Birden fazla TV dizisinde kıyamet sonrası senaryolarıyla karşımıza çıkan, görünümüyle insanı ürperten Global Tohum Deposu ile gündeme gelen Svalbard adası ile ilgili bir evrak hazırlamıştık. (Kaçıranlar aşağıdaki linkten ulaşabilir)
Norveç’in bu enteresan bölgesinin bir öteki kıymetli özelliği daha var: Svalbard dünyanın en pak havasına sahip kentine konut sahipliği yapıyor.
Arktik Okyanusu’ndaki Norveç takımadaları Svalbard’da bulunan Brøggerhalvøya yarımadasındaki Zeppelinfjellet dağının eteklerinde yer alan Ny-Alesund kasabası, dünyanın en pak bölgesi olarak gösterilirken bugün global iklim krizi nedeniyle süratle kirlendiği açıklandı.
Modern dünyanın sağladığı tüm imkânlardan uzak “münzevi” bir hayat yaşayan kasabada, mağazalar, harika marketler ve internet dahi yok; birdenbire bir köşeden belirebilecek kutup ayılarına karşı sığınaklar hazırlanırken, konutların kapıları ise mümkün bir kaçış anı için kilitlenmiyor.
Ny-Alesund’da uzun ve sakin bir hayat yaşayan kasaba sakinleri, çağdaş dünyanın yarattığı kirliliğin kendi hayatlarını tehdit ettiğini öğrendiklerinde ne yapacaklarını şaşırdı. 1989’da Zeppelinfjellet dağının eteklerinde kurulan Zeppelin Gözlemevi tarafından yapılan incelemelerde, Avrupa ve Kuzey Amerika’dan gelen atmosferik akımların hava kirliliğini taşıdığı ortaya çıktı.
Araştırmacılar, artan kirliliğin el değmemiş doğal alanlar üzerinde de olumsuz sonuçlar doğurduğunu gözlemliyor. Zeppelin Gözlemevi ve Norveç Hava Araştırmaları Enstitüsü’nün kıdemli uzmanı Ove Hermansen, “Gözlem meskeninin bulunduğu alan, kirliliğe neden olan ana merkezlerden uzakta. Bölgede çevreyi kirleten rastgele bir öge olmadığından, burada en yanlışsız ölçümleri yapabiliyoruz. Değişen atmosfer olaylarını incelemek için epey elverişli bir yer” tabirini kullanıyor.
Peki lakin dünyanın en pak tabiatına sahip olan bir bölge, kirlilikten nasıl etkilenecek? Svalbard, global kirlilikle boğuşan dünya için ne manaya geliyor?
BİLİM İNSANLARI, KUZEY KUTBUNDAKİ ISINMAYI ANLAMAYA ÇALIŞIYOR
Svalbard, dünya genelinden toplanan 1,1 milyondan fazla tohum çeşidinin saklandığı global tohum deposuna mesken sahipliği yapan bir bölge. İnsanlık için umudu simgeleyen Norveç takımadaları birçok ülkeden 18 bilimsel kuruma mesken sahipliği yapıyor.
Bilim insanlarının akın ettiği Svalbard’da bulunan Norveç Kutup Enstitüsü çalışanları haftada beş gün müşahede meskenine çıkarak hava örneklerini toparlıyor. Hava durumu modellerini kayıt altına alan bilim insanları, kuzey kutup bölgesinin neden gezegenin geri kalanından üç kat daha süratli ısındığını anlamaya çalışıyor.
Toplanan datalar karşılaştırılmak için dünyanın diğer noktalarında yer alan gözlemevlerinden gelen sonuçlarla karşılaştırılıyor ve kirlilik oranlarının artışı ortaya çıkartılmış oluyor.
BAZI AİLELER TEHLİKELERE KARŞIN KASABAYI TERK ETMİYOR
Teknolojiden izole bir kasaba olan Ny-Alesund diğer bir yüzyıla ilişkin üzere görünse de, kasaba halkının büyük çoğunluğu bu ıssız kasabada yaşamaktan şad. Ancak değişen tabiat nedeniyle karşı karşıya kaldıkları tehlikeler karşısında da bir o kadar endişeliler…
2 bin 500’den az konutun bulunduğu Ny-Alesund, 1900’lerin başında bir maden kasabası olarak kurulmuş. Vakit içinde bilimsel çalışmaların merkezi haline gelen kasaba iklim değişikliğinin neden olduğu doğal afetlerle de karşılaşıyor.
Her geçen gün gitgide ısınan Ny-Alesund’da geçtiğimiz yıllarda yaşanan çığ düşmesi sonucu biri erkek iki çocuğun hayatını kaybetmesi büyük keder yaratmıştı. Bugün çığ tehlikesine karşı elinden gelen bütün tedbirleri alan kasabadaki konutlar yüksek risk nedeniyle tahliye edildi.
Fakat birtakım aileler tüm tehlikelere karşın konutlarını terk etmemekte kararlı. Kış aylarında 45 kişinin yaşadığı kasaba, yaz aylarında bilim insanlarının gelmesiyle kalabalıklaşıyor. Norveç Kutup Enstitüsü uzmanlarından olan Kim Holmén, dünya genelinde yaşanan kirliliğin yaşadıkları alanları önemli oranda etkilemeye başladığını söylüyor ve devam ediyor:
“Bitki örtüsünün yaşadığı dönüşüme bakabilirsiniz. Yaşanan sıcaklık artışları nedeniyle toprak bile bozulmaya başladı. Bitki örtüsü gözle görülür ölçüde bozulmaya başladı. Ren geyikleri dahi burada otlayamaz hale geldi. Yani dünyanın nasıl bir yer haline dönüşmeye başladığını buraya bakarak anlayabilirsiniz. Global ısınma her şeyi değiştiriyor.”
‘BİZ SON NOKTADAYIZ!’
Artan sıcaklıklar ve artan buzulların erimesi yabanî doğayı ziyadesiyle etkiliyor. Yaşanan dönüşüm, birçok endemik çeşit gereğince süratli ahenk sağlayamamasına neden olurken, hayvanların büyük kısmının daha soğuk bölgelere göç etme imkânı da yok oluyor.
Holmén, “Biz son noktadayız. Canlıların artan sıcaklıklar nedeniyle kaçabileceği bir toprak kalmadı. Bunu söylediğimizde birinci akla gelen kutup ayıları olsa da daha birçok cins ısınmadan olumsuz etkileniyor” tabirini kullanıyor.
‘GÖZLEM KONUTUNA GİDERKEN KESİNLİKLE AYILARLA KARŞILAŞIYORUZ’
Ny-Alesund halkı ve bilim insanları “münzevi” bir hayat yaşıyor desek de, kutup ayılarının bölgedeki varlıkları nedeniyle epey hareketli anlar da yaşanmıyor değil. Kasaba halkıyla içli dışlı olan kutup ayıları bilhassa uzun kış günlerinde sokakları dolduruyor.
Yerleşim merkezinde dolaşan insanların karşısına çıkan kutup ayıları bir ölçü kaygı yaratsa da, etraf sakinleri yabanî hayvanların varlığına bir oldukça alışmış. Ama kasaba içerisinde kutup ayılarına karşı önlemler de bir oldukça sıkı.
Kasabada bir ayıyla karşı karşıya gelmeniz durumunda doğacak acil sığınma gereksinimi için binaların kapıları kilitlenmiyor.
Norveç Kutup Enstitüsü uzmanı ve Zeppelin Gözlemevi’nde faal vazifesi bulunan Christelle Guesnon, Ny-Alesund’da çalışmak için kutup ayılarına alışmak gerektiğini söylüyor ve devam ediyor:
“Ayılar ırmak kenarlarından ilerlemeyi seviyorlar. Kasaba ile Zeppelin gözlemevi ortasındaki yol da tam bu güzergâhta. Gözlemevine giderken kesinlikle bir kutup ayısıyla karşı karşıya geliyoruz. Çabucak sığınağa girip onların ortadan kaybolmasını bekliyoruz.”
KUTUP AYILARINI IŞILDAKLARLA UZAKLAŞTIRIYORLAR
Durum bu türlü olunca, kasabada kutup ayılarıyla insanların bir ortada yaşamasına yardımcı olacak birlikler de kurulmuş. Sekiz bayan ve erkekten oluşan etraf müdafaa vazifelileri hem insanların hem de kutup ayılarının inanç içinde yaşamalarını sağlıyor. Ayrıyeten, muhtemel yangınlar, elektrik kesintileri yahut meraklı kutup ayılarının meskenlere girmelerini önlemek için gönüllüler 7/24 nöbetleşe çalışıyor.
Kutup ayıları toplulukları kasabaya yanlışsız yaklaştığında teyakkuz haline geçen gönüllüler, tehlikeli bir durumun yaşanmaması için ışıldaklarla ayıları korkutup kaçırmaya çalışıyor. Şayet kutup ayılarını korkutmayı başaramazlarsa, bu sefer de devreye Svalbard Valisi’nin helikopteri giriyor. Alçak uçan helikopter kutup ayısı sürülerini korkutarak kasabadan uzak durmalarını sağlıyor.
Polar Bears International’ın Yöneticisi Krista Wright, “Ekibimiz sayesinde kutup ayıları ve beşerler birbirleriyle itimat içinde yaşıyor. Yaptığımız çalışmalar, değişen iklim şartlarında kutup ayılarının nasıl itimat içinde yaşayabileceğini göstermesi açısından eksiksiz bir örnek” diyor.
KASABA, GLOBAL BİR KENTİ ANDIRIYOR
Vahşi tabiatın içinde hayatlarını sürdürmekten büyük keyif alan bölge halkı, çok kültürlü bir merkez inşa etmiş. Ny-Alesund’a Fransa, Almanya, İngiltere, İtalya, Norveç, Japonya, Güney Kore ve Çin dâhil olmak üzere dünyanın her yerinden gelen bilim insanlarıyla kalabalıklaşan kasaba, yaz aylarında global bir merkez haline geliyor.
Küresel bir kenti andıran kasabada bulunan otuz binanın isimleri ise kent ve ülke isimlerinden oluşuyor. Meksika, İtalya başta olmak üzere Londra ve Amsterdam’ın da bulunduğu binalar, bilim beşerlerine ve çevreci turistlere mesken sahipliği yapıyor.
Bununla birlikte kasabada yaşayanlar geri dönüşümü temel alan bir hayat sürüyor. Cep telefonlarının ve internet temasının olmadığı kasabada, bölgedeki hava akımlarının gerçek biçimde kayıt altına alınabilmesi için radyo frekanslarına dahi müsaade verilmiyor. O denli ki, rastgele bir ekipmanı çalıştırmak isteyen araştırmacılar özel müsaade alarak frekans sinyallerini kullanabiliyor.
Berrak gökyüzünün altında, elektriğin yaygın olarak kullanılmadığı bu kasabada sessizliği ise güçlü rüzgârlar bozuyor. Şiddetli fırtınalarla sallanan çatılar dehşetli bir uğultuya yol açıyor. -37’ye kadar düşen hava sıcaklıklarına karşı konutları sıcak tutmak ise bir oldukça sıkıntı. Mahallî halk birçok kış akşamı kat kat kıyafetlerle ve battaniyelere örtünerek ısınmaya çalışıyor.
KUZEY IŞIKLARI SESSİZ KASABANIN ÜZERİNDE DALGALANIYOR
Zorlu şartların yanı sıra bitmek bilmeyen uzun kış akşamları nedeniyle güneşe hasret kalanlar depresif bir hava içinde günlerini geçiriyor. O denli ki, aylar süren karanlık geceler kasaba sakinlerini bir oldukça zorluyor.
Fakat bu karanlık ve kasvetli hava gökyüzünde dolaşan hayaletleri andıran ışık huzmeleriyle bozuluyor. Kuzey ışıklarının harika dansı bu karanlık ve sessiz kasabanın üzerinde dalgalanıyor.
Bu kasvetli ortamı bozmak için kasaba sakinleri toplumsal bir merkez oluşturmuş. Saat 16.30’da biten mesaiden sonra kasaba sakinleri, toplumsal merkezde buluşarak daima birlikte yemek yiyor. Yemekten sonra düzenlenen partilerde ise bilimsel bulgular ve yabanî ömürden edinilen bilgiler, öyküler lisandan dil aktarılıyor.
FUKUSHİMA FACİASI SVALBARD’A ULAŞTI
Peki, Ny-Alesund’a gelen bilim insanlarının tespit ettiği bulgular yalnızca global ısınmanın boyutlarını mı kapsıyor?
Zeppelin Gözlemevi’nde elde edilen birbirinden farklı sonuç bulunuyor. Örneğin, 2011 yılında Fukushima nükleer santral kazasından on gün sonra, Nükleer fisyon reaktöründen sızan radyonüklidlerin Svalbard’a ulaştığı tespit edilmiş. Bu da radyoaktif parçacıkların yalnızca birkaç gün içinde atmosferde binlerce kilometre uzaklığa taşındığını ortaya çıkarmış.
Zeppelin’deki araştırmacılar ayrıyeten, yaz aylarında bölgeyi ziyaret eden yolcu gemileri nedeniyle havadaki sülfat, nikel ve vanadyum üzere metal düzeylerinde ani artışlar gözlemlemiş.
MİKROPLASTİKLER KUZEY KUTBUNA VARDI!
Bu yıl yapılan araştırmalarda ise Kuzey Kutbu’nun uzak bölgelerindeki kar örneklerinde mikroplastik düzeylerinin süratle arttığı fark edilmiş. Bu husus üzerine etraftaki çalışmaları arttıran araştırmacılar, mikroplastiklerin Kuzey Kutbuna hava yoluyla taşınmış olabileceğini düşünüyor.
Endişe verici boyuttaki araştırmayı kıymetlendiren Norveç Hava Araştırmaları Enstitüsü uzmanı Dorte Herzke, “Mikroplastikler çok güçlü polimerlerden oluşması ve birçoğunun zehirli olan geniş bir kimyasal karışımı içermesi tabiat için geri dönülemez ziyanlara neden olacak. Bu parçacıkların Kuzey Kutbu’na ulaşması ve kırılgan ekosisteme bir darbe daha indirmesinden kaygı duyuyoruz” dedi.
Dünyanın yarattığı kirliliğe karşın gökyüzüne bakmayı ve yaşanılabilir bir dünyayı düşlemeyi sürdüren Ny-Alesund sakinleri değişen tabiatın ayırt edici özelliklerine şahit olmayı sürdürüyor. Lakin şimdilik, soludukları pak havanın seçkin ve bedelli bir kaynak olduğunu bilerek derin derin nefes alabiliyorlar.