Ekonomist Mahfi Eğilmez, “Türkiye, pek çok bahiste olduğu üzere iktisatta de olacak olmayacak her türlü denemeyi yaptığı için bir iktisat laboratuvarı üzere çalışıyor” açıklaması yaptı.
Mahfi Eğilmez, ferdî blogunda “Türkiye: İktisat Laboratuvarı” başlıklı bir yazı kaleme aldı. Türkiye’nin geçmişte uyguladığı iktisat siyasetlerine değinen Eğilmez, yükselen enflasyonu düşürmek için ne yapılır sorusuna karşılık verdi.
Mahfi Eğilmez’in “Türkiye: İktisat Laboratuvarı” başlığıyla kaleme aldığı yazısı şöyle:
“Tıp, kimya, fizik üzere tabiat bilimlerinin hepsinin hipotezleri, teorileri, araştırmaları laboratuvarda deneylerle test edilebilir. Zatürre teşhisi konulan bir hastanın sıkıntısının nitekim zatürre olup olmadığını anlamak için hastadan kan alınır, ciğerlerinin emarı çekilir, ciğerlerinden sıvı örneği alınır ve bunlar laboratuvarda incelenerek teşhis doğrulanır ya da yanlışlanır. Araçlar için yapılan egzoz muayenesinde aracın egzoz sistemi bir makineye bağlanır ve oradan çıkan ziyanlı gazların tabiata ziyan verecek seviyede olup olmadığı ölçülür.
Sosyal bilimlerin laboratuvarı yoktur. Zira toplumsal bilimler ve onun bir kesimi olan iktisat bilimi insan ve toplum davranışları üzerine konseyidir. Bu davranışlar, toplumdan topluma ve vakitten vakte farklı olduğu üzere tıpkı toplumda bile vakit içinde değişim gösterir. O nedenle de iktisat bilimi, vakit geçtikçe, değişen davranış kalıpları ve toplumsal yapılanma paralelinde değişim gösterir. Alfred Marshall, ekonomik kanunları şöyle tabir ediyor: “Ekonomi kanunları, az çok belli ve az çok kesin eğilimlerin tabirinden ibarettir.” Marshall’ın bu tarifinde iktisat kanunlarını tabiat bilimleri kanunlarından ayırmak için kullanılabilecek iki kıymetli fark vardır; ‘az çok’ ve ‘eğilim’ tabiri. O halde ekonomik kanun ve teoriler gerçeğin tam ve kesin tabirleri yerine gözleme dayalı olarak genel kabul görmüş tabir formlarıdır.
Türkiye, bu hususta bir istisna oluşturuyor. Pek çok mevzuda olduğu üzere iktisatta de olacak olmayacak her türlü denemeyi yaptığı için bir iktisat laboratuvarı üzere çalışıyor. Mesela yükselen enflasyonu düşürmek için ne yapılır diye sorulsa birçok seçenek sunulabilir. Kimisi faizi artırmayı, kimisi kuru tutmayı, kimisi maliyetleri denetlemeyi önerir, kimisi de enflasyonun çeşidine nazaran farklı tedbirler almak gerektiğini öne sürer. Enflasyonu düşürmek için faizi düşürmeyi öneren pek olmaz. Zira bu usul geçmişte denenmiş fakat tam aksisi sonuç verdiği için tahlil getirmediği görülmüştür. Bu formül Türkiye’de de birkaç defa denendi. Hatırlarda en çok kalan deneme 1994 krizinin çabucak öncesindeki denemedir. Hükümet faizi düşürerek enflasyonu düşürmeyi denedi ve evvel enflasyonun güzelce yükselmesine sonra da iktisadın krize girmesine neden oldu. Bu tecrübeye karşılık Türkiye tıpkı iddiayı gündeme getirmeye ve uygulamaya devam etti. Son olarak 2021 yılında enflasyon yükselirken merkez bankası faizi düşürülerek enflasyonu düşürme denemesi yapıldı ve enflasyon yüzde 36’dan yüzde 80’e fırladı. Enflasyonun yüzde 80 olduğu iktisatta merkez bankası faizi yüzde 14, bankaların mevduat faizi yüzde 20, bankaların kredi faizleri yüzde 45 olunca tasarruf sahipleri paradan kaçıp harcamalarını artırmaya, kredi kullanıcıları da kredi çekip döviz almaya yöneldiler ve doğal olarak enflasyon daha da yükseldi. Bu türlü bir uygulamayı, bu türlü bir testi dünyada öteki bir yerde yaşama imkânı bulamazsınız. Mesela Merkez Bankası yılsonu enflasyon kestirimini yüzde 60 olarak açıklar lakin enflasyon gayesini yüzde 5 olarak belirler. Bu türlü bir maksat – iddia farklılığını da öbür yerde görme talihiniz yok.
Ekonomi bilimi, pek çok değişkenle çalışan bir bilimdir. Bilim olarak en zevkli tarafı da budur. Hiçbir bahis öngörüldüğü biçimde çıkmayabilir. O nedenle dengeli varsayımlar çok kıymetlidir. Ne var ki dengeli iddia yapılabilmesi için idarenin dengeli programlar açıklayıp dengeli siyasetler izlemesi gerekir. O nedenle mesela bu cins iddiaları ABD’de yahut Avrupa’da yapmak daha kolaydır. Gelişmekte olan ülkelerde tutarlılık azaldığı için kestirim yapmak zorlaşır. Türkiye’de tutarlılık neredeyse tümüyle yok olduğu için işler daha zordur. Evvelden açıkladığı programa bağlı kalmayan, duruma, gidişe nazaran daima yeni tedbirler açıklayan, yanılgıyı kabul etmeyen bir idare şekli varken geleceğe ait kestirim yapmak imkânsız hale gelir.
Genellikle teorilerin, hipotezlerin yanlışsız olup olmadığını daima test eden, bir kere test etmekle yetinmeyip tekraren tıpkı testleri yapan idarelerin izlediği siyasetleri anlamaya ve yorumlamaya çalışmak hem çok öğretici hem de yorucudur. Bazen ‘Finlandiya’da iktisatçı olsaydım ne yapardım’ diye düşünürüm. Dertten patlardım herhalde. Ayda bir açıklanacak enflasyon verisi ya da işsizlik verisi, üç ayda bir açıklanacak büyüme verisini beklerdim. Her hafta yazacak bir husus bulamaz, ülkeyi bırakır dünyaya bakardım herhalde. Türkiye’de bazen günde üç yazı yazacak gereç çıkıyor.
Ekonomi okuyacak öğrencilere teklifim ekonomiyi enine uzunluğuna öğrenmeye çalışmalarıdır. Bir yandan okulda okutulanları çalışırken bir yandan ek okumalar yapmak, medyayı izlemek gerekir. İdarenin açıkladığı tedbirleri kitaplarda yazılanlarla karşılaştırmak ve nerede yanılgı yapıldığını görmeye çalışmak çok eğitici olacaktır. Tahlil yapmayı öğrenen bir iktisatçı Türkiye’de katiyetle çok öne çıkar. Lakin tahlil yapabilen bir iktisatçı olmak için çok çalışmak ve çok okumak gerekiyor. Bu okumalar sırf iktisat alanıyla da sonlu kalmamalı.”