Macaristan’da, hukuk devleti uygulamalarının eksik olduğu tezleriyle yıllardır Budapeşte ve Brüksel ortasında devam eden tartışmalara bir yenisi eklendi.
Nisan ayında Avrupa Birliği kurulu AB fonlarının dağıtımında şaibeler ve yolsuzluklar olduğu yolundaki argümanlarına tatmin edici bir karşılık alamayınca Macaristan’a karşı hukuksal süreçler başlatılmış ve evraklar Budapeşte’ye gönderilmişti.
Bunun akabinde geçtiğimiz günlerde AB komitesi Macaristan’daki hukuk ihlalleri ile ilgili olarak somut adımlar attı ve kimi mevzularda Macaristan’ı Lahey Adalet divanına sevk etti, birtakım mevzularda ise yeni ihlal süreçleri başlattı.
Macaristan’ın Lahey Adalet Divanı önünde hesap vermesi gereken birinci mevzu, geçen yıl çıkarılan ve hükümetin seçim kampanyasında kullandığı gereçlerden biri olan “Çocuk ve Ailelerin Korunması” yasası.
Amaç çocukları korumak mı, eşcinselleri sıkıntı durumda bırakmak mı?
Amacı çocuk istismarının ve ailelerin korunması olarak belirlenen, fakat pratikte eşcinsel ve LMBTQ eğilimli vatandaşların haklarının kıymetli ölçüde kısıtlanması sonucunu veren yasa, Avrupa Birliği tarafından “cinsel eğilim bakımından ayrım yapma” ve buradan yola çıkarak “eşit vatandaşlık haklarını kısıtlama” uygulaması olarak görülmüş ve yasanın geri çekilmesi talep edilmişti.
Macaristan hükümeti maddeyi geri çekmediği üzere mevzuyu, bir anayasal husus olarak yer alması için referanduma götürmüş, lakin gerekli oy kullanım oranına ulaşılamadığı için referandum geçersiz sayılmıştı.
Komisyon “çocukların ve ailelerin korunması Avrupa Birliği’nin de temel unsurlarından biridir” diyor, lakin Macaristan’daki yasanın maksadının bu olmadığını tez ediyor. Macaristan’daki yasa “doğumdaki cinsiyetten farklı cinsel kimliklerin, cinsiyet değiştirmeyi ya da eşcinselliği tanıtan, bunun reklamını yapan içeriklerin 18 yaşın altındakiler için yasak olmasını ya da poşete girmesini” öneriyor. Avrupa Birliği komitesi bu mevzuda Lahey Adalet Divanının karar vermesini talep etti.
Getty Images
Frekansı elinden alınan radyo
Lahey Adalet Divanı önünde Macaristan’ın hesap vermesi gereken bir öbür husus da ülkedeki bağımsız radyolardan Klubradio’nun frekansının yenilenmemesi. Ülke medyasının sevilen radyolarından olan, yıllardır birebir frekans üzerinden bağımsız yayın yapan ve muhalif çizisiyle tanınan Klubradio’nun frekans hakkı lisansı geçtiğimiz yıl uzatılmamıştı.
Klubradio mahkemeye başvurmuş, lakin itirazı reddedilmişti. Radyo kendisinden talep edilen şartların öteki hiçbir kurumdan talep edilmediğinden yakınıyordu. AB komitesi bağımsız radyo hakkında gündeme gelen uygulamanın “orantısız, taraflı ve şeffaf olmayan şartların bir sonucu” olduğunu söylüyor ve bu bahiste AB’nin Macar hükümetine gönderdiği tasalarının da dikkate alınmadığının altını çiziyor.
Bağımsız medya konusu, Macaristan’da son yıllarda çok gündemde olan bir husus. Muhalif çizgilerdeki kimi gazete ve internet sitelerinin mali zorluklar nedeniyle satın alınması, yayın yapamaz hale getirilmesi ya da Klubradio örneğinde olduğu üzere frekansını kaybetmesi “basın özgürlüğü” ihlali olarak bedellendiriliyor. AB komitesi da misal dertlerini lisana getirdi, fakat Macar hükümeti uygulamanın hukuk çerçevesi içinde gerçekleştiğinde ısrar ediyor. Artık bu mevzuda da Lahey Adalet Divanı karar verecek
Yeni ihlaller, yeni soruşturmalar
Avrupa Kurulu iki yeni bahiste daha ihlal soruşturması başlattı. Bunlardan birincisi, Macaristan’da akaryakıt istasyonlarında, Macar plakalı araçlara farklı, yabancı araçlara farklı fiyat tarifesi uygulanması.
Macar hükümeti vatandaşların alım gücünü ve hayat standartlarını korumak maksadıyla hem hanelerde elektrik, su ve doğalgaz tüketiminde ve hem de araçlarda kullanılan akaryakıtlarda devlet takviyeli indirimli tarife uyguluyordu.
Şimdiye kadar plaka ayrımı yapılmadan, deposunu dolduran yerli yabancı her araca bu indirimli tarifeden yakıt alma fırsatı veriliyordu. Lakin Rusya Ukrayna savaşının başlamasının akabinde gündeme gelen güç krizinde akaryakıt hammadde fiyatları harika zamlanınca Macar hükümeti yabancı plakalı araçların indirimli tarifeden akaryakıt almasını engelledi.
Avrupa Birliği komitesi bu uygulamanın Avrupa bütünsel iç pazarına bir darbe olduğu kanısında. Avrupa Birliği tüketicilerin eşit haklarını muhafaza ismine Macar hükümetinden ayrımcı uygulamaya son vermesini talep ediyor ve açıklama bekliyor.
Komisyonun yalnızca Macar vatandaşlarına ucuz akaryakıta itirazının geri planında elbette Macaristan’ın, Rusya’ya karşı uygulanan ambargo konusunda istisna statüsünü elde etmesinin de hissesi var. Bilindiği üzere Macaristan Rusya’ya karşı uygulanan petrol ambargosuna karşı çıkmış ve ambargo dışında kalmayı da başarmıştı.
Getty Images
Ve AB komitesi tarafından Macaristan’a karşı gündeme getirilen son ihlal konusu da tahıl ihracatı üzerine. Macaristan ülkeden şirketlerin yapacakları tahıl ihracatını bir kararname ile özel müsaadeye bağladı. Avrupa Birliği bu uygulamanın yeniden Avrupa ortak pazarının bütünlüğüne ve tüketicilerin eşitliğine yönelik bir uygulama olduğu kanısında ve bu mevzuda da Macar hükümetinden açıklama istiyor.
Açıklamaların kâfi görülmemesi halinden de bu bahisler da Lahey’e gönderilmek üzere Komite tarafından bekletiliyor.
Macar hükümetinin reaksiyonu ne olabilir?
Macaristan geçtiğimiz nisan seçimlerinde Viktor Orban’ın kazandığı büyük zaferin akabinde çok önemli ekonomik sıkıntılarla yüzleşiyor.
% 12 enflasyon ve son altı ayda % 20’lere varan ulusal para Forint’in bedel kaybı ülkede mali istikrarları alt üst etti. Brüksel’den gelen mali yardımlar da yılbaşından bu yana kesildi. Siyaset faizinin merkez bankası tarafından % 9,5’e çıkarılması da iktisattaki bozulma ivmesinin suratını kesemedi.
Geçtiğimiz günlerde muhakkak küçük işletmelerin vergi yükünü arttıran yeni yasanın gündeme gelmesiyle Budapeşte’de şovlar başladı, yollar ve köprüler protestocular tarafından trafiğe kapatıldı.
Öte yandan bu hafta içindeki son gelişme de hükümetin yıllardır uyguladığı ve seçmenler tarafından en kıymetli kazanımlardan biri olarak görülen hanelerde elektrik, doğal gaz ve su tüketiminin indirimli tarifesine son vermek oldu.
Ekonomistler mali dengelerin çok kırılgan olduğuna dikkat çekiyorlar. Ülkenin şiddetle yeni mali kaynaklara gereksinimi olduğu ortada.
Hükümetin geçtiğimiz hafta yılbaşında kesilen fonları alabilmek için yine Brüksel’e başvurması ve muahedeye hazır olduğu iletisini iletmesinin gerisinde işte bu gerçek var.
Bu şartlar yıllardır süren tartışmada dengelerin şu an prestijiyle Brüksel’den yana değiştiğine işaret ediyor.