Dünya iktisadının gidişatını izlemek için iki kıymetli endeks var. Pek bilinmezler. Biri Baltık Kuru Yük Endeksi, başkası de VIX Dehşet Endeksi… Bunları izlemenizi öneririm. Baştan söyleyeyim: iki endeks de pek umut vermiyor, en azından şimdilik…
Wall Street’in endeksleri Dow Jones, S&P 500, Nasdaq nasıl hem borsanın nabzını hem de ABD ve dünya iktisadının, jeopolitiğin nabzını aktarıyorsa, bu endeksler de temaları farklı olsa da dünya iktisadının bir yansıması… Şöyle bir durum da var: Wall Street, kurumsal yatırımcıların alım durumunda olmasından ötürü kimi vakitler tam manasıyla global iktisattaki gelişmeleri yansıtmıyor. Lakin bu endeksler gelişmelere daha hassas diyebiliriz.
BALTIK KURU YÜK ENDEKSİ GLOBAL TİCARETİN NABZINI TUTUYOR
Baltık Kuru Yük Endeksi’ne bakalım; 200 yıldan fazla bir mazisi olan merkezi Londra’daki denizcilik dalıyla ilgili bağımsız bilgi sağlayıcısı olan Baltık Borsası tarafından günlük yayınlanan bir ekonomik gösterge olan Baltık Kuru Yük Endeksi, isminden farklı olarak Baltık Denizi ülkeleriyle sonlu değildir.
Basit bir anlatımla; tüm dünya üzerinde yer alan kuru yük nakliyatıyla (navlun) ilgili dataları gösterir. Handysize, Supramax, Panamax ve Capesize tipi dökme yük gemilerinin tonajları, sayıları, rotaları, taşıdıkları yük ve fiyatı göz önünde tutularak hesaplanan bir bedeldir.
Tahıl, kömür, demir cevheri üzere kuru yük nakliyeciliğine talebin yüksek olması, dünyada hammadde ticaretinin arttığını göstermektedir. Talebin yüksek olduğu periyotlarda doğal olarak nakliyecilik fiyatları da artışa geçecektir. Endeks yükseliyorsa dünya ticaretinde ve münasebetiyle iktisadında canlılık, düşüyorsa gerileme kelam hususudur.
ENDEKS DÜNYA İKTİSADINDA BİR CANLANMA BELİRTİSİ GÖSTERMİYOR
Baltık Kuru Yük Endeksi, Eylül başında 969 puana kadar gerileyerek, son 29 ayın en düşük düzeyini gördükten sonra yükselişe geçti. Endeks hala (7 Ekim) 1.961 puan düzeyinde bulunuyor. Bu yeniden de son 21 ayın en düşük düzeyi ve tepesinden yüzde 67 aşağıda.
Özellikle son bir ayda Çin’in Rusya’dan kömür ihracatının ve global olarak tahıl ticaretinin endeksin yükselmesine katkı yaptığı belirtiliyor. Fakat, endeks dünya iktisadında bir canlanma belirtisi göstermiyor.
Baltık Kuru Yük Endeksi, Covid 19 salgınının başlaması ve global iktisadın adeta “stop” etmesiyle çakılarak 500 puan düzeyine indi, daha sonra ise aşılamaların yarattığı optimistlikle salgın sonrası tepkisel toparlanmanın güçlenmesi sayesinde 2021 Ekim ayında 5.564 puan ile tarihi rekorlarından birini kırdı.
Ancak daha sonra süratle inmiş, bu yıl başında 1.300 puan düzeylerini görmüştü. Mayıs’ta global iktisatta canlılık umuduyla 3.300 puan düzeylerini gördükten sonra, Eylül’de bilhassa Çin iktisadının yavaşlaması ve global resesyon beklentileriyle 1.000 puanın altına indi.
Endeks, Mayıs 2008’de 11.793 puan ile en yüksek, Şubat 2016’da da 290 puan ile en düşük düzeyini gördü.
VIX ENDİŞE ENDEKSİ DE HALA KRİTİK DÜZEYİN ÜZERİNDE
Gelelim kelamını ettiğimiz başka endeksi; VIX Dehşet Endeksi ya da resmi ismiyle CBOE Volatility Index (VIX) piyasalar ile ilgili endişe ya da kaygıyı gösteren bir endekstir. S&P 500 endeksindeki payların opsiyon fiyatlarını kullanan VIX, fiyatlar ile piyasadaki dalgalanma bağlantısından yola çıkarak piyasanın “beklenen volatilitesini” belirler. Dehşet endeksi yükseldiğinde genel olarak altın fiyatları artar, pay senetleri düşer.
Vix Dehşet Endeksi, Eylül başından itibaren yükseliyor. 9 Eylül’de 22 düzeyine kadar düşerek risk algısının epeyce azaldığını işaret eden endeks 7 Ekim prestijiyle 31.36 seviyesinde…
Endeks 20’nin altındaysa risk epey düşük, dalgalanmalar az manasındadır. Vix Kaygı Endeksi’nin en kritik noktası 30’dur. Bu düzeyin altı olumlu gelişmelere işaret eder. 20-30 ortasındaki bedeller olağandır, yatırımcılarda risk alma isteğinin başladığını gösterir. 15’in altı ise, piyasalarda coşkunun en yüksek olduğu noktadır, her şey olumludur. Kıymetin 60’ların üzerinde çıkması piyasa da büyük bir karışıklık çıkmasına neden olur.
Endeksin şimdiye dek çıktığı en yüksek kıymetler; Ekim 1987’deki Kara Pazartesi’de 150, Ekim 2008’deki Kanlı Cuma’da 89 ve nihayet 16 Mart 2020’de pandeminin en külfetli periyodunda 83.71’dir.
Endeks 2021 yılındaki global iktisatta tepkisel canlanmanın tesiriyle Haziran ayında 16 düzeyine kadar indi. Dalgalı seyir devam etti, Mayıs ve Haziran’da kimi günler 30’un üzerine çıkıldı. Ağustos ayında 20’nin altına inildikten sonra, hala 30’un üzerinde seyrediyor. Bu belirsizliklerin ve risklerin fazla olduğu manasına geliyor.
DÜNYA İKTİSADINA AİT 10 RİSK
Küresel iktisadın son durumunu incelemeden evvel, mevcut riskleri bir defa daha gözden geçirelim. Danışmanlık firması McKinsey’in Mart 2022 tarihli Global Raporu ve Eylül 2022 tarihli Ekonomik Şartlar Görünümü raporundan yararlanarak, dünya iktisadına ait 10 riski sıralayalım:
- Jeopolitik istikrarsızlık: Savaşın nereye gideceği bilinmiyor ve nükleer risk hâlâ masada…
- Yükselen enflasyon: ABD’de enflasyon yüzde 8.3, Almanya ve Euro bölgesinde yüzde 10, Hollanda üzere bir ülkede yüzde 14.5’e çıkmış durumda. Güç fiyatlarındaki artış tüketicilerin belini büküyor.
- Enerji krizi: Rusya’nın Avrupa’ya gaz akışını misilleme siyaseti olarak kullanması Avrupa’da kuvvetli bir kışın habercisi… Güç piyasasına ait derin bir telaş hâkim ve stoklama yapmalarına karşın hem hükümetler hem de tüketiciler ziyadesiyle tedirgin…
- Arz zincirindeki bozulmalar: Salgın ile başlayan ve Ukrayna savaşı ile devam eden bu sorun bilhassa ziraî emtialarda ağırlaşıyor ve bir besin krizi riskini artırıyor.
- Artan faiz oranları: Merkez bankaları enflasyonla gayret için faiz oranlarını artırıyor. Bunun borçlananlar ile iş dünyası ve hasebiyle ekonomiler üzerinde olumsuz tesirleri var. Başka yandan global pay senedi borsaları “ayı piyasasına” girmiş durumda…
- İşgücü külfeti: Bilhassa sıhhat, ulaşım, toplumsal yardım ve besin hizmetleri kesimlerinde işgücü badiresi yaşanıyor.
- Ekonomide artan volatilite: Pandemi, akabinde gelen savaş ve bunlara bağlı arz zincirindeki bozulmalar, güç krizi ve de yaptırımlar global iş dünyasında tüm bölümleri etkiledi. Chip kasvetinden artan petrol fiyatlarına kadar tüm aksilikler istikrarları sarsıyor.
- Covid 19 pandemisi: Dünya iktisadını hala etkilemeye devam ediyor. Son olarak Çin’deki kapanmalar ekonomiyi olumsuz etkiledi. Bu kış yeni bir varyant tehlikesinden kelam ediliyor.
- Siyasi ve toplumsal huzursuzluklar: Birçok ülkede toplumsal huzursuzluklar artarken, iç siyasetteki sıkıntılar giderek büyüyor.
- Ticaret siyasetlerindeki değişim: Son 4 yılda ABD, AB ve Çin’in ticaret siyasetlerinde kıymetli değişiklikler oldu ve bunlar global alakaların dinamiğini değiştirdi.
IMF, GLOBAL İKTİSAT KESTİRİMİNİ BİR DEFA DAHA DÜŞÜRÜYOR
Peki son durum ne? Onu da Milletlerarası Para Fonu (IMF) Başkanı’nın ağzından verelim:
Küresel resesyon riskinin arttığını söyleyen IMF Lideri Kristalina Georgieva, 6 Ekim Perşembe günü yaptığı açıklamada, IMF’nin 2023 için yüzde 2,9 olarak açıkladığı büyüme beklentisini önümüzdeki hafta düşüreceğini belirtti. Georgieva, COVID-19 salgınının neden olduğu şoklar, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve tüm kıtalardaki iklim felaketleri göz önüne alındığında global iktisadın görünümünün karardığını ve durumun daha da berbata gidebileceğini söyledi.
BORSALARDA AYI PİYASASI, EKONOMİLERDE YAVAŞLAMA VE GÜÇLENEN DOLAR
Şimdi, lafı daha fazla uzatmadan, global iktisat ve piyasalarda son duruma bakalım.
- Küresel resesyon ihtimali güçleniyor, ABD iktisadı iki çeyrek üst üste daraldı, Çin beklenmedik bir fren yaptı. Dünyanın en büyük ekonomileri yavaşlıyor
- Artan enflasyonla çaba için ABD faiz oranlarını yüzde 3.13’e çıkardı, yıl sonuna kadar 1.25 puanlık artış bekleniyor. Avrupa Merkez Bankası da yıllar sonra artırıma giderek yüzde 0.75’e çıkardı. Lakin enflasyon inatla yüksek kalmaya devam ediyor.
- Borsalarda ayı piyasası hâkim, Wall Street yüzde 25 geriledi. ABD’de son 6 aydaki faiz artış suratı yakın geçmişin en agresif faiz arttırımı oldu, tahvillerde tarihin en makûs yılı yaşanıyor.
- ABD’de konut fiyatları son 10 yıldır birinci defa düşüyor.
- ABD’nin ulusal borcu 31 trilyon dolara çıktı, son 3 yılda 8 trilyon dolar (yüzde 35) arttı.
- ABD Doları çok güçlendi. Dolara karşı son bir yılda; Euro yüzde 14.8, Japon Yeni yüzde 23, İngiliz Sterlini yüzde 18, Çin Yuanı yüzde 9 kıymet yitirdi. En çok gerileyen para ünitesi yüzde 53 ile Türk Lirası oldu. Onu yüzde 34 ile Arjantin Pesosu izliyor.
BORSALARDA YÜKSELİŞ RALLİSİ BEKLENTİSİ ŞİMDİLİK ERTELENDİ
Son olarak şunu da ekleyelim:7 Ekim Cuma günü ABD’de işsizlik bilgileri açıklandı. Eylül ayında ülkede işsizlik oranı yüzde 3.5’e düştü. Evvelki ay yüzde 3.7’ydi. Bu bilgi borsalarda, FED’in faiz artırımlarına karşın, istihdam yaratıldığı ve işsizliğin azaldığı ve bu durumda faiz artırımlarının süreceği formunda yorumlandı. Bunun üzerine kapanışta Dow Jones endeksi yüzde 2.1 (630 puan) gerileyerek 29.296 puana, S&P 500 endeksi ise yüzde 2.3 düşüşle 3.639 puana indi.
Daha da berbatı borsalarda ayı piyasasının devam edeceğine ait karamsar hava artarken, bir yükseliş rallisi beklentisi şimdilik ertelendi.
Kaynaklar:
www.gcaptain.com, www.hellenicshippingnews.com, www.navlun.com.tr, www.yatirimkredi.com, www.paraanalız.com, www.ntv.com.tr, www.cnbc.com, www. investing.com, www.mckinsey.com