Mayıs 2022 prestijiyle kamu kısmının en kıymetli kesimi olan merkezi idarenin toplam borç stoku 3,4 trilyon liraya yaklaşmış bulunuyor (iç borç stoku 1,6 trilyon lira, dış borç stoku 110 milyar dolar ya da 1,8 trilyon lira.) 2022 yılının birinci çeyrek sonuçlarına nazaran Türkiye’nin toplam dış borç stoku 451, 2 milyar dolara yükselmiş görünüyor.
Aşağıdaki tablo borç stokunun ve borç yükünün (borç stoku / GSYH) son durumunu gösteriyor (veriler için kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı, Kamu Borç İdaresi Raporu, Haziran 2022. 2022 yılına ait GSYH fiyatları kestirimdir.)
Tabloda dikkat çeken noktaları sıralayalım: (1) Merkezi idare iç borç stoku 2020 yılında pandemi tesiriyle yaşanan büyük artıştan sonra daha yavaş artıyor görünse de 2022 yılının birinci beş ayındaki tempo sürerse yıllık artış tekrar önemli seviyeye yükselecek. (2) Merkezi idare dış borç stokunun artış suratı iç borç stokunun artış suratına nazaran çok daha temkinli bir ivme içinde görünüyor. (3) Dış borç stoku içinde en süratli artan kısım TCMB’nin borç stokudur. (4) 2020’de gerilemiş bulunan Özel kesim dış borç stoku tekrar yavaş yavaş artmaya başlamış bulunuyor.
GSYH büyüdüğü sürece iç borç stoku artsa da iç borç yükü artmıyor. Bunun temel nedeni iç borçların da GSYH’nin de TL olarak hesaplanması. GSYH cari fiyatlarla hesaplandığında enflasyonu da içerdiğinden yüksek çıkıyor (2022 iddiası 12.147 milyar TL. Bu kestirim yüzde 51 ortalama yıllık enflasyon ve yüzde 3,5 gerçek büyüme oranına dayanıyor. Cari fiyatlarla ölçülen GSYH’yi temel almak yanlış bir gösterim biçimi ancak dünya uygulaması bu istikamette olduğu için biz de bu ölçümü temel alıyoruz.)
Merkezi İdare İç Borç Yükü (%) = Merkezi İdare İç Borç Stoku (TL) / Cari Fiyatlarla (CF) GSYH (TL)
Bu çerçevede merkezi idare iç borç yükü rastgele bir sorun oluşturmuyor.
Dış borç stokunun GSYH ile olan alakası iç borçtan farklı. Burada dış borç stoku dolarla ölçüldüğü için dolarla hesaplanan GSYH’ye oranlanıyor. GSYH, TL ile hesaplandıktan sonra o yılın ortalama USD/TL kuruna bölünerek dolara çevriliyor.
Türkiye GSYH (USD) = Türkiye CF GSYH (TL) / USD – TL Yıllık Ortalama Kuru
Eğer TL’nin dolara karşı kıymet kaybı, enflasyondan yüksekse o vakit GSYH dolar cinsinden gerilemiş oluyor. Bunun sonucu olarak da dış borç yükü artıyor.
Türkiye Dış Borç Yükü (%) = Türkiye Dış Borç Stoku (USD) / Türkiye GSYH (USD)
Bunu tabloda 2020 yılında açık biçimde görmek mümkün. 2020 yılında bir yandan dış borç stoku artarken bir yandan da GSYH dolar cinsinden küçüldüğü için dış borç yükü de yüzde 54,7’den yüzde 60,4’e yükselmiş. Misal bir durum 2022’de de ortaya çıkacak üzere görünüyor.
Dış borçlar ortasında TCMB’nin yer almaması gerekir. Zira merkez bankaları dış borçlanma yapan kuruluşlar değildir. Bununla birlikte TCMB 1980’lerin ortasına kadar Türkiye ismine dış borçlanma yapardı. Sonra bu misyonu asıl sahibi olan Hazine’ye devretti. Ayrıyeten TCMB, evvelden yurt dışındaki Türklerin paralarını tıpkı bir mevduat bankası üzere kabul eder, onlara mevduat hesabı açardı. Bu da bir merkez bankasının vazifesi değildi, o da terk edildi ve vadesi dolan mevduatlar ticari bankalara yönlendirilerek kapatıldı. Son üç yılda TCMB swap süreçleri yoluyla borçlanmaya başlayınca tekrar bu tablonun kıymetli bir ögesi haline geldi.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır.