pek manalı olmayacağı için değerlendirmelerimizi içinde bulunduğumuz 2022 yılı ve gelecek yılla hudutlu tutacağız.
İlk olarak 2022 iddialarını ele alıp değerlendirelim.
Öncelikle OVP’de yer almayan (daha doğrusu zımni olarak yer alan) 2022 yılı yıllık ortalama USD/TL kurunu hesaplayalım: (GSYH TL / GSYH USD = 13.429 / 808 =) 16,62. Buna nazaran 2022 yılı ortalama dolar kuru 16,62 olarak kestirim edilmiştir.
OVP’de 2022 yılı yüzde 5 olarak alınan büyüme iddiasının gerçekçi olduğunu düşünüyorum. Yılın birinci yarısında iktisat yüzde 7,5 dolayında büyümüş olsa da ikinci yarıda bu performansı yakalayamayacağını münasebetiyle ortalamanın düşeceğini düşünüyorum.
ek:2
OVP’de 2022 yılsonu enflasyon varsayımı yüzde 65 olarak alınmış bulunuyor. Ek:2’deki kamu kesiti genel istikrar tablosuna bakılırsa 2021 yılında 183,9 milyar TL olan kamu kısmı açığının 2022 yılında 861,9 milyar TL’ye yükselmesinin beklendiği görülecektir. Buna nazaran kamu kesiti açığı sadece bir yıl içinde 4,7 kat artmaktadır. Bu artışta bütçe açığındaki büyük artıştan çok daha fazla tesirli olan kamu iktisadi teşebbüslerinin (KİT) açığıdır. KİT’ler 2021 yılında 6,7 milyar TL fazla vermişken 2022 yılında 403 milyar TL açık vermesi beklenmektedir. Bu, bize KİT eserlerine artırım yapılmadığını, KİT’lerin 2022 yılında önemli manada ziyan ettiğini gösteriyor. Bu kadar artırıma rağmen bu türlü bir zararın ortaya çıkması enteresandır. Öte yandan demek ki KİT’ler, açık vermemek için fiyatlarını artırsalardı enflasyon bugün açıklananın muhtemelen iki katı olacaktı. Eylül ayı prestijiyle enflasyon yüzde 81 dolayında bulunduğuna nazaran önümüzdeki dört ayda enflasyonda önemli bir düşüş bekleniyor demektir. Bunu sağlayabilmek için Türkiye’ye bu devirde büyük ölçüde döviz girişi olması ve USD/TL kurunun önemli biçimde gerilemesi ve KİT eserlerine artırım yapılmayarak bu kuruluşların ziyan etmeye devam etmesi gerekiyor. Temmuzun son üç haftasında Merkez Bankası’nın (TCMB) rezervlerinde 15 milyar doların üzerinde artış olmasına karşılık USD/TL kuru düşmek bir yana yükselmeye devam etti. Demek ki kuru düşürecek bir ölçü bunun üzerinde olmak zorunda. Bir diğer beklenti büyük ölçüde baz tesirine dayalı bir durumu işaret ediyor. Burada da geçen yıl Aralık ayında yaşanan yüzde 13,58 oranındaki yüksek aylık enflasyona güveniliyor olsa gerek.
‘BÜTÜN UMUDUNU 2023 DOLAR KURU’
Program bütün umudunu 2023 yılı için iddia edilen dolar kuruna bağlamış görünüyor. KİT artırımları sıkıntısını görmezden gelip de USD/TL kurunu 2023 yılı için 21,52 olarak alınca enflasyonda da durulma ortaya çıkıyor. Bütün sıkıntı KİT’lerin bu büyük açığı ne kadar taşıyabileceği, seçim yılında KİT eserlerine nasıl artırım yapılacağı ve kur iddiasının gerçekçi olup olmadığında. Büyümenin yüzde 5 seviyesinde olduğu, dış ticaretin fazla değişmediği bir yılda sırf petrol fiyatlarındaki düşüşle kuru dengeleyerek cari açığı düşürmek de dengeli görünmüyor.
Özetle söylemek gerekirse OVP’de yer alan kur ve enflasyon üzere en değerli iki göstergeyle ilgili kestirimlerin son derecede optimist olduğunu, bunlara dayanılarak yapılan başka kestirimlerin de pek dengeli olmadığını söyleyebiliriz.”