*Dr. Mahfi Eğilmez
ABD’nin parası dolar, Avrupa’nın parası euro. Her iki para da rezerv para yani bütün dünyada alış verişlerde kabul edilen paralar.
Amerikalılar da Avrupalılar da kendi paraları dışında bir parayı yatırım aracı olarak kullanmak gereksinimi duymuyorlar. Zira dünyadaki en kıymetli (geçerlilik anlamında) paralara sahipler. O nedenle bankada mevduat olarak kendi paralarını tutuyorlar ve ölçü olarak hiçbir süreçlerinde öteki bir parayı kullanma muhtaçlığı duymuyorlar. Münasebetiyle onların enflasyonuyla paralarının dış kıymeti ortasındaki bağlantı yüksek değil. Onlardaki enflasyon daha çok para arzının yükselmesinin yarattığı talep artışından ve güç ve emtia fiyatlarında memleketler arası fiyatların yükselişinin maliyetlerde yarattığı artıştan kaynaklanıyor.
O nedenle faizi düşük tutabiliyorlar.
Onların faizi düşük tutmasının paralarının dış bedeline tesiri hudutlu kalıyor. Zira dediğimiz üzere paraları her yerde genel kabul görüyor.
ABD ve Avrupa faizi artırırsa ne olur?
İnsanlar tasarrufu artırır, harcamalarını azaltırlar. Bu durumda talep kaynaklı enflasyon geriler lakin kredi kullanımı kıymetleneceği için yatırımlar ve hasebiyle büyüme de düşer.
ABD ve Avrupa, büyümenin düşüp ekonomilerinin resesyona girmemesi için faizi düşük tutarak enflasyonun bir müddet yüksek gitmesine razı oluyorlar. Büyük olasılıkla bir mühlet sonra Ukrayna savaşının sona ereceğini ve güç fiyatlarının düşeceğini, tedarik zincirinin onarılacağını ve emtia fiyatlarının olağana döneceğini o vakit da enflasyonun düşeceğini umuyorlar.
Bizim paramız TL. TL, rezerv para değil yani bizde ve çok hudutlu birtakım dış bağlantılarda alış veriş aracı olarak kullanılabilse de çoklukla dış ödemelerde ödeme aracı fonksiyonu göremiyor.
Biz, bastığımız TL ile iç borçlarımızı ödesek de dış borçlarımızı TL ile ödeyemiyoruz, alacaklılar dolar ya da euro istiyor. O vakit dış borçlarımızı ödemek için dolar ve euro bulmamız gerekiyor. O denli olunca bu paralara talep artıyor ve TL kıymet kaybederken kurlar yükseliyor.
Aynı formda petrol, doğal gaz, altın, buğday üzere malları dışarıdan alırken satıcıları bu malları TL ile satmadıklarından yeniden dolar bulmamız gerekiyor. Bu ithalat için dolar aradığımızda kur yeniden yükseliyor.
TL, daima iç ve dış kıymet kaybeden bir para olduğu için tasarruf sahipleri, bedelini koruyabilmek için paralarını dolar yahut euroya çevirerek saklamayı tercih ediyorlar. Yani aslında birer para olan dolar ve euro, bizde yatırım aracı fonksiyonu görüyor. Ayrıyeten birçok süreç dolar temel alınarak yapılıyor. İşin en tuhaf yanı devlet de bastığı paraya yani TL’ye sahip çıkacak yerde köprü, otoyol vb. geçiş fiyatlarını ve mevduat faizini de kur muhafazalı mevduat ismi altında başta dolar olmak üzere yabancı paralara endeksliyor. Bütün bunlar dolara olan talebi artırıyor ve kur yükselirken TL paha kaybediyor.
TL, bu biçimde yabancı paralara karşı bedel kaybettikçe ithalatımız kıymetleniyor.
Kurlardaki yükseliş sonucu üretimimiz içinde ithal girdilerin ve yabancı parayla alınan borçların finansman maliyetinin yükü arttıkça üretim maliyetlerimiz artıyor ve sonuçta enflasyon yükseliyor.
Bizim faizi düşük tutmamız paramızın dış kıymetini düşürüyor, zira ülkede devletin de bilerek bilmeyerek teşvik ettiği bir dolarizasyon var. Beşerler paralarını, enflasyondan düşük faizle TL’de tutacak yerde dövize yöneliyor. Döviz talebi artınca da kur ve enflasyon yükseliyor.
Biz faizi artırırsak ne olur? Artırdığımız seviyeye nazaran olacaklar değişir. Çok güç fakat diyelim ki faizi enflasyonu karşılayacak bir seviyeye (yüzde 80) çekmiş olalım. Bu durumda harcamalar ve münasebetiyle talep ansızın kesilir, tasarruflar artar. Beşerler birikim için dolar yahut euro talep etmeyi büyük ölçüde bırakır, TL’ye önemli bir dönüş başlar. Bunun sonucu olarak kur geriler, TL, yabancı paralara karşı önemli olarak kıymetlenir, ithal girdiler ucuzlar, üretim maliyetleri düşer ve münasebetiyle fiyatlarda gerileme başlar. Bunların sonucu olarak enflasyon da süratle düşüşe geçer. Ne var ki bu atılım sonucunda talep düşüşüyle birlikte kısa vadede üretim ve hasebiyle büyüme de süratle düşer. Faizler çok yükseldiği için yatırımlar büsbütün durur, iktisat küçülmeye masraf.
ABD ve Avrupa, enflasyonun, amaç olarak gördükleri yüzde 2’nin üzerine çıktığı anda faizi artırsalardı bugünkü enflasyon meşakkatini yaşamayacaklardı. Her ne kadar faizin fizikî tesiri vakit alsa da beklenti tesiri derhal kendisini gösterir.
Türkiye ise yanılgıyı enflasyonun yüzde 19 olduğu ve geleceğin net görünmediği bir ortamda faizi yüzde 19’dan yüzde 14’e kadar indirerek yaptı. O devirde Merkez Bankası, bırakın artırmayı, mevcut faize hiç dokunmasaydı bugün Türkiye farklı bir yerde olacaktı.
Özetle söylememiz gerekirse ABD ve Avrupa’nın faizi artırması enflasyonla yani paralarının iç kıymetinin düşüşüyle uğraş için, bizim faizi artırmamız öncelikle kuru tutmakla ve sonra enflasyonla gayret için gerekli. Her ikisinde de faiz artırımı büyümeden fedakârlıkla sonuçlanır. Bizde faiz artık sadece enflasyonla değil daima yükselerek enflasyonu besleyen kurla uğraşın bir aracı haline gelmiş durumdadır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır.