Fatih Tan
Kürt müziğinde son periyodun genç ve yetenekli müzisyenlerinden biri olan Sîmir Rûdan, geçtiğimiz yıllarda “Kevî” isimli ikinci albümünü müzikseverlerle buluşturdu. 9 yapıttan oluşan lakin “Rojên Reş” müziğinin slow versiyonu ile birlikte totalde 10 müzik olan albümün kelam ve besteleri de Rûdan’a ilişkin. Birebir vakitte albümdeki “Strana Me” müziğinin klibini de baştan sona animasyon formatında çeken sanatçı, Kürt müziğinde yenilikçilik ismine bir unsur imza attı. Müzisyenin, yaklaşık 4 ay evvel “Rojên Reş” müziğine çektiği klibi, Türkçe altyazı seçeneğiyle birlikte dijital platformlarda dinleyiciyle buluştu. Müziği sound olarak soft rock, country, alternatif pop, akustik ve yer yer klasik ve reggae ritimlerin bir ortadaki uyumlu ve istikrarda giden çoksesliliğinden oluşuyor. Rûdan’ın bestelerinde, Batılı enstrümanlar (akustik-klasik gitar, piyano, saksafon, klavye, trompet, yaylılar vs.) tartıdadır ve bu bestelerin tüm müzikal altyapılarını da Batı armonisi üzerinden şahsen kendisi bir kompozitör üzere aranje etmiştir.
“Dîstopya” ya da “Aliyê Din” müziklerindeki kelamlar, Kürt müziğinde yeni bir duyusal forma ilişkindir. Müziğindeki Batı enstrümanının kullanımı üzere, kelamları de Batı formasyonunun lisan alanına girmektedir. Rûdan’ın estetik ve ontolojik süreci, Kierkegaardcı somut öznel bir sorgulamayla, kendi varlığını dışardaki dünyanın maddeselliğiyle özdeş fiyat ve bu özdeşlik vakte ve yere yayılan kişisel iç yanılgısıyla baş başadır. Bu, benim Kürt müziğinde (sanatında) ehemmiyet verdiğim ve genel manada da sanatta verimli gördüğüm bir olgudur. Aslında şu hususu belirtmek isterim ki ben bir etnomüzikolog değilim ve hiçbir vakit da müziğe bu türlü eleştirel nota ve akorun bilimsel-akademik düzleminde yaklaşmadım. Elbette müzik dünyasında bu işi hakkıyla yapan kişi ve kurumların olduğunu biliyoruz. Halihazırda Kürt müziği üzerine matbu olarak Kürtçe yayın yapan, “Ziryap” mecmuasının genel manada müzik üzerine çok değerli ve harikulade işlere imza attıklarını da unutmamak gerekir. Müzik, tam da Bourdieu’nun dediği üzere, “Sanat, ‘bedensel şey’dir ve müzik, sanatların en ‘saf’ı, en ‘ruhani’si olarak tahminen de en bedensel olanıdır.” (1)
Müzik, bilhassa ve tam manasıyla üstünde bir kurmacaya gittiğim bir disiplin değildir. Müziğin içindeki örtük olan artsüremin imkanlarını hem kelam (dil) dâhilinde göstermeye hem de estetik rejiminin genel mevcudiyetinin dağıtımı içindeki yerini anlamaya ve buna dayalı olan müşterek olanın paylaşımını kavramaya çalışıyorum. Öteki bir deyişle, genel olarak sanatta, görünenin haritasını çıkarmanın bir yolunu izliyorum. Yani görülebilirin, anlaşılabilirin, duyulabilirin ve birebir vakitte mümkün olanın hermenötik uzamda bir kartografisini kastediyorum. Bugün data kabul ettiğimiz, kozmik olduğunu düşündüğümüz, ezeli ve ebedi gerçekler üzere telakki ettiğimiz gerçekler, muhakkak tarihî dönüşümler sonucunda ortaya çıkmış gerçeklerdir. Bütün bir Batı niyeti, Pascal’dan Ricoeur’a, Spinoza’dan Heidegger’e, Leibniz’den Derrida’ya varıncaya kadar bu rasyoneliteyi yapısöküme uğratmakla geçmiştir. Bu bağlamda da müzik üzerine seçtiğim isimler, bana nazaran klâsik bir temsilin epistemolojik bağının kökensel dönüşümünü, hatta kopuşunu simgeleyen bireylerdir. Hasebiyle Sîmir Rûdan da o isimlerden birisidir. Rûdan’ın Kürt lisanının klâsik kelam, ritim ve melodi yapısındaki bu kopuşu, telaffuz alanında ve yazı uzamında estetik edimin eşitlikçi bir tezahürüdür. Rancière ise bu bağlamı bize şöyle tanımlıyor: “Geleneksel kullanımlarından kopmuş kelamların, biçimlerin ve performansların özerk dünyasının teşekkülünün yanı sıra, yeni militan öznelliklerin oluşumu ve sanatı artık eserler yaratmaya değil tüm veçheleriyle maddi ömrün çerçevelerini dönüştürmeye yazgılayan programların teşekkülü vardır.” (2)
. Sanat, son kertede olayların, yerin ve zamansallığın algılandığı bir ortamdır. Lakin bu telaffuz biçiminin algısına teslim olan klâsik ağı tekrar yapısöküme uğratacak olan da sanatkarın belirlediği üretim objesidir. Klasik kelama ve bununla paralel hareket eden otantik sese ve ritme sahip çıkanlar, her vakit şimdiki olanın üretimini paralize etmeyi tercih ederler. Geçmişin kültürüne, klâsik telaffuzuna geriye dönük bu bakış, aslında nostaljik olması hiç gerekmeyen isyan devirlerinin kültürüyle bağlıdır. Müzik, bir özgürleşme cephesini kelam ve duyum üzerinden beşere imkan açan en bedensel ve duygusal bölüşümdür. Temel olarak müzik ferdî hislerin bir sözü olduğu için benzersizdir. Bu öznel tavırda tüm vurgu ferdî hislerin açık ve özgür gösterimine yönelik yapılır. Müziğin manası yalnızca notaların arkasında ve ötesinde olduğu vakit dinleyici için dikkat cazibeli olur. Tam da bu noktada kıymetli bir bileşen, ruhsal faktör, müziğin ayrılmaz bir modülüdür. Müzik artık kendi başına ve kendi için değil, dinleyende ruhsal yansılar uyandırmak emeliyle da yazılır. Bu bakımdan Sîmir Rûdan, ezgisel malzemeyi eklektik bir biçimde bütün devirlerden alıp, yeniden de bütün bunları tereddütsüz bir biçimde kendine mahsus şahsî gücüyle kaynaştırarak, klâsik formlara karşı çağdaş dokulara dayanan üniversal bir cins üzerinden müziğini icra etmektedir. Kıymetli olan ve geleceği işaret eden şey, müzisyenin bu tavrı nasıl uyguladığı değil, aslolan bu kozmik ve nesnelci müziksel tutumun şuurunda olmasıdır. Elbette bu, inanılmaz bir düzenlilik içinde salt müziğin kapasitesine hâkim olmakla ilgili bir durum değildir. Lakin her ne olursa olsun ürettiği bu kompozisyonlar, birden fazla vakit artık yeni deneyler içinde olmadığını, tekraren kullanılan formül ve tecrübelerin tekrarı olduğunu bilsek de, onun bu yaklaşımı klasik ezgileri her vakit bilakis çevirebilecek bir düzlemdedir. Müziğin tradisyonel ve teritoryal tarafı, müziğin bugün nasıl ve hangi biçimlerde duyulması gerektiğiyle hiçbir vakit ilgilenmez. Tersine bugünü, şimdiyi ve yaşadığı anı bir çırpıda nostaljileştirerek, bu nostaljinin imgelem öbeklerinin nelerden oluştuğunu anlatmakla yetinir. Müzikteki temel yapısal olarak enteresan olan nokta, formun her vakit şahsî kullanımıdır ve bu tecrübesi bugün [Ciwan] Haco üzere layıkıyla yapan müzisyenlerden birisi de hiç kuşkusuz Sîmir Rûdan’dır. Haco, seslendirdiği kendi notalarını doğaçlayarak müziksel yaratıcılığını kullanabildiği için, sınırsız bir seçim serbestisine sahip olmuştur. Kürt müzik geleneğinde, temel eleştirdiğim konu, olduğu üzere tematik olarak uygun bir malzemeyi sıkıca birbirine bağlamak yerine, müziğin kolaylıkla aktığı politik ve pastoral romantikliğin bir kullanımının içinde olmasıdır ve bu müziğin duygusal maksatı her vakit şeffaf bir ince cam berraklığındadır. Hatta bu bazen o kadar açıktır ki, kısımların yavan bir biçimde sırayla satirik, ağırbaşlı, gösterişli ve süratli geçişleri, insanı yoran bir pozisyondadır.
Sîmir Rûdan’ın müziğinin gerisinde yatan su götürmez içtenlik ve bağlılığa karşın, neredeyse umutsuz coşkusu ve bazen de acı veren yoğunluğu, özdeşlik kurulması ismine güç bir söz şekli yaratır. Bu yeni müziğe gereğince aşina olmayanlara bazen bu müziğin anlamayı zorlaştırıcı geldiğini varsayım etmek güç değildir. Lakin çağdaş sound’un emeli baş karıştırmak ve klasik müziği ortadan kaldırmak değil, müziğin sonlarını genişleten yeni imkanlardan yararlanmaktır. Sonuç itibariyle, Sîmir Rûdan’ın Kurdî aksanında kısmi bir dejenere durum kelam konusu olsa bile, tekrar de çok güçlü bir kelam dizimi, ezgi, form ve armoniye sahip olduğunu söylemeliyim.
Notlar:
1.Ayrım (Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi), Pierre Bourdieu, s.127, Çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt, Heretik Yayınları
2.Nasıl Bir Çağda Yaşıyoruz? (Söyleşi: Eric Hazan) Jacques Rancière, s.37, Çev . Murat Erşen, Metis Yayınları