1912’de Bahia Eyaleti’nde doğan Jorge Amado, Latin Amerika’nın en sevilen müelliflerinden biridir. Çocukluğu kakao plantasyonlarında geçer. Edebiyata küçük yaşlarda merak salar. Birinci romanını 19 yaşındayken muharrir. Bildiği bir dünya olması hasebiyle, birinci devir romanlarında sıklıkla kakao plantasyonlarındaki yoksulluğu, sömürüyü ve şiddeti işler. İlerleyen yıllarda kayda bedel bir okur kitlesine kavuşur ve kitapları yaklaşık 50 lisana çevrilir.
Yazarlığın yanında siyasal manada da epey değerli bir insandır Amado. Gerek Rio de Janeiro’da hukuk okuduğu yıllarda, gerekse de Brezilya Komünist Partisi milletvekili olarak meclise girdiği yıllarda isminden hayli kelam ettirir. Tam da bu yüzden, Latin Amerika’nın ve Avrupa’nın farklı ülkelerine vakit zaman sürgün olur.
UZUN İSİMLİ KISA ROMAN
Amado’nun kitapları 1950’li yıllardan bu yana farklı yayınevlerince peyderpey Türkçeye çevrilmektedir. Şimdilerde yayın hakları Kırmızı Kedi’ye geçen bu kitapların en yeni baskılarından biri ‘Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi’ ismini taşır. Aslında kitabın tam ismi birazcık uzundur: ‘Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi ya da Bedensel İhtiyaçları Gidermek İçin Itabuna Kentine Gelen Arap Jamil Bichara Burada Nasıl Kendisine Servet ve Evlenme Önerildiğini Gördü ya da Adma’nın Nişanlanması’.
İsminin tersine kısa bir roman olan ‘Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi’, 1991’de İtalyan bir yayıncının geliştirdiği bir proje kapsamında ortaya çıkar. Yayıncı, Amerika’nın keşfinin 500. yılı erdemine, içlerinde Norman Mailer ve Carlos Fuentes’in de olduğu üç müellife üç novella yazdırıp bunları tek bir ciltte basmayı gayeler. Ne var ki bu proje hayata geçmez ve Amado’nun novellası tek başına yayınlanır.
Yaşar Avunç’un çevirdiği romanın Türkçedeki birinci baskısı 1993’te Simavi Yayınları tarafından gerçekleştirilir. Birebir çeviri yeni bir edisyonla şimdilerde Kırmızı Kedi etiketini taşımaktadır.
Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi, Jorge Amado, Çeviri: Yaşar Avunç, 88 syf., Kırmızı Kedi Yayınevi, 2023. EVLİLİK BELASI
Kitabın ismi her ne kadar ‘Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi’ olsa da, karakterler ortasında Türk yoktur. Jamil Bichara Suriyeli, Raduan Murad ise Lübnanlıdır. Lakin kıssa 20. yüzyılın başlarında geçtiği, o vakitler ismi anılan ülkeler Osmanlı toprağı olduğu için Latin Amerika’da hepsine “Turco” denmektedir.
Jamil ve Raduan, Ortadoğu’dan göçen pek çok insan üzere gemide, seyahat esnasında tanışırlar, Bahia’ya varıp kakao plantasyonlarında para kazanmak için kolları sıvarlar. Vakit içinde başarılı da olurlar. O denli ahım şahım bir durumları yoktur fakat halleri iyicenedir.
Beri yanda da İbrahim Jafet isimli bir tüccar vardır. Ucuzluk Pazarı ismini verdiği bir dükkâna, kalabalık bir aileye sahip olan İbrahim’in süregiden huzuru çok geçmeden, birer birer yiter. Evvela meskeni çekip çeviren eşini kaybeder. Bu türlü olunca, kızları otorite eksikliğinde kendilerine olur olmaz erkekler bularak evlenirler. Birbirinden beter olan damatlar da var olan otorite eksikliğini genişletince İbrahim hem maddi hem manevi olarak batmaya başlar.
Hal bu türlü olunca, konutun büyük kızı Adma günün birinde onlara dur demeye başlar. Dahası, dur demek zorunda kalır. Durumun vahameti öylesine açıktır ki Adma günden güne otoriterleşir. Kaba tabirle konutta herkesi sıraya dizer. Kız kardeşleri bir biçimde yapacağını yapar ancak olan yeniden garip İbrahim’e olur. İbrahim de en sonunda bir karara varır: Uygun bir damat bulursa onunla Adma’yı evlendirmek ister. Bu sayede hem Adma’nın “şirretliği” sona erecek hem de dükkânı batmaktan kurtulacaktır. Bulunan en yeterli aday ise Jamil Bichara’dır.
NÜKTEDAN BİR ROMAN
‘Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi’ epeyce nüktedan bir kitaptır. Amado anlattığı yeri, anlattığı insanları güzel tanır. Onların gizledikleri şeyleri de, en az söyledikleri kadar güzel bilir. Hal bu türlü olunca da ortaya çıkan karakterler daha gerçekçi, daha etkileyici olur.
Amado bu kitabında mizahi bir lisan kullanır ancak güldürüyü göstere göstere yapmaz, onu bazen olaylara, bazen de karakterlerin içine düştükleri sıkıntı durumlara gizler. Cin olmadan adam çarpanlar, dereyi görmeden paçayı sıvayanlar birer birer ortaya çıktıkça okur olarak bizler de kitaptan ayrıyeten keyif almaya başlarız. Amado’nun güldürü çıkardığı bir başka mevzu da bastırılmış cinsellik problemidir. Üstelik bu neredeyse çabucak her karakterde bir formda görünür. Hatta İbrahim’in kızını evlendirme nedenlerinden biri de budur. İbrahim, Adma’yı evlendirip ondan “kurtulduktan” sonra, Adma’nın kendisini mahkum ettiği cinsel perhizden de kurtulacağını düşünür.
Bazı eleştirmenler tarafından Shakespeare’in ‘Hırçın Kız’ının özgür bir uyarlaması olarak da görülen ‘Amerika’nın Türkler Tarafından Keşfi’, bir yandan fakir insanların rahat yaşama sevdası uğruna dünyanın bir ucuna çalışmaya gelmelerini, bir yandan da kendi içlerinde giriştikleri komik, sinsi çabaları anlatmasıyla dikkate kıymet bir kitap olarak kıymetlendirilebilir.