Dr. Mahfi Eğilmez*
Küresel sistemin bugün içinde bulunduğu önemli ezalar 2008 yılında Global Krizle başladı, 2020 yılında pandemi, 2022 yılında Ukrayna savaşıyla kriz yeni bir basamağa geçti. Bu son ikisinin de eklenmesiyle global tedarik zinciri kırıldı, güç ve besin fiyatları yükseldi. Kriz boyunca başta gelişmiş ülkelerinkiler olmak üzere merkez bankaları daima para basarak krizin ekonomik canlılığı öldürmesini ve sakinliğe hatta çöküşe yol açmasını önlemeye çalıştılar. Ne var ki yaşanan büyük nakdî genişleme bu sefer çok önemli bir global enflasyonun itici gücü haline geldi. Bugüne kadar ekonomileri canlı tutmak için nakdî genişlemeyi mucizevi bir araç üzere kullanan hükümetler ve merkez bankaları artık kriz menüsünden seçim yapmak tercihiyle karşı karşıya görünüyorlar.
Ekonomik kriz denildiğinde beşerler bulundukları ülkeye, etraflarına ve ekonomik şartlara bakarak gördüklerine nazaran yorum yapıyorlar. Örneğin yüksek enflasyonun ve yüksek büyümenin bir ortada olduğu bir durumda yüksek enflasyondan etkilenen fakat yüksek büyümenin fazlaca bir faydasını görmeyen şahıslar bunu kriz olarak yorumlarken yüksek büyümeden fayda sağlayan bireyler ortada bir kriz olmadığını öne sürüyor. Bir diğer deyişle kriz algısı şahıslara ve onların bulunduğu duruma nazaran farklılaşabiliyor.
Aşağıdaki tablo seçilmiş gelişmiş ve gelişme yolundaki iktisatların şimdiki birtakım temel ekonomik/finansal göstergesini sergiliyor (kaynak: https://tradingeconomics.com/ ve https://www.cbrates.com/)
Bu tablo bize ABD ve Euro Bölgesi’nin yüksek enflasyonla büyüme durumunda olduğunu gösteriyor. Her ikisi için de en korkulan mevzu büyümenin gerilemesine karşılık enflasyonun yükselmesi. Şayet küçülmeye dönüş yaşanırsa her iki iktisat de resesyon[i] tehlikesiyle karşı karşıya kalacak.
Japonya, otuz yıldan uzun müddettir yaşadığı stagflasyondan[ii] çıkamazken, Çin birinci bakışta problemsiz görünüyor. Buna karşılık Çin’de önemli bir fakirlik ve borç sorunu olduğu için yüzde 4,8 oranındaki büyüme muhakkak yetersiz kabul ediliyor ve bu büyüme seviyesi yükseltilemezse Çin’in de stagflasyon sıkıntısıyla karşı karşıya kalacağı varsayım ediliyor.
Tabloda en rahat pozisyonda görünen Endonezya iktisadı en azından şimdilik rastgele bir krizle karşı karşıya görünmüyor.
Brezilya, yüksek enflasyona karşılık düşük büyüme seviyesinde bulunuyor. Bu türlü devam ederse stagflasyona girmesi kelam konusu olabilir.
Tablodan Rusya ve Türkiye’nin çok yüksek enflasyonla birlikte büyüme içinde olduğunu görüyoruz. Bu ekonomiler için krizdedir yahut değildir demek mümkün değil. Üstte değindiğimiz üzere şahısların algılarına nazaran değerlendirmeleri değişebilir. Bir ortak görüş çıkarmak çok sıkıntı.
Bugün prestijiyle işsizlik oranının yüksek olduğu iki ülke Türkiye ve Brezilya olmakla birlikte büyüme oranlarının düşmesi ve resesyona girilmesi halinde ABD ve Euro Bölgesinde işsizlik oranlarının süratle yükseldiğini yakın geçmişte gördük.
Türkiye’de enflasyonun çok yüksek olmasına karşılık büyüme oranı yüksek olduğu ve işsizlik oranı daha fazla yükselmediği sürece içinde bulunulan durumun bir kriz olarak algılanması maskeleniyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır.