Dr. Mahfi Eğilmez*
2023 – 2025 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program (OVP) Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi. OVP’de yer alan sayısal gayelerin en kıymetlilerini yazının altındaki ekte bulabilirsiniz.
OVP 2023 – 2025’de yer alan sayısal gayeleri değerlendirmeye başlamadan evvel programda yer alan tedbirler ve yapılacak işler konusunda birkaç cümle yazalım. OVP’ler giderek mecburî bir ödevin yapılmasına yönelik evraklar halini aldı. Bu son OVP de bunların tipik bir örneği olarak karşımızda duruyor. Mesela Fiyat İstikrarı başlıklı 4. Kısımda Siyaset ve Önlemler başlıklı bir alt kısım yer alıyor. Burada yer alan uzun cümleyi ikiye bölerek irdeleyelim. Birinci cümle şöyle: “Fiyat istikrarının kalıcı olarak tesis edilmesi hedefiyle enflasyon hedeflemesi uygulamasına devam edilecek.” Bu cümleye bakınca enflasyon hedeflemesi uygulaması yapıldığı, bundan sonuç alındığı ve bu uygulamaya devam edileceği izlenimi ediliyor. Halbuki bu çerçevede alınan maksadın yüzde 5 olmasına karşılık gelinen sonucun yüzde 80 olduğu görülüyor. Demek ki burada ya alınan gaye gerçekçi değil yahut uygulanan siyasetler bu amaçla uyumlu değil ya da her ikisi birden kelam konusu. Bu durumda bu başarısız politikayı devam ettirmek hakikat bir seçim olmaz. Önlemde yer alan ikinci cümle de şöyle: “Merkez Bankası tarafından faiz siyasetiyle birlikte, mecburî karşılıklar, likidite, teminat ve proaktif rezerv idaresine ait siyaset bileşeni fiyat istikrarı amacı gözetilerek faal bir formda kullanılacaktır.” Bu ifadeyi okuyunca fiyat istikrarını sağlamaya yönelik hakikat bir faiz siyaseti uygulandığı ve amaca ulaştıracak bir rezerv idaresi yapıldığı izlenimi doğuyor. Halbuki faizlerle enflasyon ortasındaki alakanın tümüyle koptuğu, fiyat istikrarının giderek bozulduğu ve rezervlerin eridiği bir uygulamayla karşı karşıya bulunuyoruz. OVP’ler gerçek durumu yansıtarak amaçlar koymalı ve bu gayeye nasıl ulaşılacağını açıkça belirtmelidir. Mesela fiyat istikrarını sağlamak için ne yapılacak? Faiz mi artırılacak, faiz mi düşürülecek, vergi mi konacak? Bu soruların karşılıkları olmadan üstteki tabir büsbütün havada kalıyor ve bir program gayesi olmaktan çıkarak temenni unsuruna dönüşüyor. Buraya aldığımız sırf bir örnekti, OVP’deki bütün tedbirler aşağı üst bu biçimde temennilerden ibaret, somut adımlar yok.
Şimdi de yazının altında özetle yer verdiğimiz OVP 2023 – 2025’de yer alan varsayımları ele alıp değerlendirmeye çalışalım. Dünyanın enflasyonla resesyon ortasında gidip geldiği, merkez bankalarının para basmayla, basılan paraları toparlama ikilemi içinde bulunduğu, faiz artırmanın kaçınılmaz göründüğü bir devirde 2024 ve 2025 yılları amaçlarını konuşmak pek manalı olmayacağı için değerlendirmelerimizi içinde bulunduğumuz 2022 yılı ve gelecek yılla hudutlu tutacağız.
İlk olarak 2022 kestirimlerini ele alıp değerlendirelim.
Öncelikle OVP’de yer almayan (daha doğrusu zımni olarak yer alan) 2022 yılı yıllık ortalama USD/TL kurunu hesaplayalım: (GSYH TL / GSYH USD = 13.429 / 808 =) 16,62. Buna nazaran 2022 yılı ortalama dolar kuru 16,62 olarak kestirim edilmiştir.
OVP’de 2022 yılı yüzde 5 olarak alınan büyüme kestiriminin gerçekçi olduğunu düşünüyorum. Yılın birinci yarısında iktisat yüzde 7,5 dolayında büyümüş olsa da ikinci yarıda bu performansı yakalayamayacağını münasebetiyle ortalamanın düşeceğini düşünüyorum.
OVP’de 2022 yılsonu enflasyon kestirimi yüzde 65 olarak alınmış bulunuyor. Ağustos sonu prestijiyle enflasyon yüzde 80 dolayında bulunduğuna nazaran önümüzdeki dört ayda enflasyonda önemli bir düşüş bekleniyor demektir. Bunun piyasa sistemi içinde kalınarak gerçekleşebilmesi için Türkiye’ye bu devirde büyük ölçüde döviz girişi olması ve USD/TL kurunun önemli biçimde gerilemesi gerekiyor. Temmuzun son üç haftasında Merkez Bankası’nın (TCMB) rezervlerinde 15 milyar doların üzerinde artış olmasına karşılık USD/TL kuru düşmek bir yana yükselmeye devam etti. Demek ki kuru düşürecek bir ölçü bunun üzerinde olmak zorunda. Bir öbür beklenti büyük ölçüde baz tesirine dayalı bir durumu işaret ediyor. Burada da geçen yıl Aralık ayında yaşanan yüzde 13,58 oranındaki yüksek aylık enflasyona güveniliyor olsa gerek. TCMB Piyasa İştirakçileri Anketindeki yılsonu enflasyon iddiası çok daha gerçekçi bir kestirim olan yüzde 71’i gösteriyor.
Temmuzun son üç haftasında Merkez Bankası’nın (TCMB) rezervlerinde 15 milyar doların üzerinde artış olmasına karşılık USD/TL kuru düşmek bir yana yükselmeye devam etti. Demek ki kuru düşürecek bir ölçü bunun üzerinde olmak zorunda. Buna nazaran enflasyon açısından birinci seçenek pek geçerli olmayacak. İkinci seçenek ise büyük ölçüde baz tesirine dayalı bir durumu işaret ediyor. Burada da geçen yıl Aralık ayında yaşanan yüzde 13,58 oranındaki yüksek aylık enflasyona güveniliyor olsa gerek. Ne var ki beş ayda yüzde 5 enflasyonu tutturmak o denli baz tesiriyle falan sağlanacak üzere görünmüyor. Bu ortada TCMB Piyasa İştirakçileri Anketindeki yılsonu enflasyon varsayımı yüzde 71’i gösteriyor. Ki bu varsayım çok daha gerçekçi bir iddia olarak kabul edilebilir.
Şimdi de 2023 yılı iddialarına bakalım.
Yine öncelikle OVP’de yer almayan (daha doğrusu zımni olarak yer alan) 2023 yılı yıllık ortalama USD/TL kurunu hesaplayalım: (GSYH TL / GSYH USD = 18.654 / 867 =) 21,52. Buna nazaran 2023 yılı ortalama dolar kuru 21,52 olarak varsayım edilmiştir.
2022 yılında bir evvelki yılın iki katına çıkmış olan USD/TL kurunun nasıl olup da 2023 yılında 5 puanlık bir artışla kalacağı açıklanmaya en fazla muhtaç husustur. Büyüme oranı tıpkı seviyede kalırken, ithalatta fazla bir gerileme olmadan cari açığın nasıl olup da 2022 yılının yarısından fazla gerileyeceğinin cevabı bir ölçüye kadar, Brent petrol için yapılan varsayımda yatıyor. 2022 yılı için ortalama 102 USD/Varil olarak alınan fiyat 2023’de 88 USD/Varil olarak alınmış. Misal bir düşüş doğal gazda da olabileceği için cari açık bir ölçü gerileyecektir. Buna karşılık seçim yılı olacak olan 2023 yılında dış istikrar kestirimleri epeyce optimist görünüyor.
2023 yılı büyüme kestirimi yüzde OVP’de 5 olarak belirlenmiş. 2023 yılı Türkiye için seçim yılı olacağı için kamu harcamalarının artacağı, para basılacağı bir yıl olacağı için bu büyüme oranının tutturulabileceği bir yıl olabilir diye düşünüyorum. Buna karşılık bir evvelki yılla birebir seviyede kalacak bir büyüme oranıyla azalan bir işsizlik oranı nasıl sağlanabilir onu pek açıklayamıyorum. Fakat azalan oran düşük olduğu için onun üzerinde fazla durmayacağım. Asıl üzerinde durulması gereken nokta seçim yılında bütçe açığının yüzde 3,5 seviyesinde tutulmasının zorluğu. Büyümeyi yüzde 5 seviyesinde tutacak kamu harcamalarına ek olarak birinci çeyrekte yaşanabilecek vergi indirimlerinin yaratacağı açık artışını yüzde 3,5 seviyesinde tutabilmek için seçim sonrasında önemli vergi artışlarının devreye girmesi gerekir.
Asıl ilgi alımlı değişim enflasyon oranında karşımıza çıkıyor. Büyüme tıpkı seviyede kalırken, bütçe açığı azalmazken, enflasyon nasıl yüzde 24,9’a düşecek? Bu sorunun karşılığı da kısmen 2023 yılı için kestirim edilen dolar kurundan kaynaklanıyor. USD/TL kurunu 2023 yılı için 21,52 olarak alınca enflasyonda da durulma ortaya çıkıyor. Bütün sıkıntı kur varsayımının gerçekçi olup olmadığında. Büyümenin yüzde 5 seviyesinde olduğu, dış ticaretin fazla değişmediği bir yılda sadece petrol fiyatlarındaki düşüşle kuru dengeleyerek cari açığı düşürmek dengeli görünmüyor.
Özetle söylemek gerekirse OVP’de yer alan kur ve enflasyon üzere en kıymetli iki göstergeyle ilgili varsayımların son derecede optimist olduğunu, bunlara dayanılarak yapılan öteki varsayımların de pek dengeli olmadığını söyleyebiliriz.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır.