Norveç ve Ruanda’nın eş başkanlığını yaptığı Yüksek Gayeler Koalisyonu, devasa boyutlara ulaşan plastik atık krizini çözmek için yasal olarak bağlayıcı ve savlı gayeleri olan bir muahedeyi savunan ülkeleri bir ortaya getiriyor.
Küresel Plastik Mutabakatı’na ait müzakereler 28 Kasım’da Uruguay’da başlıyor ve mutabakatın 2025 yılına kadar tamamlanması planlanıyor.
Avrupa Yeşil Mutabakatı Lider Yardımcısı Frans Timmermans, “AB, Yüksek Maksatlar Koalisyonu üyeleriyle birlikte plastik kirliliğini sona erdirmek için somut global bir plan elde etme istikametinde çalışacaktır” dedi.
Koalisyonun maksatları ortasında problemli plastiklerin yasaklanması, plastik için global sürdürülebilirlik standartlarının belirlenmesi, üretimde ve kullanılan kimyasallar konusunda şeffaflığın sağlanması yer alıyor.
Ülkeler bu gayelerin sağlanması için milletlerarası izleme ve kontrol düzeneklerinin da kurulmasını istiyorlar.
Mart ayında Kenya’nın başşehri Nairobi’deki Birleşmiş Milletler Etraf Konferansı’nda 170’ten fazla ülke plastiklerin üretimi, kullanımı ve bertarafıyla ilgili kurallar koyabilecek global bir muahede için müzakerelere başlamayı kabul etmişti.
Ağustos ayında ortalarında İngiltere, Almanya, Kanada ve Fransa’nın olduğu 20 ülkenin katıldığı koalisyon bugün Latin Amerika’dan Afrika’ya çok sayıda üyeye ulaştı.
Türkiye koalisyona katılan ülkelerden biri değil lakin Uruguay’da yapılacak olan Global Plastik Mutabakatı müzakereleri için iştirakçi olması bekleniyor.
Uruguay’daki müzakelerden neler bekleniyor?
Müzakelerde plastiğin üretiminden atık haline gelmesi ve tekrar kullanılmasına kadar tüm ömür döngüsünün ele alınması bekleniyor.
Plastik üretiminin etrafa tesiri iddia edilebiliyor lakin sanayi genelinde süreçler şeffaf değil. Üretim sırasında hangi kimyasalların kullanıldığı, ne kadar su harcandığı ya da ne kadar atık üretildiğinin şeffaf bir biçimde paylaşılması istikametindeki taleplerin görüşmelerde ele alınması bekleniyor.
Bunun yanında plastik talebini düşürmekle birlikte geri dönüştürülmeyen plastik arzının sınırlanmasına yönelik adımların da konuşulması bekleniyor.
COP27 iklim konferansında gördüğümüz üzere plastik krizinin adalet tarafı de tartışılacak mevzulardan biri.
Lobi çalışmaları Paris Mutabakatı’na dönüştürür mü?
Reuters haber ajansı Eylül ayından yayımladığı özel haberde, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Yüksek Maksatlar Koalisyonu’na benzeyen lakin farklı maksatlarla çalışan bir ittifak kurmak için lobi faaliyetleri yürüttüğünü yazmıştı.
Habere nazaran ABD, yasal bağlayıcılığı olan global bir muahede yerine 2015 Paris iklim muahedesine misal biçimde, ülkelerin yalnız başına ve istekli hareketine bağlı olan bir muahede elde etmek için çabalıyordu.
Birliğin 28 Kasım’dan evvel duyurulması bekleniyordu.
Küresel bir plastik muahedesi için çalışan bilim insanlarından oluşan Global Plastik Mutabakatı için Bilim İnsanları isimli memleketler arası ağın Türkiye’den tek üyesi olan Çukurova Üniversitesi’nden Deniz Biyoloğu Sedat Gündoğdu, BBC Türkçe’ye verdiği demeçte, müzakerelerden “geri değil ileri adım” beklediğini söylüyor ve bunu şöyle açıklıyor:
“Plastik kirliliği iklim krizinden farklı olarak çok daha somut ve tesirleri çok daha besbelli bir halde hissedilen bir kriz. Bu tarafta epeyce güçlü bir kamuoyu var.”
Anlaşmanın gerisinde güçlü bir irade olduğunu gösteren çalışmalar da var. Tabiat Müdafaa Vakfı (WWF) International ve plastik kirliliğiyle uğraş eden Plastic Free Foundation tarafından 34 ülkede 20 binden fazla iştirakçiyle yapılan bir anketin sonuçları Çarşamba günü yayımlandı.
Bu ankete nazaran ortalama 10 şahıstan yedisi, tüm ülkeleri kapsayan ve bağlayıcı kurallar oluşturan birinci plastik muahedesini desteklediğini söylüyor.
WWF’in plastikle ilgili global siyaset yöneticisi Eirik Lindebjerg, Uruguay’daki görüşmelerin kıymetli bir başlangıç olduğunu lakin 2025’e kadar okyanuslardaki plastik atık ölçüsünün yüzde 15 artacağını söylüyor.
Lindebjerg, “En ziyanlı ve en sıkıntılı plastik tiplerini ve eserlerini etaplı olarak kullanımdan kaldıran; kullanmaya devam edeceğimiz eserlerin yine kullanılmak yahut geri dönüştürülmek üzere tasarlanmaları için gereklilikleri belirleyen ve atık idaresi için global ortak standartlar getiren bir mutabakata muhtaçlığımız var” diyor.
İnsan hakları boyutu
İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), Eylül ayında yayımladığı “Sanki Bizi Zehirliyorlar: Türkiye’de Plastik Geri Dönüşümünün Sıhhat Üzerindeki Etkileri” raporunda Türkiye’de plastik geri dönüşüm tesislerinde çalışanların ve tesis etrafında yaşayanların temel sıhhat haklarının tehdit altında olduğunu söylemişti.
Çalışma kapsamında Adana ve İstanbul’da plastik geri dönüşümü tesislerinde çalışan ve tesislere yakın yaşayan 64 bireyle görüşülmüştü.
Bu şahısların, teneffüs hastalıkları, kronik baş ağrısı ve cilt meselelerinden şikayetçi oldukları, çalışırken gözetici ekipmana ve meslek hastalıkları için sıhhat hizmetlerine erişimleri olmadığı paylaşılmıştı.
Bununla birlikte tesislerde ‘tehlikeli çocuk işçiliği’ kapsamında 18 yaşın altında çalışanlar olduğu belirlenmişti.