Sözcü Gazetesi müellifi Ege Cansen bugünkü köşesinde Sadun Aren’in “milli gelir dağılımını âdil hale getirmek” kelamlarına atıf yaparak “Türkiye iktisadı bu yıl ‘hacimsel’ olarak yüzde 4 kadar büyüyecek üzere duruyor. Fakat aşağıda anlatacağım sebeplerden ötürü “harcanabilir ulusal gelir” geriye gidecektir” dedi.
Ege Cansen’in “Başka kapıya” başlıklı yazısı şöyle:
Benim çocukluğumda Manisa’da dilenciler meskenlerin kapısını çalardı. Kapıyı açan kişi nadiren para verir birçok vakit dilencinin torbasına birkaç dilim bayat ekmek koyardı. Ayağı alışmasın diye sadaka vermek istemeyenler de dilenciye “başka kapıya git” der ve kapıyı sertçe kapatırdı. “Başka kapıya git” yahut “benden atlasın, kimde patlarsa patlasın” insanın bencil lakin olağan bir davranışıdır. Bunu niçin hatırladım? Türkiye iktisadı bu yıl “hacimsel” olarak yüzde 4 kadar büyüyecek üzere duruyor. Fakat aşağıda anlatacağım sebeplerden ötürü “harcanabilir ulusal gelir” geriye gidecektir. Yani bu yıl gelir artışını değil azalışını bölüşmek zorundayız. Fakat hiçbir kesim bu gelir azalmasından hisse almak istememekte ve kapısını çalan pahalılığını, gücü yettiğince fiyatına yahut sattığı malın fiyatına artırım yaparak “başka kapıya” yollamaya çalışmaktadır. Pek natürel bu çoğunluk için mümkün olmayacaktır.
HARCANABİLİR ULUSAL GELİR NİYE AZALDI
Bu yıl (2022) başta petrol olmak üzere ithal ettiğimiz hammadde, yarı mamul ve mamul malların dolar fiyatlarının, ihraç mallarımızın dolar fiyatlarından daha yüksek artması birinci sebeptir.
İhracatımız, ithalatımızdan miktarsal olarak daha fazla artmaktadır. Bu aslında düzgün bir gelişmedir. Lakin bu yüzden yurt içi piyasaya sunulan ithal ve yerli eser ölçüleri azalmıştır. Bu ikinci sebeptir.
Küresel bankalar, Türkiye dış borçlarını ödemede badireye düşecek demekte ve bu yüzden Türkiye tahvillerin CDS (Borç Temerrüt Takası) primini yüksek tutmaktadır. Bu da yeni alınan dış borçların faizini artırmaktadır. Büyüme oranından yüksek faiz, yurt içinden yurt dışına gelir transferdir. Bu da üçüncü sebeptir.
HOLLANDALI ÇİFTÇİLER İSYANDA
Altmışlı yıllarda ODTÜ’den mezun olanların pek birçoklarının Hollanda ile ilgili bir anısı vardır. Ben de onlardan biriyim. Hollanda, yılda kişi başına 58.000 dolar GSYH ile dünyanın en varlıklı ülkelerinden biridir. Hollandalılar, hem tüccar, hem endüstrici hem de çiftçi bir millettir. 17 milyon nüfusuyla Hollanda, yılda 120 miyar dolarlık tarım eseri ihraç eder. Bu sayılara nazaran Hollandalı çiftçilerin maddi durumunun parlak olması gerekir. Lakin televizyonda yayınlanan haberlerde görüldüğü üzere, yolları kesen Hollandalı çiftçiler “geçinemiyoruz” diye isyanları oynamaktalar. Onlar da haklıdır. İşin aslı şudur: Evvel pandemi, sonra Ukrayna savaşı yüzünden Hollanda’da da her bölümün olduğu üzere çiftçilerin harcanabilir gelirleri düşmüştür. Yani çiftçilerin için de hayat değerlenmiştir. Çiftçiler, hükümetin “ülkenin gelir-giderini denkleştirmek” için aldığı önlemleri onaylamakta lakin önlemin ucu kendilerine dokununca devlete “başka kapıya git” demekteler.
HEM ENFLASYON HEM DE HARCANABİLİR ULUSAL GELİR AZALMASI VAR
Hocam Sadun Aren, ekonomide her vakit ve her ülkede tartışılan 20 kadar temel sorun vardır; bunlardan halledilmesi en çetin olanı “milli gelir dağılımını âdil hale getirmektir” kederi. Bilindiği üzere iktisadın birinci ismi “siyasi iktisat” (political economy yahut political economics) dir. Burada politiklikten kasıt, iktidarların öncelikle, ülkenin nimet yahut külfetlerini toplumsal sınıflar ortasında dağıtmakla ilgilenmesidir. Enflasyon ile gelir azalması birleşince, sorun daha da çetrefilleşmiştir. Herkes külfeti “başka kapıya” yollamaktadır.
Son kelam: Siyasetsiz iktisat, iktisatsız siyaset olmaz.”
LİBERAL EKONOMİSTİN SOSYALİST HOCASI: SADUN AREN
Türkiye Emekçi Partisi’nin kurucularından ve Türkiye sosyalist hareketinin önde gelen niyet insanları ve örgütleyicileri rasında yer alan Profesör Sadun Aren 19 Mart 1922’de Erzurum’da doğdu. Hasan Ali Yücel’in Mantık kitabı, Dante’nin İlahi Komedi’si ve Hüseyin Cahit Yalçın’ın çeviri ettiği Kavgam üzerinde büyük tesir yaptı. Orta tahsilini tamamladıktan sonra Mülkiye’ye girdi.
Mülkiye’de tahsil gördüğü sıralarda okuduğu Darwin’in Cinslerin Kökeni isimli kitabından çok etkilendi. Bu kitap kendi tabiriyle sosyalizme yönelmesinde büyük etken oldu. Tekrar bu sıralarda Marx’ı da okudu.
Mülkiye’yi bitirdikten sonra İçişleri Bakanlığı Muhasebe Müdürlüğü’nde staja başladı. Bu sıralarda ağır biçimde kendisini okuma ve düşünmeye verdi. O sıralar Alman Faşizminin çöküşü Sovyetlere olan sempatiyi artırmıştı. Bu sıralarda Ankara’da Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde (DTCF) okuyan ve Marksist görüşlü İlerici Gençler Örgütü’ne üye olan Nabi isimli bir gençle tanıştı. O arkadaşının teklifiyle DTCF’de Behice Boran’ın verdiği bir konferanstan etkilendi. Türkiye Komünist Partisi’nin ideolojik sınırını yansıtan “Yurt ve Dünya”, “Adımlar” üzere mecmuaları de izliyordu. 1947’de Posta İdaresi’nde memur olan TKP üyesi Kemal Ergün ile tanıştı. Onun konutunda “Marksizmin Sorunları” isimli zımnî el yazmalarını okudular ve o tarihten itibaren kendini Marksist saymaya başladı.
Aynı yıl doktorasını yapmak üzere İstanbul’a gitti. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde doktorasını yaparken Kemal Ergün’ün baldızı ve eniştesinin Ortaköy’deki meskenine gidip gelmeye başladı. Burada TKP takımlarından sürücü İdris ve Neriman Hikmet’le tanıştı. Doktorasını tamamlayıp tez yapmak üzere Ankara’ya dönünce Ömer Lütfü Tuncer ile tanıştı. Mehmet Ali Aybar’la da görüşmeye başladı.
O sırada Mülkiye Mektebi’nin (bugünkü Siyasal Bilgiler Fakültesi) Üniversiteler Kanunu’na tabi olabilmesi için aşikâr sayıda doçente sahip olması gerekmekteydi. Okulda kâfi sayıda doçent bulunmadığından Aren ve Seha Meray’dan doktora tezlerini Doçentlik tezi olarak vermelerini istediler. Böylelikle her ikisi de Doçent unvanı aldılar.
1949’da kardeşi Nilüfer vasıtasıyla eşi Munise Hanımla tanıştı. 25 Haziran’da nişanlanıp, 25 Ekim’de evlendiler.
Doçent Sadun Aren’in Mülkiye’de verdiği birinci ders sosyoloji oldu. Kendi konusu olmamasına rağmen, fakülte’de sosyoloji hocası olmadığından bu vazife ona verilmişti. 1951’de kızı Yeşne doğdu. Tıpkı yıl Fakülte tarafından Birleşmiş Milletler’e bağlı Avrupa Ekonomik Komisyonu’nda burslu olarak çalışmak üzere Cenevre’ye gönderildi. O sıralar Türkiye’de 1951 Komünist Tevkifatı başlamıştı. Bu nedenle Fakülte’ye başvurarak mühletini uzattı ve Cambridge’e giderek orada bir taraftan bir koleje kayıt olarak tahsilini geliştirdi, öbür taraftan da bursu kesildiği için BBC imtihanına girip kazandı ve Türkiye seksiyonunda çalışmaya başladı.
Aren Ülkedeki gelişmeleri göz önüne alarak bir orta Türkiye’ye hiç dönmemeyi düşündü, ancak kendi ülkesinden uzaklaşmasının insanı yozlaştıracağı tasasıyla bu karardan vazgeçti. Esasen fakülte de dönmesini istemekteydi. İstanbul’a gelir gelmez vapurda göz altına alındı ve Ankara’ya götürülerek Ulusl’ta Rüzgarlı Sokak’ta askeriyeye ilişkin bir binaya konuldu. Burada 15 gün kaldı. Daha sonra çıktığı mahkemede tutuksuz olarak yargılanmak üzere özgür bırakıldı.
Bu ortada fakültedeki misyonuna devam etmekteydi. Mahkeme bir yıl kadar sürdü ve kanıt yetersizliğinden beraat etti.
1957’de 35 yaşında profesör oldu. 1958’de ikinci çocuğu Haldun dünyaya geldi.
1955-1965 yılları ortasında Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde kesintisiz hocalık yapan Aren, Ankara İktisadi Ticari İlimler Akademisi’nde de gece derslerine girdi. Birinci kitabı, birebir vakitte doçentlik tezi olan “Veraset Vergileri Üzerine Bir Deneme”dir. 1956 da ikinci kitabı “Para ve İktisadi Politika”yı yazdı. Bu ikinci kitabının son baskısı 1988 yılında yapıldı.
1961 yılında kurulan TİP’le de temas kurmuştu. O tarihlerde üniversite hocalarının siyasi partilere girmesine bir pürüz olmadığından 1963 yılında partiye girdi. 1964 yılında yapılan Kongrede de Genel İdare Konseyi üyeliğine seçildi. TİP 1965 seçimlerinde TBMM’de 14 milletvekilliği ve bir senatörlük sandalye kazandı. Prof. Aren de Mehmet Ali Aybar ve Çetin Altan’la birlikte İstanbul’dan milletvekili oldu.
1968 yılından itibaren Aybar’ın lisana getirdiği “Türkiye’ye has sosyalizm” söylemi Prof. Aren’in de içinde olduğu bir küme partili tarafından ideolojik sapma olarak görüldü. Bu küme Emek mecmuası etrafında biraraya geldi. Mecmua etrafında yürütülen gayret sonunda Mehmet Ali Aybar Partiden istifa etmek zorunda kaldı. Yapılan Genel Şura sonrası TİP’in Genel Başkanlığına Behice Boran getirildi.
Aren, 12 Mart askeri darbesinden sonra gözaltına alınarak Yıldırım Bölge’ye götürüldü. Bir hafta sonra çıkarıldığı Mahkemece tutuklanarak Mamak Askeri Cezaevi’ne gönderildi. Tutukluyken mide kanaması geçirerek Gülhane Askeri Tıp Akademisi’ne kaldırıldı. Bu ortada TCK’nın 141/1 unsuru gereği yargılandığı dava da sürmekteydi. 1972’de dava karara bağlandı ve 12 yıl 5 ay ağır mahpus cezasına çarptırıldı. Türkiye Emekçi Partisi yöneticisi öteki arkadaşlarıyla birlikte cezasının geri kalan kısmını çekmek üzere Niğde Cezaevi’ne gönderildi. 1974’te çıkan genel aftan yararlanarak tahliye oldu. Cezaevindeyken Marksizm ve Üniversitede okutulan Ekonomiyi anlatan bir kitap üzerinde çalışmaya başladı. Bu kitap daha sonraki tutuklanması için münasebet oldu.
Tahliyesinden sonra yine fakülteye dönmesine müsaade verilmedi. Çeşitli konferanslara ve seminerlere katıldı. 1976’da İstanbul’a giderek DİSK’e Danışman oldu. 1977’de yine Ankara’ya döndü. Yeni kurulan DİSK Araştırma Enstitüsü’nün başına geçti. 12 Eylül 1980 darbesi ile Enstitü kapanana kadar bu misyonu yürüttü. Nisan 1981’de gözaltına alınarak 1. Şube’ye götürüldü. 15 gün burada kaldıktan sonra Evvel İstanbul Metris’e, oradan Selimiye Cezaevi’ne gönderildi, çıktığı Mahkemece tahliye edildi. 1982’de tekrar tutuklandı ve Mamak Askeri Cezaevine gönderildi. Buradan da avukatlarının talebi üzerine kendi durumundaki tutukluların bulunduğu “Dil Okulu”na gönderildi. Niğde Cezaevinde yazdığı kitabı nedeniyle açılan davadan beraat etti fakat DİSK davası sürdüğünden tekrar Metris cezaevine gönderildi. 1984 yılında başka DİSK davası sanıkları ile birlikte tahliye edildi. Bu ortada Barış Derneği hasebiyle da hakkında dava açıldı. Lakin o davadan beraat etti.
Tahliyesinin akabinde Aziz Nesin’le birlikte eşbaşkanlığını yaptığı “Demokrasi İzleme Kurulu” isimli bir aydın istiyatifinde yer aldı. Bu insiyatif aracılığıyla Anayasa Kurultayı toplanmasına ön ayak oldu.
Sosyalist bir parti kurma çalışmalarına katıldı ve bu çalışmalar sonunda kurulan Sosyalist Birlik Partisi’nin Genel Lideri oldu. Daha sonra Emek ve Kurtuluş kümelerinin iştirakiyle BSP ismini alan partinin de Genel Başkanlığını yürüttü. Bu parti soldaki çeşitli kümelerin da katılmasıyla Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP) haline gelince ÖDP üyesi oldu. Partinin Onursal Genel Başkanlığına getirildi
Basılı 3 kitabı olan Aren’in İstikamet, Emek, Marksizm ve Gelecek mecmualarında ve Siyaset Gazetesi’nde ağır olmak üzere çeşitli mecmualarda makaleleri yayınlandı.